ashu man (Ashu Mann) yazghan

shinjang(sherqiy turkistan-t)da, xitay hokumiti ayallarning idiyesini nazaret qilghandek, ularning teninimu qattiq nazaret qilidighan bir sistema qurup chiqti. uyghur ayalliri mejburiy tughut cheklesh, mejburiy tughmas qilish we ailisidin ayrilishqa duchar bolup, daimliq kozitish astida yashimaqta. tughutning ozi bir hoquq qoraligha aylandurulghan bolup, buningdin meqset peqet ayallarni kontrol qilishla emes, belki bir putun ewladni yoqitishtur.

bu tasadipiy rehimsizlik emes, belki bir siyaset mexanizmidur. hokumet sanliq melumatliri, yerlik buyruqlar we hayat qalghuchilarning bayanliri bir pakitqa merkezleshken: beyjing maslashturulghan tughutni basturush tuzumini layihelep chiqqan. mejburiy baliyatqu ichige halqa saldurush, mejburiy tughmas qilish we qarshiliq qilghanlarni tutqun qilish bilen tehdit selish qatarliqlar «esebiylikke qarshi turush» degen nam astida aqlanmaqta. ayallarning tughush iqtidari idariy jedwellerdiki olchigili bolidighan nishangha—bixeterlik siyasiti qiyapitige kirguzuwelinghan nopus kontrol qilish korsetkuchige aylinip qaldi.

tughutning dolet siyasitige aylinishi

resmiy statistikilar 2017-yilidin bashlap uyghurlar kop sanliqni igileydighan rayonlarda tughulush nisbitining shiddet bilen towenligenlikini korsitidu. bu towenleshler putun memliketning otturiche sewiyesidin xelila yuqiri bolghan tughmas qilish operatsiyesi we baliyatqugha halqa saldurushning misli korulmigen derijide eshishi bilen bir waqitta yuz bergen. birleshken doletler teshkilati kishilik hoquq ishxanisi bu tedbirlerning keng kolemde tughut hoquqigha dexli-teruz qilghanliqigha ait ishenchlik delillerni bayqighan.

yerlik dairiler «aile pilanigha emel qilish»ni siyasiy ishenchlik bolush bilen ochuq-ashkara baghlighan. ret qilish tutqun qilinishqa seweb bolidu; itaet qilish bolsa «muqimliq nomuri» bilen mukapatlinidu. analizchilar eger bu yuzlinish dawamlashsa, nechche on yil ichide milyonlighan uyghurlarning nopus molcheridin emeliyette ghayib bolidighanliqidin agahlandurdi.

jeng meydanigha aylanghan tenler

lagerlarning ichi we etrapida, hayat qalghuchilar uzulmey dawamlashqan xorluqlarni bayan qilidu. ayallar mejburiy ginekologiyelik tekshurushler, heyzni toxtitidighan okullar we shexsiy qarshiliq hem jamaet rohini sundurushni meqset qilghan sistemiliq jinsiy zorawanliqlarni esleydu. xelqaraliq taratqular we kishilik hoquq teshkilatlirining tekshurushliri bu guwahliqlarni delillep, basqunchiliq we mejburlashning yekke jinayetler emes, belki bu sistemining layihesining bir qismi ikenlikini korsitip berdi.

bu bayanlar ayallarning tenini kontrol qilishning bir milletning biyologiyelik, medeniyet we psixologiyelik dawamliqini kontrol qilish ikenlikini aydinglashturidu.

kozitish astidiki shexsiy munasiwet

basturush lager derwazisi bilenla axirlashmaydu. hokumetning «yughurmaqlishish we bir aile kishiliridin bolush» pilani milliy ittipaqliqni ilgiri surush bahanisi bilen er xizmetchilerni uyghur aililirige orunlashturidu. doklatlarda xizmetchilerning yoldashliri turmide yatqan ayallar bilen bir kariwatta yaki bir uxlash ornida yetip-qopidighanliqi, buning bilen hoquq bilen shexsiy munasiwet otturisidiki chegrani yoqqa chiqiridighanliqi teswirlengen. shexsiy mexpiyetlikning ozi aghdurmichiliqqa aylinidu; kozitish astida maqulluq menisizlishidu.

