өйлинишниң әһмийити

 

аилә җәмийәтниң ул теми вә инсан һайатиниң давам қилишиниң сиридур. шуңа динимиз аилигә алаһидә әһмийәт бәргән болуп, барлиқ дәвәтни вә ислаһатни әң аввал аилидин башлиған. һазирқи замандиму аилә әһмийәт җәһәттә әң алдинқи орунда туридиған дунйави мәсилиләрниң бири болуп қалмақта. чүнки қуран кәрим :﴿ кُнْтُмْ хَйْрَ أُмَّةٍ أُхْрِҗَтْ лِлнَّасِ﴾ «силәр инсанларниң мәнпәити үчүн оттуриға чиқирилған әң йахши үммәтсиләр» дегән айәттә мәқсәт қилған «йахши үммәт» билән, қәдимдә пәйласуплар арман қилған «пәзиләтлик җәмийәт» әнә шу сағлам аилидин чиқиду. йәни йахши аилидин йахши үммәт, пәзиләтлик аилидин пәзиләтлик инсанлар оттуриға чиқип, йахши вә пәзиләтлик җәмийәтни тәшкил қилиду. күчлүк вә пәзиләтлик аилиләр дин вә милләт үчүн йарамлиқ пәрзәнтләрни йетиштүрүп чиқалайду.

 

аилә қуруш бир мөҗизә

 

турмуш қуруп бир аилини тәсис қилиш чоң бир мөҗизә. чүнки бир-бири билән йашап бақмиған, биргә өсмигән, һәтта бир-бирини көрүп бақмиған вә тонумайдиған, бири әр, йәнә бири айалдин ибарәт йат икки инсан бир-биригә өйлинип биргә турмуш қуруш арқилиқ дунйада бир-биригә әң йеқин, әң амрақ вә сәмимий һайат шериклиригә айлиниду. улар шундақ шерикләргә айлинидуки, муһәббитини, бәхт- саадитини, мал-дунйасини вә барлиқ нәрсисини бир-биригә атап, тәң бәһримән болиду.

 

өйлиниш мөҗизиси икки йат милләт кишилириниму бир йастуқта баш қойғузуш арқилиқ уларни бирләштүрүп бир тәнгә айландуриду. өйлиништин башқа қайси сәвәб инсанларни бир-биригә мундақ йеқин қилалайду?!

 

өйлинишниң һөкми

 

өйлинишниң һөкми икки түрлүк болиду: бири, өйлинишкә маддий вә мәниви җәһәтләрдин күчи йетидиған, өйләнмигән тәқдирдә, өзиниң гунаһ, һарам ишларға чүшүп қалмаслиқиға ишәнчиси бар кишиләр үчүн сүннәттур. пәйғәмбәр әләйһиссалам бу һәқтә «өйлиниш ـ мениң йолумдур. кимки униңдин йүз өрүйдикән, у мениң йолумда маңғучилардин әмәс»( ) дәп көрсәткән. иккинчиси, өйләнмисә гунаһ, һарам ишларға чүшүп қелиш қорқунчиси бар кишиләр, — болупму йашлар, — үчүн балдур өйлиниш пәрздур. бу һәқтә пәйғәмбәр әләйһиссалам: (йَа мَعْшَрَ алшَّбَабِ, мَнِ асْтَطَаعَ мِнْкُмُ алْбَаءَةَ фَлْйَтَзَоَّҗْ, фَإِнَّهُ أَғَضُّ лِлْбَصَрِ, оَأَحْصَнُ лِлْфَрْҗِ, оَмَнْ лَмْ йَсْтَطِعْ фَعَлَйْهِ бِалصَّоْмِ; фَإِнَّهُ лَهُ оِҗَаءٌ ) « и йашлар җамаәси! силәрдин өйлинишкә күчи йетидиғанлар өйләнсун, чүнки өйлиниш һарамға қараштин вә зинадин сақлайдиған әң йахши чаридур. униңға күчи йәтмәйдиғанлар роза тутсун, чүнки роза нәпсниң истикини пәсәйтиду» дәп көрсәткән. көп санлиқ өлималар бу һәдистики «өйләнсун» дегән буйруқни пәрз дәп қарайду.

