sherqiy turkistanning awazi boghuluwatqan bir peytte, bir ziyaliy jim turmidi. pirofessor , doktor ilham toxti tinchliq we barawerlik telep qilghanliqi uchun muddetsiz qamaq jazasigha hokum qilindi. u xelqi uchun sozlidi, adalet uchun kuresh qildi; buning bedilini bolsa oz horlukidin ayrilish bilen tolidi.
Jurnalist we yazghuchi xalis ozdemir yazidu: «sherqiy turkistanliq ziyaliy — ilham toxtigha erkinlik»
sherqiy turkistanda erkinlik we tinchliq kurishi elip beriwatqan pirofessor, doktor ilham toxti kommunist xitay hakimiyiti teripidin muddetsiz qamaq jazasigha hokum qilindi.
biz pat-pat «sherqiy turkistan uchun neme qilalaymiz?» degen soalgha duch kelimiz. emdilikte «bu ishta meningmu bir kishilik hessem bolsun» deydighan akademiklirimiz, merhemet qilinglar! sizlermu imza qoyush arqiliq «ilham toxtigha erkinlik» karwinigha qetilinglar.
mesilige tinch yol bilen hel qilish charisi izdigen ilham toxti, «xitay qanunliri» boyichimu muddetsiz qamaq jazasi bilen jazalandi.
chunki xitay ne tinchliqni, ne mesilining hel bolushini xalimaydu; xitayning meqsiti — sherqiy turkistanni toluq ishghal qilish we musulman turk xelqini yoqitishtur. shunga, ular uyghur ziyaliysi ilham toxtini turmige tashlash arqiliq, bu heqiqet awazini jimiqturmaqchi boldi.
ozini «turkistan erkinlik jengchisi» dep teripligen ilham toxti, elip barghan kurishi heqqide mundaq deydu:
«men millitim uchun sozlidim we kuresh qildim. ortaq tinchliq we xitayning kelgusi uchun pikir we qarashlirimni otturigha qoydum. turme hayatimning qandaq we qanchilik
dawamlishidighanliqini bilmeymen, emma allahqa bolghan ishenchim kamildur. beshimgha kelidighanlardin qilche qorqmidim, buningdin keyinmu qorqmaymen.»
sherqiy turkistanda irqiy qirghinchiliq dawamlishiwatqan bir peytte, xelqning mewjutluqni saqlash kurishimu toxtap qalmidi.
kommunist xitay sherqiy turkistandiki musulman turklerge her xil zulumlarni qildi we qilishni dawamlashturuwatidu.
epsuski, insaniyet buninggha sukut qilmaqta. bugun xitay sherqiy turkistanda ashkara halda irqiy tazilash we assimilyatsiye yurguzuwatidu. soz erkinlikini qoyup turayli, uyghurlarning din, til we medeniyetlirini saqlap yashishimu mumkin bolmaydighan halgha keldi.
balilarning ata-aniliridin mejburiy ayriwetilip assimilyatsiye qilinishi we xitaylashturulushi, er-ayal demestin lagerlargha qamilishi, bu jaylarda basqunchiliq we organ sodisini oz ichige alghan eqilge sighmaydighan qiyin-qistaqlarning yurguzulushi, aman qalghanlarning bolsa qul ishchi supitide ishlitilishi — xelqaraliq musteqil teshkilatlar teripidin dunyagha ashkarilanmaqta.
sherqiy turkistanliq muhajirlar dunyaning herqaysi jaylirida erkinlik kurishini dawamlashturmaqta.
bu kureshni turkiyedin yillardin beri qollap keliwatqan «eysa yusup aliptekin wexpisi» (İYAV), «turk dunyasi tetqiqat wexpisi» (TDAV) we «ilham toxti teshebbus herikiti» (İTİH), xitay zindanlirida 11 yil burun muddetsiz qamaqqa hokum qilinghan ilham toxti uchun mexsus paaliyet uyushturdi. paaliyetning meqsiti — ilham toxtini «nobel tinchliq mukapati» gha namzat korsitish, 2014-yili tutqun qilinghan ilham toxtining qoyup berilishini qolgha kelturush we sherqiy turkistan dewasini teximu keng ammigha anglitishtur.
toxti, xitayning «milliy territoriyelik aptonomiye qanuni» ning sherqiy turkistanda emeliy ijra qilinishi uchun akademik we puqrawi sahede kuresh qilghan. uning birdinbir «jinayiti» — tinchliq kureshchisi bolghanliqidur. ilham toxtining kelguside yuqiri rehberlik qabiliyitini namayan qilish ehtimalliqimu, uning tutqun qilinishigha seweb bolghan amillardin biri bolushi mumkin.