texnika bu dexli-teruzni teximu kucheytidu. tekshurush ponkitliri, yuz tonush sistemiliri we ghayet zor sanliq melumat birikturush supiliri hessiyatni perqlendurush yumshaq detali arqiliq heriket, alaqe, hetta yuz ipadilirinimu kozitidu. bu reqemlik tejribixanida, oy bir tekshurush ponkitigha, ten bolsa hokumet tamghisi besilghan kinishkige aylinidu.

ayriliqtiki balilar

aililerni parchilash hokumranliq halqisini tamamlaydu. minglighan balilar «yetim» dep ayrilip, doletlik yataqliq mekteplerge orunlashturuldi, u yerde mandarin tili uyghur tilining ornini alidu, tarix dersliri bolsa medeniyet miraslirini yoqitidu. chet eldiki ata-anilar mumkin bolmaydighan bir tallashqa duch kelidu: qaytip kelip tutqun qilinish xewpige tewekkul qilish, yaki erkin qelip perzentliridin ayrilish. b d t mutexessisliri bu yotkesh we assimilyatsiye siyasetlirining xelqara qanundiki mejburiy yotkesh olchimige uyghun kelidighanliqidin agahlandurdi.

qarshiliq korsitiwatqan ayallar

doletler bu mesilige sel qarighan teqdirdimu, uyghur ayallar hoquqi paaliyetchiliri we surgundiki teshkilatlar bu mesilini kuntertipte tutup keldi. uyghur kishilik hoquq qurulushi we uyghurlar uchun seperwerlik herikiti qatarliq guruppilar guwahliqlarni toplidi, embargo yurguzushni telep qildi we xelqara jawabkarliqni surushturushni telep qildi. ularning qeyserliki beyjing «aile pilani» dep atighan nersini uning heqiqiy mahiyiti—insaniyetke qarshi jinayetlerning teximu keng dairisi ichidiki tughutni mejburlash dep qaytidin izahlidi.

qanun, delil-ispat we inkar qilish

«irqiy qirghinchiliq ehdinamisi»da bir melum guruppa ichide tughulushning aldini elish tedbirlirini yurguzush yaki balilarni mejburiy yotkesh irqiy qirghinchiliqni teshkil qilidu, dep eniq belgilengen. b d t ning 2022-yilliq bahalash doklati bu namni ishlitishtin sella toxtap qalghan bolsimu, lekin shinjangdiki ziyankeshliklerning xelqaraliq jinayetler, bolupmu insaniyetke qarshi jinayetlerge barawer bolushi mumkinliki toghrisida xulase chiqarghan.

beyjing barliq eyibleshlerni inkar qilip, dunyawi supilarni «bextlik» uyghur aililirini teswirligen tereqqiyat hekayiliri we tor cholpanlirining sinliri bilen toldurdi. emma, hokumetning oz istatistikisi we nizamliri uning yaman niyitini ashkarilap qoyidu. bir hokumet baliyatqularni nishangha, yataq oylerni tekshurush ponkitigha we dersxanilarni assimilyatsiye qoraligha aylandurghanda, netije inaqliq emes, belki pilanliq yoqitish bolidu.

kelgusini yoqitish

ayallarni kontrol qilish bir xelqning kelgusini kontrol qilishning eng tez yolidur. shinjang dolet hoquqining zamaniwilashturush we bixeterlik bayriqi astida bu meqsetke qandaq yonilidighanliqini korsitip beridu. dunya uyghur ayallirigha hesdashliqtin bashqa, xelqara qanunni ijra qilish, aqiwiti bar embargolarni yurguzush we yuz beriwatqan ishlarni atash—yeni jinsiyetke asaslanghan basturush ustige qurulghan bir nopusni yoqitish pilanini etirap qilishtek siyasiy jasaretke qerzdardur.

tarix yuzeki sozlerni este tutmaydu. u ayallarning teni kontrol qilish qurulmisining bir qismigha aylandurulghanda kimning sukut qilghanliqini este tutidu.

)ashu man yer yuzi urushi tetqiqat merkizining qoshumche tetqiqatchisi. u 2025-yilliq armiye bayrimida quruqluq armiye bash ishtab bashliqining muawini teripidin teqdirlengen. u hazir noyidadiki amiti uniwersitetida dolet mudapiesi we istrategiye tetqiqati boyiche doktorluq unwani uchun oquwatidu. uning tetqiqat dairisi hindistan-xitay zemin talash-tartishi, chong doletler riqabiti we xitayning tashqi siyasitini oz ichige alidu.(

menbe: TFI POST