 

балдур өйлинишниң 10 чоң пайдиси

 

қиз-йигитләрниң балдур өйлиниши динимизда күчлүк тәшәббус қилинған муһим ишларниң биридур. чүнки, аллаһ таала бәндилириниң бәхт-саадәтлик, һузур-һалавәтлик һайат кәчүришини халайду. шуңа уларға бир қатар әмр-пәрманларни чүшүргән. өйлинип бир моридин түтүн чиқириш қанчилик муһим вә пайдилиқ бир иш болса, бир күн болсиму бурунрақ өйлиниш техиму муһим вә техиму пайдилиқтур. қисқиси, қиз-йигитләрниң бурунрақ өйлүк-очақлиқ болуши бу дунйаниң җәннитигә бурунрақ киргәнликидур.

 

1. балдур өйлиниш арқилиқ мустәқил турмушниң ләззитини бурунрақ тетиғили, көңүлни арам тапқузғили вә меһир-муһәббәтниң һузурини сүргили болиду. ﴿оَмِнْ آَйَатِهِ أَнْ хَлَқَкُмْ мِнْ тُрَабٍ ثُмَّ إِذَа أَнْтُмْ бَшَрٌ тَнْтَшِрُонَ . оَмِнْ آَйَатِهِ أَнْ хَлَқَ лَкُмْ мِнْ أَнْфُсِкُмْ أَзْоَаҗًа лِтَсْкُнُоа إِлَйْهَа оَҗَعَлَ бَйْнَкُмْ мَоَдَّةً оَрَحْмَةً إِнَّ фِй ذَлِкَ лَآَйَатٍ лِқَоْмٍ йَтَфَкَّрُонَ﴾ « аллаһниң силәрни тупрақтин йаратқанлиқи, андин силәрниң инсан болуп (йәр йүзигә) тарқилип йүрүшүңлар униң (қудритиниң) аламәтлиридиндур. көңлүңларни арам тапқузушуңлар үчүн, аллаһниң силәргә өз типиңлардин җүпләрни йаратқанлиқи вә улар билән араңларда муһәббәт вә меһрибанлиқ орнатқанлиқи униң (қудритиниң) аламәтлиридиндур. шәк _ шүбһисизки, буниңда (аллаһниң бирликини вә қудритини көрситидиған) нурғун дәлилләр бар». аллаһ таала аввалқи айәттә, инсанни тупрақтин йаритип, уни йәр йүзигә тарқатқанлиқини өзиниң катта қудритиниң аламәтлиридин қилип көрсәткән болса, кейинки айәттә, инсанларниң көңлини арам тапқузуши үчүн, уларни өз типидин җүпләрни таллап өйлинидиған қилғанлиқини вә арисида муһәббәт орнатқанлиқини йәнә өзиниң катта қудритиниң аламәтлиридин қилип көрсәткән. демәк, өйлинип аилә тәсис қилиш һәргизму кичик иш әмәс. буниңдин мәлумки, өйлиниш ишини кечиктүрүш өзиниң хушаллиқини, һузур-һалавитини вә меһир-муһәббәттин алидиған несивисини кечиктүргәнликтур. чүнки, бизниң бу дунйаға келишимиз өз илкимиздә болмиған болсиму, бу дунйадин алидиған һузур- һалавәтлиримизни кектүрмәй елиш бизниң ихтийармиздики иштур. буни кечиктүрүш өзимизгә зийан салғанлиқимиз вә турмушниң ләззитини кечиктүргәнликимиз болиду. шуңа бир күн болсиму бурунрақ өйлинип, турмушниң ләззитини тетиш бизниң әң йахши таллишимиздур.

 

2. балдур өйлиниш өйләнгүчиниң иппитини қоғдишиға, әхлақини сақлишиға йардәмчи болиду вә униң динини толуқлайду. чүнки, пәйғәмбәр әләйһиссалам: «адәм өйлиниш арқилиқ дининиң йеримини толуқлиған болиду, қалған йеримини тәқвалиқ билән толуқлайду» дәп көрсәткән. шуңа, адәм өйлиниш арқилиқ һарамға қараш, һарамни ойлаш вә һарамға йеқинлишиш дегәндәк рәзилликләрдин өзини сақлайду. буниң билән динини қоғдайду.

 

3. балдур өйлиниш йоқсуллуқтин қутулушниң йолидур. ﴿оَأَнْкِحُоа алْأَйَамَи мِнْкُмْ оَалصَّалِحِйнَ мِнْ عِбَадِкُмْ оَإِмَаِкُмْ إِнْ йَкُонُоа фُқَрَаءَ йُғْнِهِмُ аллَّهُ мِнْ фَضْлِهِ оَаллَّهُ оَасِعٌ عَлِймٌ﴾ «араңлардики бойтақ әр вә айалларниң, өйлинишкә лайақәтлик қул -чөрилириңларниң бешини оңшап қойуңлар; әгәр улар йоқсул болса, аллаһ уларни өз пәзли билән бай қилиду, аллаһниң пәзли кәңдур, аллаһ һәммини билгүчидур» . аллаһ таала бу айәттә, өйләнгәнләрниң әһвалини йахшилайдиғанлиқини вә әгәр улар йоқсул болса турмушини бай қилидиғанлиқини вәдә қилған. шуңа ибни мәсуд рәзийәллаһу әнһу бу айәткә асаслинип, «өйлиниш арқилиқ байлиқ тиләңлар» дегән. мушу айәткә болған имани билән өйләнгән адәмни аллаһ таала чоқум кишиләрдин биһаҗәт қилиду, турмушини моллуқ вә бәрикәт билән бейитиду.

 

4. балдур өйлиниш арқилиқ өзини мәсулийәтләрни орундашқа көндүргили вә бир аилиниң ғемини йейиш билән аллаһ тааланиң катта савабиға вә йуқири мәртивигә еришкили болиду. чүнки, өйлиниш аллаһ тааланиң әмри болғанлиқи үчүн, бу әмрни орундаш вә өзиниң җорисиға қарита мәсулийитини өтәш катта саваблиқ әмәлләрдур.

 

5. балдур өйлиниш бурунрақ пәрзәнт көрүшниң йолиду. мәлумки, пәрзәнтлиримиз бизниң нам-нишаимизни давамлаштуридиған, ирадимизгә варислиқ қилидиған вә бизниң изимизни өчүрмәйдиған әң йахши авангартлардур. униң үстигә пәрзәнтләр дунйаниң әң чоң байлиқи, ана-аниниң әң қиммәтлик барлиқидур. ﴿алْмَалُ оَалْбَнُонَ зِйнَةُ алْحَйَаةِ алдُّнْйَа﴾ « пул _ маллар вә балилар дунйа тирикчиликиниң зиннитидур» . реаллиқ шуни испатлидики, балдур өйлинип, бурунрақ пәрзәнт көргәнликтин, пәрзәнтлири өзлиридин йаш җәһәттә көп пәрқлинип кәтмәйдиған кишиләр һайатта көп йахши ишларни вуҗудқа чиқиришқа мувәппәқ болуп кәлмәктә. униңдин башқа өзи йаш туруп пәрзәнт көргән кишиләр йашанғанда пәрзәнтлириниң дөлитини көпрәк көриду вә улар арқилиқ нурғун йахши ишларни орунлаштурувалғанлиқтин, өзи аләмдин кәткәндин кейинму көзи арқида қалмайду. болупму биз уйғурларниң өз миллитимиздин өйлиниш арқилиқ көпрәк пәрзәнтлик болуп, санимизни көпәйтиш вә йарамлиқ пәрзәнтләрни йетиштүрүп чиқип, ана вәтинимиздики хәлқимизниң үмидини ақлаш вәзипимиз бар.

