b d t: xitay kishilik hoquq paaliyetchilirige tosqunluq qildi, mutexesislerge parakendichilik saldi
beyjing choqum janliq kishilik hoquq mexanizmini ajizlashturush herikitini toxtitishi lazim
(jenwe, 2017- yili 5- awghust) – kishilik hoquq kozitish teshkilati bugun elan qilghan yengi doklatida, xitay hokumiti choqum b d t kishilik hoquq mexanizmini ajizlashturush heriketlirini toxtitishi lazim, dedi. xitayning xitaygha munasiwetlik kishilik hoquq teshkilatliri we paaliyetchilerning b d t gha kirishini cheklesh urunushlirigha qarita, b d t ning alaqidar organliri choqum paal qarshiliq korsitishi lazim.
«xitay izchil kishilik hoquq mesililiride b d t bilen qarshiliship kelmekte, uning meqsiti daim tenqidi pikirlerni basturush we xitaygha alaqidar kishilik hoquq paaliyetchilirining b d t organlirigha kirishni tosush» dedi kishilik hoquq kozitish teshkilatining ijraiye direktori kennes ros. «xitay b d t diki namuwapiq qilmishlar bilen shughullinidighan birdin bir dolet emes, lekin xitayning xewpsizlik kengishidiki orni, xelqara tesiri, shundaqla yene dolet ichide ammiwi teshkilatlarni qattiq basturushi, uni b d t kishilik hoquq tuzulmisining saghlamliqigha tehdit salidighan yaman obrazgha aylandurup qoydi.»
«xelqara teshebbusning bedili: xitayning b d t kishilik hoquq mexanizmigha dexle qilishi» namliq 96 betlik bu doklatta, xitayning musteqil paaliyetchilerge, bolupmu xitaydiki paaliyetchilerge qandaq ziyankeshlik qilghanliqi tepsili tonushturulghan. xitay emeldarliri b d t belgilimisige xilapliq qilip, yighingha qatnashqan paaliyetchilerni resimge tartish, singha elish hemde xitay chong quruqluqidiki paaliyetchilerning jenwege berip b d t kishilik hoquq kengishige qatnishishini cheklesh qatarliq qilmishlarni sadir qilghan. xitay yene b d t iqtisadiy we ijtimaiy kengishining hokumetsiz teshkilatlar komititidiki ezaliq ornidin paydilinip, xitaygha tenqid pozitsiyeside bolghan hokumetsiz teshkilatlarning b d t ning guwahliqigha erishishige tosqunluq qilghan, shuning bilen birge, guwahliqqa eriship bolghan paaliyetchilerni qara tizimlikke kirguzup b d t yighinlirigha qatnishishtin tosqan – hemde buninggha muweppeq bolalighan.
mezkur doklatta 55 kishi bilen elip berilghan ziyaret asas qilinghan bolup, bu kishiler xitayning b d t kishilik hoquq sistemisigha mudaxile qilish qilmishliri heqqide biwaste chushenchige ige. ular 20 neper b d t emeldari we mutexesisi, 15 neper diplomat we 20 neper ammiwi teshkilat wekilliridin ibaret.
xitay emeldaliri bezide b d t xadimlirigha, ehdi teshkilatlirining mutexesislirige we kishilik hoquq mesililiri boyiche alahide mutexsislerge parakendichilik selip qorqutqan. bir mutexesis kishilik hoquq kozitish teshkilatigha mundaq dedi: «putkul b d t sistemisi puqralargha boshluq yaritip berish uchun tirishidu, lekin xitay bolsa del eksiche, amal qilip hokumetsiz teshkilatlarning boshluqini taraytidu.» xitay b d t mutexesislirining xitaygha berip ziyaret qilishini keng kolemde cheklidi, b d t gha besim chushurup xitayni tenqid qilidighan mutexesislerni komitittin siqip chiqardi, intayin az ehwalda b d t kishilik hoquq teshkilatliri otturigha qoyghan mesililerge emeliy jawab qayturdi.
eng epsuslinarliq misallardin biri, xitay dairiliri 2013- yili kishilik hoquq paaliyetchisi saw shunlini qolgha aldi, chunki u beyjingdin b d t kishilik hoquq bahalash doklati layihesi yezilishtin burun xelqning pikrini elishni telep qilghan, hemde jenwege berip kishilik hoquq boyiche terbiylesh paaliyitige qatnashmaqchi bolghan. saw shunli qamaqxanida eghir kesel bolup olgendin keyin, xitayning jenwede turushluq wekille omiki 20114- yili 3- ayda kishini chochutidighan yene bir qedemni basti, kishilik hoquq kengishi reisining hokumetsiz teshkilatlarning teklipige binaen ruxset qilghan sukutte turush qararigha qarshi chiqti we tosqunluq qildi.
«xitayning keyinki qetimliq omumiyuzluk qerellik bahalishi 2018- yili elip berilidu, lekin saw shunlining olumi xitaydiki paaliyetchilerge: qatnashquchilar xewpke ozi mesul, degen bir signalni berdi.» dedi ros.
b d t bash katipi antonio guterres we kishilik hoquq aliy kengishining komissari zeyd huseyinni oz ichige alghan b d t yuqiri derijilik emeldarliri daim b d t ning uchurgha erishish we analiz qilishta musteqil ammiwi teshkilatlarni qollaydighanliqini we ulargha tayinidighanliqini tekitleydu. bezide, b d t emeldarlirimu xitayning namuwapiq besimlirini bayqut qilidu yaki xizmette xitaydin kelgen tesirlerge pisent qilmaydu.
lekin bashqa ehwallarda, mesilen, tibetning surgundiki dahiysi dalay lama, uyghur kishilik hoquq paaliyetchisi dolqun eysa qatarliq xitaygha qarshi oktichi zatlarning b d t gha kirishini qoghdash mesiliside, b d t emeldaliri xitay bilen qarshilishishtin ozini qachurup, xitay besimigha tiz chokken.
kishilik hoquq kozitish teshkilati shundaq eytiduki, bu xil sukut qilish pozitsiyesi bezide b d t ning xitayning kishilik hoquq xatirilirige bolghan meydanini boshitiwetidu. 2017- yili 1- ayda, xitay dolet reisi shi jinping jenweni ziyaret qildi we b d t doletler sariyida notuq sozlidi. b d t emeldaliri ghelite bir ish qildi: 3000 gha yeqin xizmetchining burun ishtin chushushini telep qildi hemde hokumetsiz teshkilatlarning notuqqa qatnishishini meniy qildi.
«b d t sistemisi xitaydiki kishilik hoquq paaliyetchilirining oz koz – qarashlirini tarqitip, beyjingdin xitayning nachar kishilik hoquq xatirisini yaxshilash heqqide besim chushuridighan az sandiki qanallirining biri.» dedi ros. «b d t we alaqidar hokumetler heriketke kelip xitayning b d t kishilik hoquq mexanizmini monopol qilishi we ajizlashturushini tosimisa, b d t ning inawiti, elwette, xitay we dunyaning her qaysi jayliridiki kishilik hoquqni himaye qilish iqtidari xewpte qalidu.
munasiwetlik ulinishlar:
