ziyaret waqtining istrategiyelik ehmiyiti: amerikaning C5+1 herikitige beyjingning qayturma zerbisi

xelqara diplomatiyede waqitni tallash, yetkuzulgen uchurning ozige oxshash muhim, hetta bezide uningdinmu muhim. wang yi ziyaritining, amerika pirezidentining ottura asiya rehberlirini washingtonda kutuwalghinidin uzun otmey pilanlinishi tasadipiyliq emes. bu, beyjingning washingtongha we ottura asiya paytextlirige qaratqan ochuq we eniq signalidur: yeni «rayonning heqiqiy we mengguluk hemkari bizdurmiz».  amerikaning C5+1 teshebbusi, ottura asiya doletlirige rusiye we xitay uchun bir almashturulghuchi teminleshni, ularning igilik hoquqi we zemin putunlukini qollashni we bolupmu «ottura karidori» gha oxshash turler bilen gherbke yuzlengen yengi alaqe yollirini echish arqiliq beyjing we moskwaning eshya oboroti we soda hokumranliqini buzup tashlashni nishan qilidu. washington, bu herikiti arqiliq mezkur rayon doletlirining gigant qoshnilirigha bolghan iqtisadiy we siyasiy beqindiliqini azaytish, ozining nopuz dairisini kengeytishni meqset qilidu.

bu ehwal, xitay teripidin ozining istrategiyelik muhitigha qilinghan bir mudaxile,  nopuzgha tajawuz qilish we yiraq kelgusidiki bir qorshaw herikiti supitide qobul qilinmaqta. beyjing uchun ottura asiya, peqet iqtisadiy hemrah yaki energiye bilen teminliguchi bolupla qalmay, belki gherbiy chegralirining bixeterlik kapaliti, sherqiy turkistandiki muqimliqning qoghdighuchisi we «bir belbagh bir yol» teshebbusining quruqluq liniyesining yuriki bolushi sewebidin waz kechilmeydighan bir istrategiyelik sheriklik rayondur. bu rayondiki her qandaq muqimsizliq yaki xitaygha qarshi bir geopolitikiliq seplinish, beyjingning eng sezgur dolet bixeterlik nerwilirigha tegish yoshurun kuchige ige. shunglashqa, wang yining ziyariti, amerikaning kuchiyiwatqan mudaxilisige qarshi bir «sadaqet we kapalet ziyariti» rolini oynidi. bu ziyaret, beyjingning mezkur rayondiki sheriklirige «biz yeninglarda» degen uchurni berish bilen bir waqitta, ulargha kimning teximu ishenchlik we uzun muddetlik hemrah ikenlikini eslitishni meqset qilidu.

wang yining mensepdashliri we dolet bashliqliri bilen otkuzgen sohbetliride uzluksiz halda «istrategiyelik sheriklikni chongqurlashturush», «tashqi mudaxililerge qarshi ortaq meydanda turush» we «teqdirdashliq gewdisi berpa qilish» qatarliq ibarilerni tekitlishi, bu  jawaben hujumning diplomatik tilidur. xitay, amerikaning «qedri-qimmet», «kishilik hoquq» we «demokratiye» ni asas qilghan, kopinche rayon hakimiyetliri teripidin ichki ishlargha arilishish dep qarilidighan sozlemlirige qarshi, «ichki ishlargha arilishiwalmasliq », «ozara hormet qilish» we «emeliy hemkarliq» pirinsiplirini aldinqi orungha qoyidu. bu usul, rayondiki mustebit we muqimliqni hemmidin ela bilidighan hakimiyetlerning sezgur nuqtilirigha biwasite xitab qilidu. wang yi, bu ziyariti arqiliq xitay otturigha qoyghan modelning, yeni siyasiy tenqidsiz iqtisadiy hemkarliq tereqqiyat modelining, gherbning shertlik hemkarliq tekliplirige selishturghanda teximu jelp qilarliq ikenlikini ima qilmaqta.

ziyaretning yene bir qatlimi, xitayning rayon doletlirige jughrapiyening ozgermes realliq ikenlikini eslitishidur. amerika okyanlarning nerisidiki bir kuch bolsa, xitay mengguluk bir xoshnidur. bu jughrapiyelik yeqinliq, iqtisadiy, medeniyet we bixeterlik munasiwetlirining teximu chongqur we yiltizliq bolushining muqerrer ikenlikini bilduridu. beyjing, on yillardin buyan dawamliship keliwatqan chongqur iqtisadiy munasiwetlerning, shangxey hemkarliq teshkilati (sh h t) ramkisi astida apparatlashqan bixeterlik hemkarliqining we ghayet zor ul eslihe selinmilirining, washingtondin kelgen we weziyetke qarap ozgiridighan wedilerdin teximu konkret we ishenchlik ikenlikini tekitlimekte. bu,  «yeqindiki kuchluk xoshnimu yaki yiraqtiki bay tughqanmu?» degen soalni rayon rehberlirining kuntertipige qaytidin elip kelishtur.

yekunlep eytqanda, wang yi ziyaritining waqitchanliqi, chong doletler riqabitining ottura asiya sehnisidiki yengi bir perdisini achti. bu, beyjingning amerikaning  mezkur rayondiki kuchiyiwatqan paaliyetlirini passip kozitip olturmaydighanliqini, eksiche her bir heriketke bir qarshi heriket bilen jawab qayturidighanliqini korsitidighan eniq bir irade bayanatidur. xitay, bu riqabette peqet ozining iqtisadiy we bixeterlik menpeetlirini qoghdap qelishla emes, belki rayonning kelgusidiki geopolitikiliq yonilishinimu oz paydisigha shekillendurushke bel baghlighanliqini otturigha qoymaqta. bu ziyaret, beyjingning ottura asiyani ozining waz kechilmes nopuz dairisi dep qaraydighanliqini we bu sahede bashqa bir kuchning hel qilghuch rol oynishigha yol qoymaydighanliqini dost we dushmenge jakarlighan bir diplomatik xitabnamidur.

bixeterlikni merkez qilghan sheriklik: «uch xil yaman kuch» bilen kuresh qilish we teywen mesilisi

wang yi ziyariti kuntertipining eng ozgermes we eng muhim turlirining biri, shubhisizki, bixeterlik hemkarliqi boldi. xitay diplomatiyesining ottura asiyadiki asasiy tuwruki bolghan we sh h t ning qurulush pelsepesini teshkil qilidighan «uch xil yaman kuch» (terrorluq, bolgunchilik we  diniy ashqunluq) bilen ortaq kuresh qilish sozlemi , bu ziyaretlerdimu eng yuqiri pedide otturigha qoyuldi. bu uqum, beyjing uchun kop yonilishlik we intayin iqtidarliq bir istrategiyelik qoraldur. bu sozlem , xitayning mezkur rayon doletliri bilen ortaq tehdit tuyghusi yaritishigha we bu tuyghu arqiliq chongqur bir bixeterlik sherikliki berpa qilishigha sharait hazirlaydu. bu sheriklik, addiy bir herbiy hemkarliqtin halqip, istixbarat almashturush, tor bixeterliki, chegra kontrolluqi we hakimiyet bixeterliki qatarliq kop xil sahelerni oz ichige alidu.

bu uqumning xitay uchun eng halqiliq roli, sherqiy turkistandiki siyasetlirini qanunlashturush urunushidur. beyjing, rayondiki uyghurlar we bashqa musulman az sanliq milletlerge qaratqan keng kolemlik nazaret qilish, mejburiy terbiyelesh lagerliri we medeniyet assimilyatsiyesi qatarliq basturush siyasetlirini, bu «uch xil yaman kuch» ke qarshi elip beriliwatqan xelqaraliq terrorluqqa qarshi kureshning bir qismi supitide korsetmekte. ottura asiya doletliridin bu sozlemge  qarita diplomatik qollashni qolgha kelturush we bu doletlerdiki uyghur diyasporasining paaliyetlirini kontrol astida tutushini kapaletlendurush arqiliq, gherbtin keliwatqan irqiy qirghinchiliq we kishilik hoquq depsendichiliki eyiblimilirige qarshi rayon xarakterlik bir qanunluq qalqan shekillendurmekte. wang yining ziyaretliride bu mesilini tekitlishi, bu qalqanni kucheytish we sherqiy turkistanning «muqimliqi» ni qoghdashning putun rayonning ortaq menpeeti ikenliki degen uchurni mustehkemleshni meqset qilidu.

