tramp-shi uchrishishining oxshimighan taratqular teripidin sherhlinishi

xitay dolet taratquliri we xelqaraliq taratqularning selishturma analizi

2025-yili 1-noyabir

bu analizda, dunyawi kuch sinishishning eng halqiliq oqlirining biri bolghan amerika-xitay munasiwetlirining taratqular teripidin qandaq qurup chiqilghanliqi, bolupmu muhim burulush nuqtisi bolghan tramp-shi uchrishishining^[1] oxshimighan taratqular teripidin qandaq qobul qilinghanliqi we jamaetchilikke qandaq sunulghanliqi selishturma nuqtidin tehlil qilinidu. xitay dolet taratquliri we nopuzluq xelqaraliq taratqularning xitayche organlirining oxshash bir weqeni yorutush usulliridiki chongqur perq, xelqara munasiwetlerdiki realliqning berpa qilinishi, taratqu diplomatiyesi we kuch sinishishning bayan qilinish qatlamliri heqqide muhim yip uchliri bilen teminleydu. bu tetqiqat, taratqularning diplomatik jeryanlardiki rolini we xelqaraliq jamaet pikrini shekillendurush iqtidarini chushinish uchun paydilinish nuqtisi bolushni nishan qilidu.

amerika qoshma ishtatliri bilen xitay xelq jumhuriyiti otturisidiki munasiwet, 21-esirdiki eng hel qilghuch geopolitikiliq heriketlendurguch kuchning birini teshkil qilidu. bolupmu amerikaning sabiq pirezidenti donald tramp dewride kuchiyip ketken soda urushi, texnologiye riqabiti we jenubiy xitay dengizi qatarliq istrategiyelik sahelerdiki jiddiychilikler, ikki terep munasiwitini misli korulmigen bir xirisqa duchar qildi. bu jiddiy keypiyatta, ikki dolet rehbiri donald tramp we shi jinpingning halqiliq uchrishishliri dunya jamaetchiliki teripidin yeqindin kozitildi. bu uchrishishlarning netijisi shundaqla bu netijiler we jeryanning oxshimighan taratqular teripidin qandaq sherhlengenliki we sunulghanliqimu xelqara munasiwetlerni tehlil qilish jehette intayin muhim ehmiyetke ige. chunki taratqular peqet weqelerni xewer qilipla qalmay, shuning bilen bir waqitta jamaet pikrining weqelerni qobul qilish sheklinimu zor derijide shekillenduridu. bu analiz, tramp-shi uchrishishini asas qilghan xitay dolet taratquliri (People’s Daily, Xinhua, Global Times, CCTV, China News Service, China Diplomacy) we nopuzluq xelqaraliq taratqularning xitayche organlirining (RFI, Deutsche Welle, BBC Chinese, New York Times Chinese, Nikkei Chinese, Wall Street Journal Chinese, Financial Times Chinese) bayanlirini selishturush arqiliq, bu ikki guruppining weqeni qandaq oxshimighan shekilde sherhligenliki, qaysi nuqtilarni tekitligenliki we qaysi uchurlarni aldinqi orungha chiqarghanliqini otturigha qoyushni meqset qilidu. meqset, oxshash bir diplomatik weqening, oxshimighan ideologiyelik we milliy menpeetlerning suzguchidin otup, putunley qarmuqarshi meniler yuklengen halda qandaq sunulghanliqini chongqur bir nuqtidin otturigha qoyush. bu arqiliq, taratqu diplomatiyesining^[2] we xelqara munasiwetlerdiki bayan kuchining muhimliqi teximu yaxshi chushinilidu.

tramp-shi uchrishishining arqa korunushi we ehmiyiti

donald trampning 2017-yili wezipige olturushi bilen amerikaning xitaygha qaratqan siyasiti «istrategiyelik riqabet» we «buyuk kuchler riqabiti» oqida qaytidin shekillendi. tramp hokumiti, xitayning adaletsiz soda qilmishliri, bilim muluk hoquqini oghrilishi we texnologiye yotkeshke mejburlishini nishan qilip soda urushi bashlidi, milyardlarche dollarliq tamoJna beji yurguzdi. xuawey (Huawei) qatarliq xitay texnologiye shirketlirige qarshi cheklimiler, shyanggang we sherqiy turkistandiki kishilik hoquq depsendichiliki eyibleshliri, teywen boghuzidiki jiddiychilik we jenubiy xitay dengizidiki herbiy heriketler, ikki terep munasiwitini teximu murekkepleshturdi. bu mezgilde elip berilghan tramp-shi uchrishishliri, bu jiddiychiliklerni azaytish, ortaq bir zemin tepish yaki kem degende teximu keng kolemlik toqunushning aldini elish tirishchanliqi supitide aldinqi orungha chiqti. bu uchrishishlar, dunya iqtisadi we xelqara tertipning kelgusi uchun zor ehmiyetke ige idi. uchrishishlardin chiqqan her qandaq netije, dunya bazarliri, teminat zenjiri we rayonluq bixeterlik heriketlirige biwasite tesir korsitish yoshurun kuchige ige idi. shunglashqa, bu uchrishishlarning taratqularda eks etturulushi, hem milliy hem xelqaraliq jamaet pikrining bu murekkep munasiwetke bolghan qarishini chongqur tesirge uchratqan bir amil boldi.

xitay dolet taratqulirining sherhi: hemkarliq, muqimliq we rehberlikni tekitlesh

xitay dolet taratquliri, tramp-shi uchrishishlirini muqimliq, hemkarliq we xitayning xelqara sehnidiki mesuliyetchan buyuk dolet rolini tekitlep ramkigha aldi. bu xewerlerde, uchrishishlar adette «muhim kelishimler» hasil qilinghan, «ozara menpeet yetkuzidighan» netijiler qolgha kelturulgen we «ikki terep munasiwetlirining saghlam tereqqiyatigha» hesse qoshidighan supilar supitide sunuldi. shi jinpingning «istrategiyelik tesewwuri» we «rehberliki», bu bayanning merkizide orun aldi.

mesilen, People’s Daily (xelq geziti), tramp-shi uchrishishlirini adette [xitay-amerika munasiwetlirining muqim tereqqiyatining achquchi ozara menpeet yetkuzush we ortaq payda elish pirinsipida yatidu] degenge oxshash mawzular bilen elan qildi. bu xil mawzular, xitayning dunya sehnisidiki tinch orlesh we xelqara hemkarliqqa bolghan sadaqitini tekitleshke qarita, her qandaq jiddiychilik yaki ixtilapni ikkinchi orungha qoyatti. «xelq geziti»ning bashqa maqalilirimu oxshash shekilde, [reis shi jinping APEC yighinida qol eliship korushushni tekitlidi, qolini qoyup berishni emes] degenge oxshash mawzular bilen shi jinpingning rehberlikini we xelqara hemkarliqqa bolghan sadaqitini gewdilendurdi. bu, xitayning dunyawi idare qilishtiki rolini we dunya iqtisadigha qoshqan tohpisini tekitlesh tirishchanliqining bir qismi. uningdin bashqa, [reis shi jinpingning nutqi]mu uchrishishta otturigha qoyulghan xitay tesewwurini tepsiliy bayan qildi.

Xinhua xewer agentliqimu oxshash bir ahangni qollinip, uchrishishlarni [dolet bashliqliri diplomatiyesi: xitay-amerika munasiwetlirining tereqqiyatidiki muhim bir ittirguch kuch] dep teswirlidi. bu, xitayning tashqi siyasitide rehberler otturisidiki biwasite alaqe we dolet bashliqliri diplomatiyesining merkiziy roligha qilghan urghusini eks etturetti. bu turdiki xewerler, uchrishishlarning netijisini adette ijabiy bir ramkida sunup, dunyawi muqimliq we tinchliqqa qoshqan tohpilerni aldinqi orungha chiqardi. China Diplomacy qatarliq supilar bolsa, [xitay-amerika iqtisadiy we soda munasiwetliridiki ozgirishlerning kelgusi] mawzusi astida, ikki tereplik iqtisadiy munasiwetlerning muhimliqini we hemkarliq yoshurun kuchini tekitlep, uchrishishning iqtisadiy paydisigha merkezleshti.

