«chegrasiz muxbirlar teshkilati» 25- april charshenbe kuni «2018- yilliq dunya axbarat erkinliki korsetkuchi» doklatini elan qildi. doklatta bahalanghan 180 dolet ichide, xitayning axbarat erkinliki derijisi yenila 176- orunda yer aldi, yeni arqidin sanap 5- boldi.
doklatta aldinqi besh orungha tizilghan doletler terip boyiche norwegiye, shwetsiye, gollandiye, finlandiye we shwetsariye; eng arqigha tizilghan besh dolet bolsa xitay, suriye, turkmenistan, eriteriye we shimaliy koriye. amerika bolsa ikki ret chekinip 45- bolghan. teywen 42- orungha tizilghan bolup, axbarat erkinlikide asiya boyiche 1- bolghan.
gerche xitayning axbarat erkinliki otken yilqigha oxshashla 176- bolghan bolsimu, lekin bash shitabi fransiyening pariJ shehirige jaylashqan bu hokumetsiz teshkilatning korsitishiche, shi jinping hokumranliqi astidiki xitay barghanseri hazirqi zaman uslubidiki hakimmutleqliqqe yeqinlashmaqta. shi jinpingning tunji nowitidin bashlap, xitay hokumiti yengi texnikilarni keng kolemde qollinip, axbaratqa bolghan tekshurush we nazaret qilip bashqurushni mislisiz derijide kucheytken. nowette 50 din artuq muxbir xitayda qamaqta, ularning arisidiki nurghunlirining salametlikige muwapiq kongul bolunmigenliktin hayati xewpi bar. chetellik muxbirlar bolsa xitaydiki xizmitining kunsayin qiyinliship ketiwatqanliqini hes qilmaqta. awam puqralargha kelsek, peqet torda dairiler yaqturmaydighan uchur tarqatqanliqi uchunlar turmige solinish ihtimalliqi bar.
doklatta, nobel tinchliq mukapati sahibi, mezkur teshkilatning axbarat erkinliki mukapatigha erishkuchisi lyu shyawbo bilen oktichi blog yazghuchisi yang tongyen misalgha elinghan. bu ikkeylen otken yili rak kesili bilen olup ketken. ular qamaqtiki mezgilide dawalashqa erishelmigen.
axbarat erkinlikige qarshi «xitay endizisi»
buning bilenla qalmastin, xitay yene chetelge uchur tekshurush sistemisi we tor nazaret uskiniliri eksport qilish baheniside xelqara ozi tesir qilalaydighan «yengi dunya mediya tertipi» qurushqa urunmaqta. 175- bolghan weytnam we 142- orunda yer alghan kambodJa xitayning tesirige eng kop uchrighan ikki dolet bolup, tayland, malaysiya we singapor qatarliq doletlermu xitayning tesirige uchrighan. gerche asiya - tinch okyan rayonining hemmisi xitayning tesir dairiside bolsimu, lekin teywen bilen xongkong oz usuli bilen xitayning tesirige qarshi turup axbarat erkinlikini qoghdighan. otken yilidikige selishturghanda, teywen we xongkong(70) uch ret ilgiriligen.
«2018- yilliq dunya axbarat erkinliki korsetkuchi» doklati(ingilizche):
https://rsf.org/en/rsf-index-2018-hatred-journalism-threatens-democracies