ottura asiya hakimiyetliri nuqtisidin eytqanda, bu hemkarliq, ozlirining mewjutluqigha qaritilghan tehditlerge taqabil turushta xitaydek kuchluk bir sherikning texnologiyelik we siyasiy yardimige erishishidin derek beridu.  afghanistandiki muqimsizliq, radikal islamchi guruppilarning singip kirish ehtimalliqi, hakimiyetke qarshi heriketler we milliy jiddiychilikler, bu doletlerningmu asasiy bixeterlik endishiliridur. xitay teminligen ilghar nazaret qilish texnologiyeliri (yuz tonush sistemiliri, sanliq melumat iz qoghlash torliri), herbiy jabduqlar we istixbarat almashturush, bu hakimiyetlerning oz bixeterlik apparatlirini zamaniwilashturushigha we oktichi awazlarni basturushigha yardem beridu. bu ehwal, her ikki terepning oz hakimiyitining bixeterlikini we siyasiy muqimliqini aldinqi orungha qoyghan emeliyetchil bir menpeet ittipaqini yaritidu. wang yining sohbetliride «muqimliqni qoghdash» qa we «renglik inqilablar» gha qarshi ortaq meydangha isharet qilinishi, bu ortaq bixeterlik chushenchisining bir ipadisidur.

bixeterlik kuntertipining yene bir halqiliq we waz kechilmes amili bolsa teywen mesilisidur. wang yi, ziyaret qilghan her bir dolette rehberlerning «bir xitay» pirinsipigha bolghan tewrenmes sadaqitini jezmleshturushke muweppeq boldi. bu, beyjing uchun adettiki bir diplomatik resmiyettin halqighan, hayatiy muhim bir dolet menpeeti mesilisidur. amerikaning teywenge qoral-yaragh setishni kopeytken, yuqiri derijilik ziyaretlerni elip barghan we aralning xelqaradiki korunushchanliqi ashqan bir mezgilde, xitay, ozining tup menpeeti dep qaraydighan bu mesilide xelqaraliq qollash bazisini imkanqeder keng we puxta tutushqa tirishmaqta. her bir doletning bu pirinsipqa ashkara halda shertsiz qollash berishi, xitayning diplomatik kuchini we bu doletler ustidiki tesirini korsitipla qalmay, amerikagha qarshi elip beriliwatqan yershariwiy kuch talishish urushida beyjingning kozirini kucheytidu.

bu qollash, ozara kapalet kelishimi xarakterige ige. ottura asiya doletliri, beyjingning eng sezgur mesiliside uning yenida turush arqiliq, uning bedilige xitayningmu ozlirining igilik hoquqi, zemin putunluki we «ozliri tallighan tereqqiyat yolliri» gha (yeni hazirqi siyasiy tuzumlirige) hormet qilidighanliqining kapalitini alidu. xitay, bu qollashqa jawaben bu doletlerning ichki ishlirigha arilashmaydighanliqini we tashqi mudaxililerge qarshi ularning yenida turidighanliqini wede qilidu. bu, «sen mening tup menpeetimge cheqilma, menmu seningkige cheqilmaymen» dep xulasiligili bolidighan, intayin emeliyetchil bir diplomatik almashturushtur.