1969-yili 10-ayning 25-kuni atushta bir uyghur ailiside dunyagha kelgen ilham toxti, iqtisad kespide bilim alghan we xitayning nurghunlighan uniwersitetlirida oqutquchi bolup xizmet qilghan.
u qurghan «Uighurbiz» (uyghurbiz) namliq tor bekiti arqiliq, sherqiy turkistanda tinchliq we asasiy qanunluq hoquqlar dairiside barawerlikni teshebbus qilatti. biraq, xitay ilham toxtining paaliyetliridin biaram bolup, 2014-yili 1-ayning 15-kuni uni tutqun qildi we «bolgunchilik» bilen eyiblep qamaqqa aldi. 2014-yili 9-ayning 23-kuni sherqiy turkistan yuqiri xelq sot mehkimisi teripidin muddetsiz qamaq jazasigha hokum qilindi we barliq mal-mulki musadire qilindi.
xelqara kishilik hoquq teshkilatliri ilham toxtining tinch yol bilen pikir bayan qilish we akademik hoquqlirini qollanghanliqi uchunla jazalanghanliqini dunyagha jakarlidi. xelqara jemiyet ilham toxtining bir «idiye mehbusi» ikenlikini tekitlesh bilen birge, uning shertsiz qoyup berilishini telep qilmaqta.
toxtining kurishi peqet ozi uchunla emes, belki sherqiy turkistandiki musulman turklerning heq-hoquq, medeniyet, kimlik we kishilik hoquqlirini qoghdash kurishidur.
toxti bu etiqadini mundaq xulasileydu:
«men bir uyghur ziyaliysimen we xelqimge bolghan muhebbitim nahayiti chongqur. xelqimning azablirigha sukut qilishim mumkin emes. xitay asasiy qanunida aptonomiyege ait maddilar bar, lekin uning emeliylishishi uchun texi nurghun musapilerni besishqa toghra kelidu. tinchliq we ozara chushinish arqiliq hel qilish charisi tepilidighanliqigha ishinimen.»
uning xizmetlirini yeqindin kozetkenler shuni alahide tekitleyduki, ilham toxtigha qilinghan bu zulum — sherqiy turkistanda peqet zorawanliq bilen eyiblengenlerningla emes, belki tinchliq telepler bilen otturigha chiqqan motidil kishilerningmu nishan qilinidighanliqini korsitip beridu.
sherqiy turkistandiki irqiy qirghinchiliq we zulum helihem dawamlashmaqta.
ilham toxti muddetsiz qamaq jazasidin keyin yazghan bir mektupida mundaq deydu:
«men millitim uchun sozlidim we kuresh qildim. tinchliq we xitayning kelgusi uchun pikirlirimni ipade qildim. allahqa bolghan ishenchim kamildur. heq-hoquqlirimizning bir kuni choqum berilidighanliqigha ishinimen. tinchliq we erkinlik — allahning lutfidur. kuchluk bolunglar, ozunglarni xarab qilmanglar, xuda buyrusa yeqin kelguside yene didarlishimiz.»
bu zulumning axirlishishi uchun tirishchanliq korsitish — peqet musulman turklerningla emes, belki putun insaniyetning wezipisidur.
ilham toxtining «nobel tinchliq mukapati» gha erishishi uchun otken yillarda qilinghan teshebbuslar netijisiz qaldi. emdilikte «2026-yilliq nobel tinchliq mukapati» uchun yengidin iltimas sunush nishanlanmaqta. ilham toxti bugunge qeder nurghunlighan xelqaraliq mukapatlargha erishti, besh qetim nobelgha namzat korsitildi we aldinqi besh namzat qataridin orun aldi.
bu qetimqi teshebbusta peqet akademiklarla belet tashliyalaydighan bolghachqa, akademiklarning qollishi intayin muhim.
qeni, sizmu «piropesor, doktor ilham toxtigha erkinlik» karwinigha qetiling!
(buning uchun «eysa yusup aliptekin wexpisi» — İYAV bilen alaqileshsingiz bolidu.)
zulumgha razi bolush — zulumdur.
mezlumlarning sukuti zalimlarni teximu heddidin ashuridu.
wessalam...
turkche menbe:
