menbe: indiatribune

2025-yili, 27-oktebir

washington, 27-oktebir (IANS) – sherqiy turkistan surgundiki hokumiti (ETGE) amerika pirezidenti donald trampqa murajiet qilip, 30-oktebir jenubiy koreyede xitay mensepdishi shi jinping bilen otkuzulidighan uchrishishidin paydilinip, beyjingning ishghal qilinghan sherqiy turkistandiki uyghur, qazaq, qirghiz we bashqa turkiy xelqlerge qarita dawamlashturuwatqan irqiy qirghinchiliqini ashkara eyibleshni hemde amerikaning irqiy qirghinchiliq yurguzuwatqan kommunist hakimiyet bilen ozining qimmet qarishi yaki menpeetidin hergiz waz kechmeydighanliqini eniq otturigha qoyushni telep qildi.

sherqiy turkistan surgundiki hokumitining tashqi ishlar we bixeterlik ministiri salih xudayar elan qilghan bayanatta mundaq deyildi: «pirezident trampning rehberlikide, amerika qoshma ishtatliri xitayning sherqiy turkistandiki jinayetlirini resmiy halda ‹irqiy qirghinchiliq› we ‹insaniyetke qarshi jinayet› dep etirap qilghan tunji dolet boldi. tramp hokumiti birleshken doletler teshkilatida dunyawi eyibleshke yetekchilik qildi hemde beyjingning sherqiy turkistandiki ishghaliyiti, mustemlikichiliki we irqiy qirghinchiliqini saqlap qelishqa mesul bolghan ‹shinjang ishlepchiqirish-qurulush bingtueni› ni oz ichige alghan xitay emeldarliri we orunlirigha jaza yurguzdi».

u xitayning amerikagha bergen wedilirige, jumlidin tunji tramp hokumiti mezgilide imzalanghan soda kelishimigimu hergiz emel qilmighanliqini tilgha aldi.

xudayar mundaq dedi: «beyjing dawamliq aldaydu, oghrilaydu we yalghan sozleydu, bu amerika iqtisadi we dunya bixeterlikige buzghunchiliq qiliwatidu. xitay we uning kommunistik partiyesi amerika qoshma ishtatliri we erkin dunya uchun eng chong tehdit bolup kelmekte. bu ay xitayning 1949-yili 12-oktebir sherqiy turkistangha tajawuz qilghanliqining 76 yilliqi, beyjingning uni bir tereplime halda atalmish ‹shinjang uyghur aptonom rayoni› qilip bekitkenlikining 70 yilliqi hesablinidu. bu xatire kunler on yillargha sozulghan ishghaliyet, mustemlikichilik we sistemiliq irqiy qirghinchiliqni gewdilenduridu».

bayanatida, sherqiy turkistan surgundiki hokumiti trampni towendikilerge chaqirdi:

xitayning sherqiy turkistanda dawamlishiwatqan irqiy qirghinchiliqini ashkara eyiblesh; xitayning qanunsiz mustemlike ishghaliyitini eyiblesh we sherqiy turkistanni ishghal qilinghan dolet dep resmiy etirap qilish; xelqaraliq mexanizmlar arqiliq xitayning irqiy qirghinchiliqi we insaniyetke qarshi jinayetlirining ziyankeshlikige uchrighanlar uchun adaletni qollash; shuning bilen birge, uyghur mejburiy emgiki bilen ishlepchiqirilghan tawarlarni oz ichige alghan «bulghanghan amerika-xitay sodisi» ni gewdilendurush.

u yene trampni xitayning dolet halqighan basturushi we sherqiy turkistanliqlar, amerikiliq uyghurlar we amerika apparatlirini nishan qilghan jasusluq heriketlirini bir terep qilishqa; amerika tashqi siyasitining kishilik hoquq, oz teqdirini ozi belgilesh we esirge chushken milletlerning musteqilliqi we erkinlikini eslige kelturushke wede berish qatarliq amerika pirinsiplirini eks etturushige kapaletlik qilishqa chaqirdi.

bayanatta yene mundaq deyildi: «sherqiy turkistanda ghayet zor halqiliq mineral bayliqlar bar, xitay bu bayliqlarni oghrilap, oz iqtisadi we herbiy kengeymichilikini ozuqlanduruwatidu, bu amerika dolet bixeterliki we dunyawi muqimliqqa tehdit salmaqta. eslige kelgen, erkin we musteqil sherqiy turkistan bu mineral maddilarni amerika qoshma ishtatliri we ittipaqdashlirigha zor etibar bilen teminlep, teminlesh zenjirini kucheytip, amerika sanaitini janlandurup, beyjingning dunyawi hokumranliqini ajizlashturalaydu».

sherqiy turkistan surgundiki hokumiti xitay-sherqiy turkistan toqunushining yetmish yildin buyan dawamliship keliwatqanliqini, adil we uzaq muddetlik tinchliqning peqet xitayning «mustemlike hokumranliqi» ni axirlashturush we sherqiy turkistanning igilik hoquqini eslige kelturush arqiliqla emelge ashidighanliqini tepsiliy bayan qildi.

xudayar sozini mundaq axirlashturdi: «pirezident tramp tinchliq we muqimliq elip keleleydighanliqini ispatlidi, buning ichide uning yeqinda kambodJa bilen tayland otturisidiki tinchliq kelishimige wasitichilik qilghanliqimu bar. sherqiy turkistan surgundiki hokumiti uni bu yiraqni korerlikni sherqiy turkistanghimu kengeytip, xitay-sherqiy turkistan toqunushini axirlashturup, erkinlik, mustemlikichiliktin qutulush we igilik hoquqni eslige kelturush arqiliq adil we uzaq muddetlik tinchliqqa kapaletlik qilishqa chaqiridu».