Global Times (Huanqiu Shibao), xitay dolet taratqulirining teximu milletchi we bezide teximu qattiq ahangigha wekillik qilsimu, tramp-shi uchrishishlirida yenila ijabiy bir menzire sizishqa tirishti. bolupmu [xitay-amerika pirezidentliri uchrishishi: istrategiyelik alaqe muzlarni eritti, emma qiyinchiliqlar dawamlashmaqta] degenge oxshash mawzular, bir tereptin qiyinchiliqlarning mewjutluqini etirap qilsa, yene bir tereptin istrategiyelik alaqe elip kelgen ilgirileshlerni tekitlidi. bu, xitayning qetiy iradisini saqlighan halda, diyalog we muqimliqqa ochuq ikenlikini korsitidighan tengpung bir uchur berish tirishchanliqi idi. yene bir Global Times maqalisimu tramp-shi uchrishishini xitay-amerika munasiwetliri uchun muhim bir burulush nuqtisi supitide tekitlidi.

CCTV News we China News Service qatarliq telewiziye we xewer agentliqlirimu oxshash shekilde, [tramp-shi uchrishishining xitay-amerika munasiwetlirige bolghan ijabiy tesiri] yaki [tramp-shi uchrishishining xitay-amerika munasiwetlirining kelgusige bolghan tesiri] degenge oxshash mawzular bilen, uchrishishning ijabiy netijilirige we kelgusidiki munasiwetlerge bolghan yoshurun ijabiy tesirlirige merkezleshti. bu taratqular, xitayning xelqara sistemidiki ijabiy rolini we dunyawi mesililerni hel qilishqa qoshqan tohpisini tekitlesh uchun, rehberler otturisidiki diyalog we hemkarliqni asasliq wasite supitide sundi. omumen qilip eytqanda, xitay dolet taratqulirining bayani, uchrishishni bir muweppeqiyet hekayisi, xitayning buyuk dolet salahiyitining etirap qilinishi we muqimliqning bir beshariti supitide sunushqa mayil boldi. pikir ixtilapliri eng towen chekke chushurulup, ortaq menpeet we diyalog yoshurun kuchi eng yuqiri chekke chiqirildi.

xelqaraliq taratqularning xitay tilidiki organlirining bahasi: ehtiyatchan muamile we hel qilinmighan toqunushlar

xelqaraliq taratqularning xitayche organliri bolsa tramp-shi uchrishishlirigha teximu tenqidiy, ehtiyatchan we realistik bir nuqtidin yeqinlashti. bu xewerlerde, uchrishishlarning arqisidiki murekkep heriketlendurguch kuchler, hel qilinmighan asasliq mesililer we mumkin bolghan «urush toxtitish»larning waqitliq xarakteri tekitlendi. merkiziy nuqta adette, ikki buyuk kuch astidiki chongqur qurulmiliq toqunushlar we bu uchrishishlarning dunyawi tengpungluqqa bolghan yoshurun tesirliri boldi.

urush toxtitish»mu yaki «chare»mu?: waqitliq tinichlinishni tekitlesh

firansiye xelqara radiyosining (RFI) xitayche bolumi, tramp-shi uchrishishlirini adette [shi-tramp uchrishishi: ikki terep peqet ›toxta‹ kunupkisini basti, asasliq ziddiyetler hel qilinmidi] degenge oxshash mawzular bilen bahalidi. bu, uchrishishtin chiqqan her qandaq «kelishim»ning yuzeki we waqitliq ikenlikini, ikki dolet otturisidiki riqabetning asasliq seweblirining dawam qiliwatqanliqini korsitetti. RFIning yene bir analizida [firansiye taratquliri: tramp kop qetim xataliq otkuzdi we shi jinpinggha yene yol qoydi] degen ipade bilen, trampning yol qoyghanliqini we istrategiyelik xataliqlar otkuzgenlikini ilgiri surup gherb nuqtisidin bir tenqidni sundi. uningdin bashqa, [shi bilen korushkendin keyin tramp ozige yuqiri baha berdi] degen mawzu bolsa trampning uchrishishni ozining muweppeqiyiti supitide korsitish tirishchanliqini we bu ehwalning realliq bilen qanchilik derijide mas kelidighanliqi toghrisidiki gumanlarni otturigha qoydi.