axirqi hesabta, xitayning bixeterlik istrategiyesi, sherqiy turkistanning muqimliqini kapaletlendurushtin bashlap, teywenning xelqara sehnide yetim qelishighiche bolghan keng dairini oz ichige alidu. ottura asiya, bu istrategiyening her ikki puti uchun muhim bir jughrapiyelik rayondur. «uch xil yaman kuch» bilen kuresh qilish, sherqiy turkistanni qorshap turidighan bixeterlik belbeghini shekillendurse, «bir xitay» pirinsipigha erishilgen qollash, beyjingning yershariwiy qanunluq kurishige kuch qoshidu. wang yining ziyaritini, bu ikki asasiy bixeterlik tuwrukini mustehkemleshke qaritilghan muweppeqiyetlik bir heriket dep qarashqa bolidu.

iqtisadiy bir gewdilishish we «bir belbagh bir yol» teshebbusining kelgusi

xitayning ottura asiyadiki nopuzining asasiy tuwruki we eng unumluk yumshaq kuchi iqtisad tur. 2013-yili qazaqistanda elan qilinghan «bir belbagh bir yol» teshebbusi (BRI), yeqinqi on yilda bu rayonni ghayet zor ul eslihe turliri, milyardlighan dollarliq qerzler we kunseri kuchiyiwatqan soda torliri bilen qaytqili bolmaydighan bir zichliqta xitay iqtisadigha baghlap qoydi. yollar, tomuryollar, turuba yolliri we sanaet , rayonning iqtisadiy jughrapiyesini qaytidin shekillendurdi. wang yining ziyariti, «bir belbagh bir yol» ning bu deslepki basquchidiki netijilirini qoghdash we bu teshebbusni yengi bir basquchqa koturush jehette halqiliq ehmiyetke ige idi. emdi peqetla chong kolemlik ul eslihe turliridin halqip, «yeshil», «reqemlik» we «sehiye» qatarliq teximu supetlik, texnologiyeni merkez qilghan we sijil tereqqiyatqa uyghun sahelerge merkezleshken bir «bir belbagh bir yol» tesewwuri aldinqi orungha chiqmaqta[1] .

bu ozgirishning eng konkret misali, sohbetlerde «reqemlik yipek yoli», «yeshil tereqqiyat» we «yuqiri supetlik hemkarliq» qatarliq uqumlarning daim kuntertipke kelishidur. «reqemlik yipek yoli», xitay shirketlirining (xuaweygha oxshash) rayonda 5G tori, sanliq melumat merkezliri we eqliy iqtidarliq sheher  qurush turlirini oz ichige alsa, «yeshil tereqqiyat», xitayning quyash we shamal energiyesige oxshash qayta hasil bolidighan energiye texnologiyelirini rayongha eksport qilishini oz ichige alidu. bu yengi ewlad turler, xitayning peqet bir qurulush we qerz berish kuchi emes, belki bir texnologiye we olchem belgiliguchi kuch ikenlikinimu korsitishni meqset qilidu. bu, xitayning rayondiki iqtisadiy mewjutluqini teximu chongqur we uzun muddetlik qilish istrategiyesining bir qismidur.

ziyaretning iqtisadiy kuntertipining merkizide turghan eng istrategiyelik turlerning biri, shubhisizki, xitay-qirghizistan-ozbekistan (x q o) tomur yolidur . yillardin buyan pilanlash basquchida turghan bu tur, emelge ashqanda bir geopolitikiliq  rol almashturghuchi bolush yoshurun kuchige ige. hazir xitaydin yawropagha baridighan tomuryollarning kop qismi rusiye arqiliq otidu. x q o tomuryoli, rusiyeni aylinip otup, xitayni biwasite ottura asiya arqiliq ottura sherq we yawropa bazarlirigha tutashturidighan  bir bashqa karidor yaritidu. bu, hem xitayning ukraina urushigha oxshash krizislar sewebidin rusiyege bolghan eshya oboroti beqindiliqini azaytidu, hem amerika we yawropa ittipaqi qollawatqan «ottura karidor»  (tirans-kaspiy tiransport liniyesi) gha qarshi kuchluk bir riqabetchi karidor shekillenduridu. wang yining qirghizistan we ozbekistandiki zich alaqiliri, beyjingning bu chong tiptiki turning aldidiki axirqi siyasiy we maliye tosalghulirini yengishtiki qetiy iradisini korsitidu.

