«ақса кәлкүни» һуҗуми, униңдин келип чиққан урушниң нәтиҗә - ақивети вә 48 күндин кейинму ишғалийәтчиләргә қаршилиқ көрситиш күчлириниң тәврәнмәсликини анализ қилишта етиқад амили муһим урунда туруп кәлмәктә.
бу тәсәввурни йақилиғанларниң сөзигә қариғанда , етиқадниң роли ғәззә қаршилиқ көрситиш күчлириниң (төвәндә муҗаһидлар дәп елиниду) ғәззә райониниң һәр қайси җайлириға бастуруп киргән исраилийә иишғалчи армийиси алдида кәм учрайдиған җәсур қаршилиқ көрситиш вә үстүн җәң қилиш роһи, шундақла мислсиз қәһриманлиқ дастанлирини йариталишида көрүнәрлик муһим рол ойнайдикән .
муҗаһидларниң һәрбий қанитиға тәвә таратқулири тарқатқан син көрүнүшлири уларниң ишғалийәтчи күчләргә батурларчә қарши туруш вә дүшмән билән йүзму йүз урушушқа җүрәт қилалишида иман - етиқадниң қанчилик дәриҗидә рол ойниғанлиқини көрситип бериватиду.
ғәззәдики муҗаһидлар көрсәткән бу роһта әқидә түрткилири күчлүк намайән болған болсиму , униңда йәнә мадди амиллармуниң ролиму бар болуп, әқидә амиллири билән мас қәдәмдә рол ойниди дейишкә болиду. бу икки амилниң роли муҗаһидларниң һәрбий иқтидарини нәччә һәссә күчлүк дүшмәнгә әҗәллик зәрбә берәлигүдәк дәриҗидә тәрәққий қилдурғанлиқида вә көзәткүчиләр һәм мутәхәссисләрни һәйран қалдурған йәр асти тонел торини бәрпа қилиштики кишини һәйран қалдуридиған мувәппәқийәтлиридә көрүлди.
маракәшлик академик, исламий идийә тәтқиқатчиси доктор һәфиз һаррус бу мәсилигә «шәрий пиринсипларға қайтуруш» вә «әмәлийәткә тәтбиқлаш»тин ибарәт икки нуқтидин қараш керәкликини оттурға қойуп « мәйли шәрий пиринсиплар болсун, мәйли пәйғәмбәр әләйһиссаламниң әмәлий һәрикәтлири болсун, пәқәт бирла амилғила тайинивелишқа болмайдиғанлиқини көрстиду» дәйду.
у йәнә мундақ дәйду : «қуран кәрим имканийәт йар бәргәнчә мадди тәййарлиқниң зөрүрлүкини очуқ байан қилди «дүшмәнлириңлар (билән уруш қилиш) үчүн, қолуңлардин келишичә қорал күчи, җәң ети тәййарлаңлар, буниң билән, аллаһниң дүшминини, өзүңларниң дүшминиңларни вә улардин башқа силәр билмәйдиған, аллаһ билидиған дүшмәнләрни қорқутисиләр» [әнфал: 60]. бу айәттики тәййарлиқ инсанниң һазирлашқа күчи йетидиған барлиқ керәклик қоралларни көрситиду. мупәссир ибни ашур бу айәтниң тәпсиридә ейтқандәк, бу керәклик қораллар илмий, иқтисадий, техника, һәрбий вә башқа тәййарлиқларни өз ичигә алиду. көрәштә ғәлибә вә йаки тәңпуңлуқни қолға кәлтүрүштә һәр бир дәврниң өзиниң қораллири бар.
у йәнә: «лекин қуран буниң биләнла болди қилмастин , бәлки йахшилиқ тәрәптарлири билән рәзиллик тәрәптарлири вә залим күчләргә қарши көрәштә иман вә етиқад амилини нәзәрдин сақит қилмаслиқни алаһедә әскәртиду : « шәк ـ шүбһисизки, биз пәйғәмбиримизгә, мөминләргә һайатий дунйада вә (пәриштә, пәйғәмбәр вә мөминләрдин бәндиләрниң әмәллиригә гуваһ болидиған) гуваһчилар һазир болидиған күндә әлвәттә йардәм беримиз» ғафир [ғафир: 51]. етиқадниң күчи вә һәқиқәтни қоллаш ирадиси биргә болуп, ғәлибә йахшилиқ тәрәптә болиду. «аллаһниң ирадиси билән аз җамаә көп җамаә үстидин ғәлибә қилиду. аллаһ бәрдашлиқ бәргүчиләр билән биллидур» [бәқәрә: 249].