Deutsche Welle (DW) xitayche bolumimu oxshash shekilde, [shi jinping APEC yighinida qolini qoyup berishni emes, qol eliship korushushni tekitlidi,] we [shi-tramp uchrishishi kishilerge qandaq ilhamlarni elip keldi?] degenge oxshash mawzular bilen, uchrishishning netijisini teximu chongqur tehlil qilish yoligha mengishti. DW, weqelerning peqet yuzigila emes, astida yatqan heriketlendurguch kuchlerge we kelgusi uchun mumkin bolghan yekunlerge merkezliship, xitay dolet taratquliridin perqlendi. uningdin bashqa, [germaniye taratquliri: trampning zepiri] degenge oxshash mawzular, gherb rehberlirining uchrishishtiki orni we taratqularning sherhlirini tehlil qilish arqiliq, xitayning qarishigha tenqidiy bir tengpungluq elip keldi.

BBC Chinese, [xitay-amerika sodisi: tramp we shi jinping korushuwatidu, qaysi mesililer hel qilindi?] we [amerika-xitay sodisi: uchrishish axirlashti, urush toxtitishmu tinchliqmu?] degenge oxshash mawzular bilen, eniq hel qilinghan mesililerge we uchrishishning uzun muddetlik tesirlirige merkezliship, oqurmenlerge konkret uchur sundi. BBC, adette weqelerning her ikki teripinimu oz ichige alghan tengpung bir muamile korsitishke tirishsimu, shuning bilen bir waqitta diplomatik sozlemlerning sirtidiki real menzirinimu koz aldimizda namayan qildi.

qurulmiliq mesililerning dawamlishishi we kuch sinishish

New York Times Chinese, uchrishishni [xitay taratquliri, trampning shi jinpinggha yol qoyghanliqini maxtawatidu] degenge oxshash mawzular bilen, xitay dolet taratqulirining oz bayanini qandaq qurup chiqqanliqini tenqidiy bir koz bilen tekshurdi. bu, gherb taratqulirining xitayning ichki siyasiti we taratqu istrategiyesige bolghan qiziqishining eshiwatqanliqini korsitidu. uningdin bashqa, [tramp-xitay-shi soda sohbetliri] we [eng yengi ehwal bu yerde] degen maqaliler, uchrishishlarning murekkepliki we kop qatlamliq qurulmisini tekitlep, asan hel qilish chariliridin kore jeryanning dawamlishiwatqanliqigha isharet qildi.

Nikkei Chinese, bolupmu iqtisadiy we soda qatlamlirigha merkezliship, [amerika-xitay soda urushi waqitliq toxtidi, emma yoshurun eqimlar kuchiyiwatidu] degen mawzu bilen, uchrishishtin kelip chiqqan her qandaq bir yenggillikning peqet yuzeki ikenlikini we asasliq mesililerning dawamlishiwatqanliqini bildurdi. Nikkei, adette rayonluq we dunyawi iqtisadiy heriketlendurguch kuchlerge bolghan tesirlirini tehlil qilip, yaponiyeningmu bu kuch sinishishtin qandaq tesirge uchraydighanliqi toghrisida bir koz qarash sunidu. uningdin bashqa burjek yazmisi: [ APEC uchrishishi we xitay-amerika munasiwetlirining kelgusi ] degenge oxshash teximu uzun analizlar, weqelerni teximu keng bir geopolitikiliq ramkida bahalaydu.

Wall Street Journal Chinese, soda dunyasi we bazarlargha bolghan tesirige merkezliship, [uzun amerika-xitay soda kelishimi yoli] mawzusi bilen, soda kelishimlirining murekkep we waqit telep qilidighan mahiyitini tekitlidi. [amerika-xitay urushiv, derijidin tashqiri kuchler riqabitide qisilip qalghan karxanilargha az tinchliq elip kelidu] degen ipade bolsa, soda dunyasining bu eniqsizliq muhitida duch kelgen qiyinchiliqlirini otturigha qoyup, kelishimlerning emeliy tesirlirini soraq qildi. WSJ yene, [trampning ikkinchi nowetlik tashqi siyasitige merkezleshti] degenge oxshash analizlar bilen, trampning omumiy tashqi siyaset istrategiyesini uchrishish dairiside tekshurdi.