shuning bilen birge, xitayning kuchiyiwatqan iqtisadiy mudaxilisi rayonda bezi endishe we qarshiliqlarnimu peyda qilmaqta. «qerz yemchuki» diplomatiyesi degen sozler, bolupmu tajikistan we qirghizistangha oxshash kichikrek iqtisadiy gewdilerning xitaygha bolghan ghayet zor qerzi nezerde tutulghanda, gherb taratqulirida we bezi yerlik munberlerde daim tilgha elinmaqta. uningdin bashqa, «bir belbagh bir yol» turliridiki ashkariliqning kemchil bolushi, chiriklik eyiblimiliri, muhit tesirini bahalashning yetersizliki we turlerde yerlik xelqning ornigha xitay ishchilirining ishlitilishi qatarliq mesililer, jamaet pikride pat-pat xitaygha qarshi hessiyatni qozghap turidu. wang yining ziyariti, shuning bilen bir waqitta bu endishilerni besiqturush we xitayning niyitining «mustemlikichilik» chushenchisi emes, belki «ozara menpeetke asaslanghan sheriklik» we «ortaq ghelibe» pirinsipi ikenlikini tekitleshke qaritilghan bir ammiwi munasiwet tirishchanliqi depmu qarashqa bolidu.

xulasiligende, iqtisad, xitayning ottura asiya istrategiyesining eng heriketchan we eng kuchluk qoralidur. beyjing, iqtisadiy kuchini we ghayet zor bazirini, rayon doletlirini ozige teximu ching baghlash, ularning siyasiy sadaqitini righbetlendurush we amerikaning abstrakt demokratiye wediliri bilen cheklik iqtisadiy tekliplirining jelpkarliqini ajizlashturush uchun birinchi wasite supitide qollanmaqta. wang yining ziyariti, bu iqtisadiy bir gewdilishishni teximu chongqurlashturush, mesile bar sahelerni bashqurush we «bir belbagh bir yol» ni kelgusidiki texnologiyelik we yeshil iqtisadlargha maslashturush arqiliq xitayning mezkur rayondiki waz kechilmes iqtisadiy hemrahliq ornini puxtilashni meqset qilghan.

qazaqistan neme uchun ziyaret qilinmidi?

wang yining inchike pilanlanghan ottura asiya ziyaritide eng kop diqqetni tartqan we eng kop guman peyda qilghan nuqta, shubhisizki, rayonning eng chong iqtisadiy gewdisi, eng keng zemingha ige doliti, xitayning (ishghal astidiki sherqiy turkistan bilen) eng uzun chegrasigha ige qoshnisi we «bir belbagh bir yol» teshebbusining 2013-yili dunyagha elan qilinghan orni bolghan dolet qazaqistanning  ziyaret kuntertipide orun almasliqidur. bu ehwalni, addiy bir kuntertip mas kelmeslikidin halqighan, chongqur geopolitikiliq menilerni oz ichige alghan angliq bir tallash dep chushinishke we her xil senariyeler arqiliq tehlil qilishqa bolidu.

eng kuchluk we eng keng tarqalghan ehtimalliq, qazaqistanning jumhur reis qasim-jomart toqayew hakimiyiti astida kunseri roshen we dadillishiwatqan «kop wektorluq» tashqi siyasitidur. astane, eneniwi ittipaqdashliri bolghan rusiye we xitay bilen bolghan istrategiyelik munasiwetlirini saqlap qelish bilen bir waqitta, gherb (amerika, yawropa ittipaqi), turkiye we pars qoltuqi doletliri qatarliq bashqa kuch merkezliri bilenmu munasiwitini aktip we tengla kucheytmekte. bu tengpunglashturush siyasiti, qazaqistanning her qandaq bir chong kuchke heddidin ziyade beqinip qelishining aldini elish we dolet menpeetini eng yuqiri chekke yetkuzushni meqset qilghan istrategiyelik musteqilliq izdinishidur.  bolupmu gherb bilen energiye saheside tuzulgen kelishimler, «ottura karidor» ni tereqqiy qildurushtiki muhim roli we rusiyening ukrainani ishghal qilishigha qarshi tutqan ariliq saqlash pozitsiyesi, beyjing toluq arzu qilghan shertsiz sadaqet derijiside bolmasliqi mumkin. bu nuqtidin eytqanda, wang yining qazaqistanni atlap otushi, astanening bu musteqil meydanigha qarita beyjingdin kelgen yoshurun bir diplomatik signal, bir naraziliq, hetta bir agahlandurush dep sherhlinishi mumkin. xitay, teximu «sadiq» yaki ozige teximu «ehtiyajliq» bolghan sheriklirige (tajikistan we qirghizistangha oxshash) aldinqi orunni berish arqiliq, tengpungluq siyasiti yurguzgenlerge wasitilik halda esli oqida qelish kereklikini eslitiwatqan bolushi mumkin.