у сөзини давамлаштуруп мундақ дәйду: «маддий сәвәбләр билән әқидә күчини бирләштүрүш пәйғәмбәр әләйһиссаламниң паалийәтлири (сүннәтлири)диму намайән болған. гәрчә рәсулуллаһ вәһийниң йол көрстишигә вә илаһий вәдигә еришкән болсиму, мәйли һиҗрәттә, мәйли ғазатларда вә йаки дөләт ишлирини идарә қилиш вә дүшмәнгә қарши турушта болсун, имканийәт ичидә һәрхил мадди васитиләрдин пайдиланған. бу саһәдә мисал вә дәлилләр бәк көп».
йуқириқиларни әмәлий тәтбиқлашқа кәлсәк, бу мәсилә һарросниң сөзигә қариғанда «мәнпәәт вә зийан арисида мувазинәт, көрәшниң мувапиқ вақти вә орнини мөлчәрләш вә бикитиш, ғәлибини қолға кәлтүрүш үчүн мувапиқ вастиләрни бикитиш қатарлиқ бир қанчә әмәлий вә иҗтиһади қаидигә бойсуниду. буни икки йетәкчи принсип рамкилап туриду: бири, исламниң әң али омумий пиринсиплириға риайә қилиш; йәнә бири, мәйдандикиләрниң сирттикиләргә қариғанда әмәлий тәтбиқлашта әң лайиқ икәнликини тонуш. чүнки башқа ишлар билән алдираш, әмәлий мәйданда әмәсләр мәйдандики- реал әһвалдин, вәзийәт вә учурлардин авулардәк хәвәрдар болалмайду. шуңлашқа, алдинқи пиринсипқа бойсунған һаләттә {мәйдан сиртидикиләр мәйдандикиләргә йол көрсәтмәйду} десәк хаталашмаймиз.»
өз нөвитидә қатар университети қуран вә сүннәт факултетиниң башлиқи доктор абдулҗаббар сәид мундақ дәйду: «бу мәсилини тоғра изаһлашта маддий вә етиқадий икки амилни бирләштүрүш керәк. мениң қаришимда, мана бу қуран вә пәйғәмбәрниң сүннитигә мувапиқ кәлгинидур. маддий амилларғила тайиниш йетәрлик әмәс; шундақла униңға сәл қарап иман вә етииқадқила тайинишму йетәрлик әмәс. чүнки биригила тайинип изаһлаш хаталаштуриду.»
у сөзини давамлаштуруп «(и муһәммәд! бир сиқим топини мушрикларға) атқиниңда сән атмидиң, бәлки әмәлдә уни (мушрикларниң көзлиригә) аллаһ атти.»[әнфал:17] айитини дәлил қилип мундақ дәйду « һәрикәт оқ атқучиниң болуп, маддий амилға ишарәт, лекин етишниң өзила ғәлибә әкәлмәйду, бәлки аллаһниң инайити, йетәклиши, тәвфиқи вә мумин бәндилиригә нусритиму бар. буларниң һәммиси иман - етиқад амилидур. аллаһқа тәвәккүл қилиш вә нусрәт тиләш билән биргә, маддий тәйиарлиқни имканийәт йәткиничә пухта қилиш керәк, чүнки һәр икки иш биллә тәләп қилинғандур».
доктур сәид «әрәб 21» ниң илаһий вәдиләргә вә хуш бишарәтләргә тайинип көтирәңгү роһ йаритиш вә үмид тарқитиш һәққидики соалиға җавабән мундақ дәйду: «бу әлвәттә пәйғәмбәр әләйһиссаламниң йоли. у хәндәк ғазитида һәр тәрәптин муһасиридә қалғанда қилған бир иш. пәйғәмбәр әләйһиссалам бир тәрәптин хәндәк колап таш чоқуса, йәнә бир тәрәптин саһабилириға румни фәтиһ қилип бойсундуруш һәққидә хуш бишарәтләрни бәргән. мана бу тоғра усул, лекин буни мубалиғә қилмай, инсанларни еришкили болмайдиған хам хийал вә хийали арзуларға бағлимай елип бериш керәк».
бу һәқтә йәнә шуниңға дееққәт қилиш керәкки, фиқһишунасларниң қаришичә, җиһад мудапиә җиһади вә фәтһ җиһади дәп икки хилға бөлүнгән болуп, кейинкиси һазирқи аталғуда ишғалийәт вә мустәмликигә қарши күрәшни көрситиду. қәйәрдә бир таҗавузчи дүшмән йурт(вәтән, дөләт)ни ишғал қиливалидикән, у йуртниң барлиқ хәлқи дүшмәнгә қарши туруш үчүн атлиниши вә бар болған пүтүн күч һәм қаршилиқ васитилири билән җиһад қилиши керәк.
шәр билимләр тәтқиқатчиси әмин һәдид : «фиқһ китаблириға қарап чиққан киши фиқһишунасларниң җиһадниң шәртлири үстидә тохталғанда, җиһадниң тоғра хаталиқ шәртлири әмәс бәлки ваҗиплиқ шәртлири үстидә тохталғанлиқини көриду.
мәсилән, дүшмәнниң көп йаки аз болуши мәйданда сабит туруп чекинмәслик билән мунасивәтлик болуп, дүшмән һәрқанчә күчлүк болсиму мәйдандин чекинмәслик әвзәл дәп қарилиду. шуңа дәсләпки мусулманлар ғәлибә қилған ғазатларниң көпинчисидә дүшмән мәйли сан йаки қорал – йарақ җәһәттин нәччә һәссә үстүн иди ».
у йәнә мундақ дәйду: « (күчтә) тәң болушш әзәлдин җиһад қилишниң тоғра хаталиқиниң шәрти болмиған. шуңлашқа , мумкин болған һәр амал билән мал вә җанни тикип туруп дүшмәнгә қарши чиқиш һәм ваҗип һәм һәқ иш болуп, (ваҗиплиқ чүшкәнләрниң үстидики) мәсулийәтни ада қилғанлиқтур. аллаһниң {қилалиғиниңларчә} дәп чүшүргән буйруқидики қурал тәййарлиқи қилишму шуниңға охшаш болуп, нәтиҗиси айәттики {дүшминиңларни қорқутусиләр} гә йетиштин ибарәт.»
у йәнә сөзини давамлаштуруп: «мана бүгүн биз бу роһни күрәш қиливатқан ғәззә вә сәврчан ғәрбий қирғақта көрүватқинимиз. йеңи чиққанда биһудә дәп қаралған башқурулидиған бомба, һазир (җоһутлар) шәһәрлирини адәмсизләштүрүп, уларниң күндилик турмушини қалаймиқанлаштурди, панаһлиниш урунлири тошуп кәтти. йалғуз бөриләр(йәккә қаршилиқ көрситидиған кишиләр) дүшмәнниң һайатини қалаймиқанлаштуридиған қабаһәтлик чүшкә айланди. ишғалчиларға қарши «қорқу тәңпуңлиқи» бурунқи хийалдин реаллиққа айланди. аллаһниң йуқириқи айәттики дүшмәнни қорқутуш дегини дәл мушудур ».
у йәнә: «хәлқ қаршилиқ көрситиш вә партизанлиқ урушлири бурунқи фиқһишунасларниң ( ибни тәймийәму шуниң ичидә) имандин қалисла әң ваҗип иш дүшмәнгә қарши туруш дәп көрсәткән уруш болуп, униңға алаһидә бир шәрт йоқ, бәлки имкан болғанчә елип берилиши керәк».
у «ақса кәлкүни» һәққидә чиққан « бу ишни башлатқанлар күч мувазинитидә ишғалийәтчи дүшмәнниң мутләқ үстүнлүккә егә икәнликини нәзәргә алмиған, мадди тәййарлиқта кәмтүклүк бар вә нәтиҗиси интайин хәтәрлик болуп, ғәззә хәлқигә еғир талапәт вә ечинишлиқ ақвәт елип келиду» дегәндәк етиразлар үстидә тохтулуп: « имам из бин абдусалам қәйт қилғандәк : мәнпәәт вә зәрәр нисбий уқумлардин болуп, заман, макан вә шараитқа қарита өзгирип туриду, һәм бир - бири билән гирәлишип кәткән болиду. ноқул мәнпәәт вә пайда вә йаки ноқул зәрәр билән нәтиҗилиниш интайин аз учрайду. көпинчә мәнпәәт билән зийан биллә келиду» дәйду.
у сөзини ахирлаштуруп мундақ дәйду: «шуңлашқа, күрәштә һәр қандақ җәңдә сақлинип болмайдиған өлүш, йарилиниш вә вәйранчилиқ нуқтисидин қаралмайду. мәнпәәттә ноқул бу тәрәпләрнила чиқиш қилип, униң нәтиҗисидә дүшмәнгә баш егиш, тәслим болуш тәрәплири нәзәрдин сақит қилинғинида ишғалийәтчигә пайда болуп, уни техиму һәддидин ашуриветиду».
