динниң асаси муһәббәт. муһәббәт һәммидин күчлүк нәрсә. пул –мал йаки күч билән һәл қилғили болмайдиған ишларни муһәббәт билән һәл қилғили болиду. муһәббәт қаттиқ қәлбләрни йумшитиду, көңүлләрни майил қилиду. аллаһ таала пәйғәмбәр әләйһиссаламға ]фَбِмَа рَحْмَةٍ мِнَ аллَّهِ лِнْтَ лَهُмْ оَлَоْ кُнْтَ фَظًّа ғَлِйظَ алْқَлْбِ лَанْфَضُّоа мِнْ حَоْлِкَ [« (и пәйғәмбәр!) аллаһниң рәһмити билән сән уларға силиқ муамилидә болдуң. әгәр қопал, бағри қаттиқ болған болсаң, әлвәттә улар сениң әтрапиңдин тарқилип кетәтти » дегән. муһәббәт көңүлләрни йумшитидиған, дилларни йашартидиған, инақлиқни күчәйтидиған, адәмни бәхтлик қилидиған нәрсә. аилә әзалириниң бәхт-саадити муһәббәт билән болиду. муһәббәт һәқиқий мәнисидә омумлашқан аилиләрни һәқиқий бәхтлик аилә дейишкә болиду. чүнки һәқиқий муһәббәт бар йәрдә беғишлаш болиду, беғишлаш болған икән бәхт- саадәт өзи келиду. аилидики һәрбир әза башқиси үчүн беғишлиса бу аилә бәхткә чөмгән аилә болиду. аллаһ таала бәхтлик аилини байан қилип мундақ дегән: « аллаһниң (қудритиниң) аламәтлиридин бири, айаллардин униси – үлпәт елишиңлар үчүн, уларни өз типиңлардин йаритип, араңларда меһирـ муһәббәт орнатқанлиқидур» (рум сүриси: 21- айәт).
әпсуслинарлиқи ـ күнимиздә, муһәббәт сөзи көплигән кишиләрниң қулақлириға чирайлиқ аңланмайду. улар муһәббәт десә, уни бир гунаһ иш дәп һесаблайду. әмәлийәттә болса, пак муһәббәт ــ бәхт ـ саадәтниң ачқучи. кишиләрниң муһәббәт сөзини бир хил гунаһ ـ мәсийәт дегән қараш билән чүшинип қелишидики сәвәбләрниң бири заманимиздики бир қисим кишиләрниң муһәббәт шоари астида өзигә һалал болмиған бирлири билән йолсиз алақә бағлиши, һәтта паһишә ишларни қилиши дейишкә болиду. әслидә бундақ нашайан ишлар муһәббәт әмәс, бәлки әдәпсизлик санилиду. биз муһәббәтттин ибарәт бу бибаһа гөһәрдин немишқа пайдиланмаймиз? бир-биримизгә муһәббәт сөзини ейтишқа немишқа бәхииллиқ қилимиз?
әслидә муһәббәт сөзини ейтишниң өзиму саадәт беғишлайду. сиз җориңизға сизни йахши көримән дегән вақтиңизда, сиз ашу бир еғиз сөзиңиз билән униңға дунйаларчә хушаллиқни тәқдим қилған болисиз. әр болсиңиз айалиңизға мән сизни йахши көримән дегән вақтиңизда униң чирайида җилвиләнгән саәдәтни әлвәттә көрәләйсиз һәм өзиңизму хушаллиққа толисиз. чүнки биравни хуш қилалиғанлиқ аддий иш әмәс. айалиңиз сиздин хушал болғандин кейин у сизни хушал қилишниң йолини издәйду, һөрмитиңизни ашуруп қилиду. хизмитиңизни көңүл бөлүп қилиду вә сизгә болған сәмимийитини ипадиләшниң һәммә йоллирини тәҗрибә қилиду. әгәр сиз айал болсиңиз ериңизгә мән сиизни йахши көримән йаки өйдә сеғинип қалидикәнмән дегән вақтиңизда ериңизниң чирайидики разимәнлик сизни әлвәттә хушаллиққа толдуриду, бәлки сизгә сиз әң йахши көридиған нәрсиләрни һәдийә қилишқа тиришиду. сиз балиңизға мән сени йахши көримән оғлум йаки қизим дегән вақтиңизда уни хушаллиққа, бәхт вә ишәнч туйғусиға чөмдүрисиз. сиз бундақ қилиш арқилиқ қарши тәрәпни хушал қилип өзиңиздә саадәт һес қилисиз, йәнә бир тәрәптин ибадәтниң савабини таписиз. чүнки пәйғәмбәр әләйһиссалам «чирайлиқ гәптә сәдиқиниң саваби бар» дәп көрсәткән. йәнә пәйғәмбәр әләйһиссалам «силәр бирини йахши көрсәңлар, униңға ‹мән сизни йахши көримән› дәңлар» дәп көрсәткән.
бир тәрбийә мутәхәссиси лексийәсидә мундақ дәп сөзлигән: «бир пәрзәнтниң охшаш болмиған аилидә туғулуши, охшаш болмиған иҗтимаий муһитта чоң болуши шу балиниң роһий вә җисманий дунйасида чәксиз пәрқләрни пәйда қилиду. бу муһитниң шу балиға бәргән ғидиқлиши охшаш болмиғанлиқи үчүн, шу балиларда чоң пәрқләр пәйда болиду. бу һәқтә америкилиқ бир писхологийә алими мундақ дегән:
«әгәр пәрзәнт зиддийәтлик муһитта йашиса, у башқиларни әйибләшни йахши көридиған адәм болуп чиқиду
әгәр пәрзәнт дүшмәнлишиш муһитида йашиса, у урушқақ болуп чиқиду.
әгәр пәрзәнт қорқунч ичидә йашиса, у ғәмкинла йүридиған болуп чоң болиду.
әгәр пәрзәнт риғбәтләндүрүш ичидә йашиса, у өзигә ишинидиған адәм болуп чиқиду.
әгәр пәрзәнт өзини йахши көридиған муһитта йашиса, у әтрапидикиләрниму һөрмәтләйдиған болуп чиқиду.
әгәр пәрзәнт бихәтәр муһит ичидә йашиса, у башқиларғиму ишинидиған болуп чиқиду.
әгәр пәрзәнт достлуқ ичидә йашиса, у өзи йашаватқан дунйаниң нәқәдәр гүзәл икәнликини һес қилалайдиған болиду».
бу писхологниң пикригә көрә, балилар кичикидинла мәдәний, инақ, риғбәтләндүрәләйдиған, достанилиқ билән толған муһит ичидә йашап чоң болса, у чоқум көңли муһәббәт билән толған, инсаблиқ, дийанәтлик, башқилар билән чиқишип өтәләйдиған, үмидвар болуп йетишип чиқидикән.