ikkinchi bir ehtimalliq, gerche unche diramatik bolmisimu, xitay-qazaqistan munasiwitining alliburun yeterlik derijide puxta, chongqur we apparatlashqan bolushidur. ikki dolet rehberliri arisida daim yuqiri derijilik uchrishishlar elip berilmaqta, ministirliqlar derijiside qerellik meslihetlishish mexanizmliri ishlewatidu we iqtisadiy munasiwetler melum bir toyunush halitige yetken. shunglashqa, jiddiy bir «kapalet ziyariti» yaki mesile hel qilish ziyariti uchun qazaqistangha berishqa ehtiyaj qalmighan bolushi mumkin. ziyaretning asasliq nuqtisi, belkim amerikaning tesirige teximu ochuq, iqtisadiy jehettin teximu ajiz yaki x q o tomur yoligha oxshash jiddiy ilgirileshke ehtiyajliq turlerge sahibxanliq qiliwatqan tajikistan, qirghizistan we ozbekistan bilen bolghan munasiwetni mustehkemlesh bolushi mumkin. bu nuqtidin qarighanda, qazaqistanning atlap otulushini bir naraziliq signali emes, belki hazirqi munasiwetning muqimliqi we ongushluq ishlewatqanliqining bir ispati depmu chushinishkimu bolidu.

biraq, geopolitikiliq riqabet bu derijide keskinleshken we simwolluq zor ehmiyetke ige bolghan bir dewrde, diplomatik bir ziyarette bundaq muhim bir istrategiyelik hemrahning chette qaldurulushi adette sel qarilidighan bir ehwal emes. qazaqistanning yoqluqi, ottura asiyadiki heriketlendurguch kuchlerning neqeder murekkepleshkenlikini we rayondiki doletlirining «chong oyun» da ozlirining manewir boshluqini yaritish tirishchanliqlirining, chong kuchler teripidin neqeder yeqindin we sezgurluk bilen kozitiliwatqanliqini korsitidu. bu ehwal, shuning bilen bir waqitta xitayning hemkarliqlarni derijige ayriyalaydighanliqini we diplomatik aldinqi shertlirini ozgiriwatqan sharaitqa asasen tengshiyeleydighanliqinimu chushendurup beridu. qazaqistanning yoqluqi, beyjingning rayon siyasitide hemmige mas kelidighan bir modelining yoqluqini, her bir dolet bilen bolghan munasiwitini ozining alahide heriketlendurguch kuchi ichide bashquridighanliqini korsitip beridu.

xulase

yekunligende, wang yining ottura asiya ziyariti, beyjingning rayon xarakterlik hokumranliqini mustehkemlesh we amerikaning kuchiyiwatqan tesirini tengpunglashturush uchun basqan, kop yonilishlik we istrategiyelik bir qedemdur. bu ziyaret, normal bir diplomatik resmiyettin kop halqip, xitayning rayongha qaratqan uzun muddetlik pilanining asasiy tuwruklirini qaytidin ispatlidi we mustehkemlidi: bu tuwrukler bolsa bixeterlik asasida tewrenmes bir muqimliq hemkarliqi, iqtisad asasida qaytqili bolmaydighan bir bir gewdilishish  we diplomatik asasta beyjingning tup menpeetige shertsiz sadaqet.   wang yi, bu ziyariti arqiliq xitayning peqet bir iqtisadiy gigantla emes,yene  belki rayonning birinchi derijilik bixeterlik kapaletlendurguchisi we siyasiy yonilish korsetkuchisi ikenlikini eniq korsetti.