Financial Times Chinesemu oxshash shekilde, [amerika-xitay soda urushi mengguluk tinchliq emes] mawzusi bilen, soda jiddiychilikining asasida yatqan qurulmiliq mesililerning dawamlishiwatqanliqini tekitlidi. FT, dunya iqtisadi we pul-muamile bazarlirigha bolghan tesirlirige keng orun berip, uchrishishning yuzeki netijilirining sirtidiki chongqur heriketlendurguch kuchlerni muzakire qildi. [xitay we amerikaning zor derijide ortaq menpeetliri bar] we [xitay-amerika uchrishishlirining omumiy bahasi] degenge oxshash bashqa maqalilerde, ehtiyatchan bir umidwarliq sunsa, shuning bilen bir waqitta, hazirqi qiyinchiliqlar we kelgusidiki yoshurun toqunush sahelirinimu gewdilendurdi.

xulasiligende, xelqaraliq taratqularning xitayche organliri, tramp-shi uchrishishlirini bir «urush toxtitish» yaki «waqitliq tinichlinish» dep qaridi, emma asasliq ziddiyetler we qurulmiliq mesililerning hel qilinmighanliqini tekitlidi. bu xewerler, trampning oz ichki siyasiy meqsetlirini we shining istrategiyelik nishanlirini teximu ochuq-ashkara bir shekilde tehlil qilishqa tiriship, oqurmenlerge teximu keng dairilik we tenqidiy bir koz qarash sundi.

selishturma analiz: bayanlar arisidiki asasliq perq

xitay dolet taratquliri we xelqaraliq taratqularning xitayche organlirining tramp-shi uchrishishlirini sherhlesh sheklide roshen we korunerlik perq bar. bu perq, her ikki taratqu guruppisining oz ideologiyelik meydani, milliy menpeetliri we nishanliq anglighuchilirigha qaritilghan uchurlirini qandaq shekillendurgenlikini eniq korsitip beridu.

1. dewriylik we ebediylik tonushi:

xitay dolet taratquliri: uchrishishlarni, «munasiwetlerning saghlam tereqqiyatigha» tohpe qoshidighan, «muhim kelishimler» we «ortaq payda alidighan» netijiler yaritidighan, kelgusige qarap tashlanghan mustehkem qedemler supitide sunushqa mayil. bayan, adette umidwar we kelgusige qarita muqim bir munasiwet kutush ustige qurulidu. her bir uchrishish, keyinki hemkarliq basquchigha otush uchun bir «burulush nuqtisi» supitide teshwiq qilinidu.

xelqaraliq taratqular: uchrishishlarni teximu kop «urush toxtitish» yaki «waqitliq toxtash» dep teswirleydu. asasliq ziddiyetlerning (soda tengpungsizliqi, texnologiye riqabiti, geopolitikiliq tesir kuchi kurishi) hel qilinmighanliqini, peqet kechikturulgenlikini yaki yuzeki yenggillitilgenlikini tekitleydu. kelgusige bolghan kutushler, teximu ehtiyatchan, hetta umidsiz, yengi jiddiychiliklerning her zaman peyda bolushi mumkinliki toghrisida agahlandurush kop uchraydu.

2. kuntertipni belgilesh we tekitleshtiki perq:

xitay dolet taratquliri: uchrishishlardin chiqqan ijabiy uchurlarni (mesilen, tamoJna bejini kechikturush, dehqanchiliq mehsulatlirini setiwelish) we rehberlerning ozara hormet we diyalog uchurlirini aldinqi orungha chiqiridu. dunyawi muqimliq, kop terepliklik we kilimat ozgirishi qatarliq keng hemkarliq sahelirige urghu beridu. xitayning «mesuliyetchan buyuk dolet» obrazini mustehkemleshke tirishidu.

xelqaraliq taratqular: uchrishishlarning astida yatqan istrategiyelik riqabetke, texnologiye urushining chongqurlishiwatqan qatlamlirigha, kishilik hoquq mesililirige (sherqiy turkistan, shyanggang) we teywen boghuzidiki jiddiychiliklerge diqqet qilidu. uchrishishlardin chiqqan konkret netijilerning cheklik ikenlikini yaki xitayning qurulmiliq islahat elip berishqa rayi yoqliqini tekitleydu. uningdin bashqa, trampning oz ichki siyasiy menpeetliri yaki shining rehberlik uslubi qatarliq seweblergimu yer beridu.

