washington [amerika], 29-noyabir(ANI): dunya uyghur qurultiyi (d u q) heptilik xewerlirini elan qilip, xitay ozini qayta hasil bolidighan energiye sahesidiki yetekchi dep atiwatqan bir peytte, xelqara jemiyetning xitayning kishilik hoquq depsendichiliklirige qarita sukut saqlashni dawamlashturuwatqanliqini tekitlidi.
«koda» (Coda) ning 21-noyabir elan qilinghan xewirini neqil kelturgen dunya uyghur qurultiyi, xitayning yeshil energiye hokumranliqining asasi bolghan mejburiy emgek we muhit buzghunchiliqigha qarimay, COP30 yighinida tekshurushtin qachqanliqini otturigha qoydi.
biraziliyediki yerlik xelqler adalet telep qiliwatqan bir waqitta, asasliq kilimat ishtirakchiliri xitayning quyash energiyesi we batariye sanaiti uchun muhim bolghan sherqiy turkistandiki mejburiy emgek we tibettiki muhitning bulghinishigha ait delil-ispatlargha sel qaridi.
«koda» xewiride, tibet muhitining dunya otturiche sewiyesidin ikki hesse tez issip ketiwatqanliqi we sherqiy turkistandiki uyghurlarning dolet teripidin yolgha qoyulghan emgek tuzumide qisilip qeliwatqanliqi qeyt qilinghan. dunya uyghur qurultiyi kilimat ozgirishi yighinigha (COP) qatnashqan tunji uyghur teshkilati bolup, keng tarqalghan biperwaliq ichide uyghur awazining anglinishigha kapaletlik qildi.
kanadada otkuzulgen halifakis xelqara bixeterlik munbiride, dunya uyghur qurultiyi ijraiye reisi rushen abbas dunya rehberliri bilen birge uyghur irqiy qirghinchiliqi mesilisini otturigha qoydi. amerika, kanada we kolombiyediki yuqiri derijilik siyasiy erbablar bilen bir sehnidin orun alghan rushen abbas, xitayning assimilyatsiye siyasetlirini, bir milyondin artuq uyghurning keng kolemlik tutqun qilinishini we hedisi doktur gulshen abbasning dawamliq qamaqta tutulushini alahide tekitlidi.
2022-yili noyabirdiki urumchi ot apitige uch yil toshqanliqini xatirilesh munasiwiti bilen, dunya uyghur qurultiyi qattiq qamal astida qelip qurban bolghan 40 tin artuq uyghur uchun aza tutti. guwahchilarning bayanliri beyjingning hokumet terep elan qilghan olum sanigha zit bolushigha qarimay, xitay hechqachan tekshurush netijisi yaki qurbanlarning tizimlikini elan qilmidi. bu pajie tyenenmen meydani weqesidin buyanqi xitaydiki eng chong naraziliq namayishi bolghan «aq qeghez herikiti» ning partlishigha seweb boldi.
dunya uyghur qurultiyi heyiti yene birleshken doletler teshkilati (b d t) ning soda we azsanliqlar hoquqi munbiride kuchluk awaz chiqirip, xelqara organlarni xitayni mejburiy emgek we medeniyet basturushi uchun jawabkarliqqa tartishqa chaqirdi.
teshwiqat heriketliri berlin we gollandiyede dawamlashti, bu yerde dunya uyghur qurultiyi rehberliri siyaset belgiliguchiler we puqrawi jemiyet wekilliri bilen korushup, angliqliqni ashurushqa tirishti. b d t ning azsanliqlar mesilisi munbiride, dunya uyghur qurultiyi we hemkarlashquchi teshkilatlar basturush astidiki uyghurlarning chidamchanliqini tekitlidi we xitayning uyghur kimlikini sistemiliq yoqitishigha qarshi birliship xelqaraliq heriket qollinishqa chaqirdi. (ANI)