ziyaretning netijiliri, xitayning 21-esirdiki «yengi chong oyun» da peqet passip bir oynighuchi bolushni emes, belki oyunning qaidilirini belgileydighan aktip bir qurghuchi bolush niyiti we iqtidarigha  ige ikenlikini otturigha qoymaqta. «uch xil yaman kuch» bilen kuresh qilish sozlemi we teywen mesiliside erishken eniq qollash, xitayning ozining bixeterlik we igilik hoquqi endishilirige kore, bir tampon rayon we ittipaqdashlar halqisi qurush istrategiyesining muweppeqiyitini korsitidu. iqtisadiy jehettin, «bir belbagh bir yol» teshebbusining yengi, texnologiyeni merkez qilghan basquchi, rayonni xitayning ishlepchiqirish we eshya oboroti torlirigha teximu chongqur baghlash arqiliq, gherbke yuzlengen her qandaq bir istrategiyelik burulushni intayin qimmetke chushidighan bir halgha kelturmekte.

qazaqistanning ziyaret sirtida qelishi bolsa, bu chong istrategiyening ichide yene inchike tengsheshlerning we diplomatik signallarning mewjutluqini,  rayondiki tenglimining turaqliq emeslikini, ottura asiya doletlirining chong kuchler arisida tengpungluq saqlash izdinishlirining beyjing teripidin diqqet bilen xatiriliniwatqanliqini we sadaqetning uzluksiz siniliwatqanliqini otturigha qoymaqta. axirida, wang yining ziyariti, washingtongha jawaben berilgen udul bir inkastin kop murekkep bolghan menilerge ige; bu ziyaret, xitayning ozining «arqa hoylisi» dep qaraydighan ottura asiyada, oz rehberlikide bolghan, muqim, ozi bilen iqtisadiy jehettin bir gewdileshken we siyasiy jehettin maslashqan bir tertip berpa qilishqa baghlighan uzun muddetlik we tewrenmes iradisining kuchluk  terzde jakarlinishidur.

tehriri: elanur ettar

paydilanghan menbeler:

中华人民共和国外交部 ,»Wang Yi Holds Talks with Tajik Foreign Minister Sirojiddin Muhriddin.»  fmprc.gov.cn.

中华人民共和国外交部. «Wang Yi Meets with President of Tajikistan Emomali Rahmon.» fmprc.gov.cn.

中华人民共和国外交部. «Wang Yi Meets with Secretary of the Security Council of Tajikistan Mahmudzoda Nasrullo Rahmatjon.» fmprc.gov.cn.

中华人民共和国外交部. «Wang Yi Holds Talks with Kyrgyz Foreign Minister Jeenbek Kulubaev.» fmprc.gov.cn.

中华人民共和国外交部. «Wang Yi Meets with President of Kyrgyzstan Sadyr Japarov.» fmprc.gov.cn.

中华人民共和国外交部. «Wang Yi Meets with Uzbek Acting Foreign Minister Vladimir Norov.» fmprc.gov.cn.

中华人民共和国外交部. «Wang Yi Meets with President of Uzbekistan Shavkat Mirziyoyev.» fmprc.gov.cn.

Uygur Araştırmaları Enstitüsü. «İstikrarın Korunması ve ›Üç Kötü Güç‹: Çin’in Orta Asya’daki Rolünün Çerçevelendirilmesi.» uysi.org.

Uygur Araştırmaları Enstitüsü. «Orta Asya’nın Stratejik Hamlesi: Trump’ın İlgisi Gerçekten Satın Alınabilir mi?» uysi.org.

Uygur Araştırmaları Enstitüsü. «Çin’in Orta Asya Siyaseti ve Bölgedeki Müslüman Güçler ile İşbirliği.» uysi.org.