3. rehberlerning obrazi:

xitay dolet taratquliri: shi jinpingni xelqara sehnide dana, yiraqni korer we qetiy bir rehber supitide teswirleydu. uning diplomatik tirishchanliqliri we xelqara tertipke qoshqan tohpisi medhiyilinidu. tramp bolsa, diyalogqa ochuq we xitay bilen hemkarlishishqa intizar, emma bezide «tuzitishke mohtaj» bir munasiwetchi supitide sunulidu.

xelqaraliq taratqular: trampni teximu kop emeliyetchil, sodilashquchi we ichki siyasettiki netijilirige merkezlishidighan bir shexs supitide korsitidu. uning tuyuqsiz qararliri we «aldi bilen amerika» siyasiti tenqid qilinidu yaki tehlil qilinidu. shi jinping bolsa, xitayning milliy menpeetlirini yol qoymay qoghdaydighan, uzun muddetlik istrategiye yurguzidighan we barghanseri mustebitlishiwatqan bir rehber supitide teswirlinidu.

4. iqtisadiy we geopolitikiliq nuqtilar:

xitay dolet taratquliri: iqtisadiy mesililerni adette hemkarliq we ozara beqindiliq ramkisida muzakire qilidu. soda ixtilaplirini hel qilghili bolidighan texnikiliq mesililer supitide korsitidu. geopolitikiliq riqabetning mewjutluqini eng towen chekke chushuridu.

xelqaraliq taratqular: iqtisadiy mesililerni, teximu keng geopolitikiliq riqabetning bir qismi dep qaraydu. soda urushlirini, texnologiye hokumranliqi we dunyawi tesir kuchi uchun elip beriliwatqan teximu chong bir kureshning alamiti supitide bahalaydu. milliy bixeterlik we istrategiyelik musteqilliq mesililirige kop toxtilidu.

5. kutush we kelgusige dair molcherler:

xitay dolet taratquliri: uchrishishlarning arqisidin adette umidwar bir kelgusi menzirisini sunidu; ikki terep munasiwitining «toghra yolda» ilgirilewatqanliqini we ozara tirishchanliq bilen teximu tereqqiy qilidighanliqini bilduridu.

xelqaraliq taratqular: kelgusige qarita teximu ehtiyatchan, hetta endishilik bir menzire sizidu. asasliq mesililer hel qilinmighuche yengi jiddiychiliklerning muqerrer ikenlikini, riqabetning dawam qilidighanliqini we dunyawi sistemigha bolghan besimning dawamlishidighanliqini tekitleydu.

bu perq, her bir taratqu guruppisining oz milliy jamaet pikrini shekillendurush we dunyawi bayangha tesir korsitish istrategiyesining bir eks etishidur. xitay hokumiti, ichki muqimliqni qoghdash we xelqaraliq qanunluq ornini mustehkemlesh uchun ijabiy bir bayangha mohtaj bolsa, xelqaraliq taratqular, tenqidiy bir koz qarash sunup oqurmenlirini xewerdar qilish we gherb qimmet qarashlirini eks etturush wezipisini ustige alidu.

taratqu diplomatiyesi we jamaet pikrini shekillendurush

taratqular, xelqara munasiwetlerde peqet weqelerni eks etturidighan bir qoral bolupla qalmay, shuning bilen bir waqitta diplomatik jeryanlargha tesir korsitidighan we jamaet pikrini shekillenduridighan kuchluk bir aktiyordur. tramp-shi uchrishishlirining oxshimighan taratqular teripidin sherhlinishi, taratqu diplomatiyesining murekkep mahiyitini ochuq-ashkara otturigha qoyidu.

