«hemme uchun adalet» teshkilatining «uyghurlarni qutuldurush» paaliyiti, dawamlishiwatqan irqiy qirghinchiliq arqa korunushide mishel bacheletning yeqinda xitaygha qilghan ziyaritini eyiblidi
2025-yili 28-oktebir (bayanat)
«hemme uchun adalet» teshkilatining «uyghurlarni qutuldurush» paaliyiti b d t ning sabiq kishilik hoquq aliy komissari mishel bacheletning 2025-yili 13-14-oktebir kunliri beyjingda b d t ayallar komiteti we xitay xelq jumhuriyiti teripidin ortaq otkuzulgen dunya rehberlirining ayallar mesilisi yighini jeryanida qilghan ziyaritini qattiq eyibleydu. ishenchlik deliller uyghurlar we bashqa turkiy xelqlerge qarita irqiy qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayetlerning dawamlishiwatqanliqini korsitip turghan bir peytte elip berilghan bu ziyaret, jawabkarliqtin kore koz boyamchiliqni aldinqi orungha qoyushtek dawamliq bir endizini namayan qildi.
bacheletning ayallar hoquqini kucheytish yighinigha qatnishishidiki mesxirilik ehwal qanche tekitlensimu az. ishenchlik doklatlarda korsitilishche, uyghur ayalliri mejburiy tughmaslashturush, jinsiy zorawanliq we balilarni ailisidin ayrishqa uchrighan bolup, bu qilmishlar birleshken doletler teshkilatining ozi we musteqil kishilik hoquq teshkilatliri teripidin hojjetleshturulgen. 2021-yilidiki «uyghur soti» doklatida mejburiy tughmaslashturush nisbitining dunyadiki eng yuqiri derijide ikenliki eniqlanghan, hayat qalghanlarning guwahliq sozliride lagerlarda sistemiliq basqunchiliq we xorluqning tepsilatliri bayan qilinghan. xitayning tutqun qilish sistemisidin hayat qalghan uyghur ayal gulbahar jelilowa mundaq degen: «biz musulman bolghanliqimiz uchun bedinimizdin nomus qilidighan haletke kelturulduq we haqaretlenduq». bezi tutqunlargha hechqandaq chushenche berilmey okul we namelum dorilar urulup, bezi ayallarning heyz korushi toxtitilghan. uning we bashqilarning guwahliq sozliri, bundaq jinayetlerni sadir qiliwatqan bir hakimiyet astida «ayallar rehberliki» ni tebrikleshning chongqur ikki yuzlimilikini gewdilenduridu.
«hemme uchun adalet» teshkilatining teshwiqat direktori hena zuberi mundaq deydu: «uyghur ayalliri xitay kommunistik partiyesi (j k p) ning bu irqiy qirghinchiliqining asasliq ziyankeshlikige uchrighuchiliridur. ular qulluq, qiyin-qistaq, jinsiyetke asaslanghan zorawanliq, teshkillik basqunchiliq sistemisi, jinsiy qulluq, mejburiy nikah we tughmaslashturushqa duch kelmekte. ular baliliridin, hetta emitiwatqan bowaqliridin ayrilishning rohiy azabini tartmaqta, etiqadsiz kommunist xitaylargha yatliq bolush yaki ata-anisining turmige tashlinishidek qorqunchluq tallashqa duch kelmekte. bachelet we b d t ayallar munbirining tekshurushi kerek bolghini del mushu».
yighin jeryanida, xitay emeldarliri bacheletni «xitay xelqining dosti» dep qarshi aldi, umu ashkara halda paaliyetning muweppeqiyitini maxtap, xitayning kop terepchillik we «insaniyet uchun ortaq kelgusi» degen sozini tekrarlidi. bu korunush uning j k p ni uyghur ayalliri we aililirige qaratqan sistemiliq basturushi toghrisida qetiy turalmay, beyjingning shertliri boyiche heriket qilishqa mayil ikenlikini yenimu mustehkemlidi.
«uyghurlarni qutuldurush» paaliyitining guruppa bashliqi arslan hidayet mundaq dedi: «mishel bachelet j k p otkuzgen bir paaliyetke qatniship, bu pursettin paydilinip uning dawamlishiwatqan kishilik hoquq depsendichilikini tekshurushning ornigha, yene bir qetim mahiyettin kore shekilwazliqni tallidi. bir sabiq b d t kishilik hoquq komissari xitaygha uyghur xelqi uchun heqiqet we jawabkarliqni izdigili berishi kerek idi, ularning zulumigha mesul emeldarlar bilen bir sehnide korunush uchun emes».
bacheletning yeqinqi ziyariti uning uzun muddetlik heriketsizlik xatirisige qoshulghan yene bir ishtur. u aliy komissarliq wezipisini otigen tot yil ichide, j k p ning milyonlighan uyghurni tutqun qilghanliqini eyibleydighan birer musteqil bayanat elan qilalmidi. uning bu wehshiyliklerni birdinbir etirap qilishi 2022-yili 31-awghust, wezipe mudditining axirqi saitide, insaniyetke qarshi jinayetlerni delilleydighan, uzun kechikturulgen bir doklat bilen bolghan bolup, bu heqiqiy rehberlikni namayan qilish uchun bekla kechikken idi.
«uyghurlarni qutuldurush» paaliyiti yene b d t gha eza doletler we puqralar jemiyitini mishel bacheletning keyinki b d t bash katipliqigha namzatliqini ret qilishqa we keyinki bash katipning bacheletning wezipe mudditide eghir derijide kemchil bolghan mislisiz semimiyet, ashkariliq we jawabkarliqni namayan qilishini telep qilishqa chaqiridu. «hemme uchun adalet» teshkilatining reisi imam abdulmelik mujahid mundaq dedi: «yillarche irqiy qirghinchiliq aldida sukut qilghandin keyin mishel bacheletni bash katip namzatliqi bilen mukapatlash, u umidini yerde qoyghan qurbanlargha qilinghan haqarettur. milyonlighan kishi tutqun qiliniwatqan, qiyin-qistaqqa eliniwatqan we kimlikidin mehrum qiliniwatqan bir peytte xitayning wehshiylikige qarshi turushni ret qilishi, uni birleshken doletler teshkilatigha rehberlik qilish salahiyitidin mehrum qilidu».
«hemme uchun adalet» teshkilatining «uyghurlarni qutuldurush» paaliyiti xitay hokumitining jinayetliri uchun jawabkarliqni surushturush, dunya miqyasida uyghurlarning heq-hoquqini teshebbus qilish we xelqaraliq organlarning emdi adalet ornigha sukutni mukapatlimasliqigha kapaletlik qilish wedimizni yene bir qetim tekitleydu.