xitay dolet taratquliri nuqtisidin taratqu diplomatiyesi: xitay dolet taratqulirining asasliq meqsiti, ichki qisimda kommunist partiyesining rehberlikini kucheytish we xitay xelqige doletning xelqara sehnide muweppeqiyetlik we hormetke sazawer bir orunda ikenlikini korsitish. tashqi dunyagha qarita bolsa, xitayning tinch orlesh, dunyawi hemkarliqqa bolghan sadaqiti we amerika bilen muqim munasiwet ornitish arzusini tekitlesh. bu istrategiye, xitaygha qaritilghan mumkin bolghan xelqaraliq tenqidlerni tosush we «mesuliyetchan buyuk dolet» obrazini mustehkemleshni meqset qilidu. ijabiy we hemkarliqqa asaslanghan bir bayan, bolupmu soda urushi qatarliq jiddiy mezgillerde, dunyawi iqtisadiy sheriklerni kapaletke ige qilish uchun halqiliq ehmiyetke ige. xitay taratquliri, uchrishishlarni bir «zeper» supitide sunushtin kore, «ortaq tirishchanliq bilen qolgha kelturulgen ilgirilesh» supitide ramkigha elip, hem ichki hem tashqi jamaet pikrige muwapiq we ijabiy bir uchur berishni tallaydu.

xelqaraliq taratqular nuqtisidin jamaet pikrini shekillendurush: xelqaraliq taratqularning xitayche organliri, adette gherb demokratik qimmet qarashliri we erkin bazar pirinsipliri ramkisida heriket qilidu. bu taratqularning meqsiti, xitaydiki we dunyawi xitayche sozlishidighan topluqlargha, xitay dolet taratqulirining bir tereplime bayanigha orunbasar, teximu tenqidiy we tengpung bir koz qarash sunush. bu xewerler, ashkariliq, jawabkarliqni surushturush we kishilik hoquq qatarliq mesililerge urghu berip, xitay hokumitining siyasetlirini soraq qilishni we xelqara sistemidiki xitayning roligha dair oxshimighan koz qarashlarni sunushni nishan qilidu. bu, xitayning orlesh kuchining gherbke yuzlengen yoshurun tehditlirini tekitlesh yaki xitayning xelqara qaidilerge xilapliq qilghanliqi toghrisidiki eyibleshlerni kuntertipke elip kelish arqiliq, gherb jamaet pikrining xitaygha bolghan qarishini shekillendurushtimu muhim rol oynaydu. bu taratqularning shekillendurgen jamaet pikri, gherb hokumetlirining xitaygha qaratqan siyasetliri we xelqaraliq teshkilatlarning xitaygha bolghan qarishigha tesir korsitish yoshurun kuchige ige.

bayan kuchi kurishi: her ikki taratqu guruppisimu, oz bayanlirini xelqara sahede hokumran qilish uchun bir «bayan kuchi kurishi» ichide. xitay dolet taratquliri, «xitay hekayisini yaxshi sozlesh» wezipisi bilen heriket qilsa, xelqaraliq taratqular, xitaygha qarita «realistik» bir koz qarash sunup bu bayangha jeng elan qilidu. bu ehwal, uchur muhitining barghanseri qutuplishiwatqan we her bir kuchning oz taratqu ekologiye sistemisi arqiliq dunya qarishini tarqitishqa tirishiwatqan bir dewrni eks etturidu. tramp-shi uchrishishliri qatarliq yuqiri derijilik weqeler, bu bayan kurishining eng korunerlik sepliridin birini teshkil qilidu. taratqularning bu weqelerni qandaq yorutushi, peqet otmushni sherhlepla qalmay, shuning bilen bir waqitta kelgusidiki diplomatik tirishchanliqlar we xelqara munasiwetlernimu shekillenduridu.

xulase

tramp-shi uchrishishliri etrapida toqulghan taratqu bayanliri, xelqara munasiwetlerde taratqularning rolining neqeder merkiziy we kop qatlamliq ikenlikini yene bir qetim koz aldimizda namayan qildi. xitay dolet taratquliri, bu uchrishishlarni adette doletning xelqaraliq inawitini kucheytidighan, dunyawi muqimliqqa tohpe qoshidighan we shi jinpingning rehberlikini mustehkemleydighan muweppeqiyet hekayiliri supitide sundi. bu bayanlarda «ortaq payda elish» pirinsipi, ozara hormet we diyalogning muhimliqi tekitlengen, chongqur qurulmiliq ziddiyetler bolsa ya eng towen chekke chushurulgen yaki nezerdin saqit qilinghan. meqset, hem milliy jamaet pikrini xatirjem qilish hem xitayning dunya sehnisidiki ijabiy we mesuliyetchan aktiyor obrazini mustehkemlesh idi.

buning eksiche, xelqaraliq taratqularning xitayche organliri (RFI, Deutsche Welle, BBC, New York Times, Nikkei, Wall Street Journal, Financial Times), oxshash weqelerge teximu ehtiyatchan, tenqidiy we soraq qilish neziri bilen yeqinlashti. bu taratqular, uchrishishlardin chiqqan netijilerni adette waqitliq «urush toxtitish» dep sherhlep, amerika-xitay munasiwetlirining astida yatqan chongqur qurulmiliq mesililerning (soda tengpungsizliqi, texnologiye riqabiti, kishilik hoquq depsendichiliki, geopolitikiliq tesir kuchi kurishi) hel qilinmighanliqini tekitlidi. trampning meqsetliri, shining istrategiyeliri we her ikki rehberning ichki we tashqi siyasiy besimliri, bu taratqularning analizlirida muhim orun tutti. bu taratqular, xitay dolet taratqulirining bir tereplime bayanigha qarshi tengpunglashturghuchi bir kuch bolushni we dunyawi xitayche sozlishidighan jamaet pikrige oxshimighan bir koz qarash sunushni nishan qildi.

bu selishturma analiz, oxshash bir diplomatik weqening, oxshimighan ideologiyelik we milliy menpeetlerning suzguchidin otup, putunley qarmuqarshi meniler yuklengen halda qandaq sunulghanliqini ochuq-ashkara korsitip beridu. xitay dolet taratqulirining «hemkarliq we muqimliq» bayanigha qarshi, xelqaraliq taratqular «hel qilinmighan toqunushlar we istrategiyelik riqabet» temisini aldinqi orungha chiqardi. bu ehwal, dunyawi kuch sinishishning peqet diplomatik ustellerde emes, shuning bilen bir waqitta taratqular sahesidimu shiddetlik bir shekilde dawam qiliwatqanliqining ispatidur. taratqu diplomatiyesi, bugunki xelqara munasiwetlerde kem bolsa bolmaydighan bir qoralgha aylanghan bolup, doletlerning oz bayanlirini berpa qilish we dunyawi jamaet pikrige tesir korsitish tirishchanliqliri, dunya tertipining kelgusini shekillendurushni dawamlashturidu. shunglashqa, kelgusidiki barliq halqiliq diplomatik weqelerning taratqular teripidin qandaq sherhlendighanliqini tehlil qilish, xelqara munasiwetler analizchiliri uchun asasliq bir wezipe bolushni dawamlashturidu.

izahatlar:

[1] «tramp-shi uchrishishi» yaki «korushush» atalghuliri, amerikaning sabiq pirezidenti donald tramp bilen xitay xelq jumhuriyiti dolet reisi shi jinping arisida otkuzulgen yuqiri derijilik diplomatik yighinlarni korsitidu. bu yighinlar, bolupmu soda urushi mezgilide we amerika-xitay munasiwiti jiddiy bolghan peytlerde dunya kuntertipidiki eng muhim mesililerning biri bolghan.

[2] taratqu diplomatiyesi, doletlerning xelqara jamaet pikrini oz menpeetige yuzlendurush, tashqi siyasitini tonushturush we oz menpeetlirini ilgiri surush meqsitide taratqularni istrategiyelik bir qoral supitide ishlitishidur. bu, xewerlerni ramkigha elish, medeniyet pirogrammiliri, reqemlik supilar we rehberlerning taratqudiki ipadiliri arqiliq emelge ashurulidu.

menbeler:

tramp-shi uchrishishining oxshimighan taratqular teripidin sherhlinishi

Katégoriyeler

Ijdimaiy alaqe

Til Tallash