 

6. балдур өйлиниш тән сақлиқиға зор пайдилиқ болуп, түрлүк кесәлликләрдин сақлинишниң йолидур. чүнки, әр-айаллиқ турмуш уларниң иммунетит күчини ашуриду, шуңа улар көплигән йуқумлинишлардин сақлинип қалиду.

 

америкиниң һарвард универстети өзиниң тор бекитидә, 127 миң америкилиқ әр үстидә елип берилған рәсмий истастика арқилиқ өйлүк-очақлиқ әрләрниң өйләнмигән йаки өйлинип аҗришип кәткән өз қурамидики әрләргә нисбәтән тән сақлиқи җәһәттин алаһидә йахши икәнлики испатланғанлиқини елан қилған. йәнә илмий тәтқиқатларниң испатлишичә, қиз-оғулларниң бурунрақ өйлиниши улардики озуқлуқ йетишмәслик, витамин кәмчиллики, қан йүрүшмәслик қатарлиқ әһвалларни нормаллаштуридикән.

 

7. балдур өйлиниш дин вә дунйалиқ ишларда мувәппәқийәт қазинишниң йолидур. чүнки, салиһ (йарамлиқ) әр үчүн йарамлиқ айал әң йахши йардәмчидур. пәйғәмбәр әләйһиссалам вападар айали һәзрити хәдиҗә рәзийәллаһу әнһаниң күчлүк қоллиши вә арқисида мустәһкәм туруши арқилиқ тунҗи ислам дәвитини йейишқа мувәппәқ болған. мәшһур форд аптомобилиниң иҗадкари һенри форд һечким қоллимиған шараитта, пәқәт айалиниң қоллиши вә йардими билән изчил тиришип, форд аптомобилиниң моторини йасап чиқишқа мувәппәқ болған. қисқиси, әқиллиқ вә сизгә садиқ бир җориңиз болса, һайатта арзу қилған нурғун ишлириңизни ройапқа чиқиралайсиз. мән өзүмни мисал қилсамму, мениң һазирғичә қолға кәлтүргән аз-тола утуқлирим алди билән рәббимниң йардими, андин айалимниң әмәлий қоллиши вә аилиниң җапалирини өзи көтүрүп маңа пурсәт чиқирип бериши нәтиҗисидә қолға кәлди.

8. балдур өйлиниш һайатниң қийинчилиқлири вә турмушниң бесимиға қарши тәсәлли тепишниң вә писхека җәһәттин раһәтлинишниң йолидур. чүнки, тирикчиликниң җапалирини вә униң һәр түрлүк бесимлирини пәқәт әр-айаллар бир-биригә тәсәлли бериш биләнла йәңгиллитәләйду. күнбуйи җапалиқ ишләп, бәдини, меңиси вә һәммә әзалири қаттиқ чарчиған киши өйигә қайтип җориси билән дәрдлишиш, муңдишиш вә гүзәл сөзләрни қилишиш арқилиқ йәңгилләп қалиду, меңиси раһәтлиниду, һардуқи чиқип қалиду.

 

9. балдур өйлиниш писхека кесәлликилиригә сәвәб болидиған «йалғузлуқ»тин қутулушниң йолидур. заманимиздики илмий тәтқиқатлар йалғузлуқниң алди билән писхека кесәлликигә, андин көплигән бәхтсизликләргә вә келишмәсликләргә йол ачидиғанлиқини испатлиди. өйләнмигән кишиләр мәйли ата-анисиниң вә қериндашлириниң йенида болсун, йаки йалғуз йашиған болсун, бәрибир улар йалғуздур вә өйлүк-очақлиқ болуштики муһәббәттин мәһрумдур. чүнки, «араңларда муһәббәт вә меһрибанлиқ орнатқанлиқи...» дегән айәттә көрситилгәндәк, аллаһ таала өйләнгәнләрниң оттурисида орнитидиған бу муһәббәтни инсан өзиниң җорисидин башқа һечкимдин, һәтта ата-анисидинму, қериндашлиридинму вә әң йеқин кишилиридинму тапалмайду. бу муһәббәт дунйаниң қаттиқчилиқлирини йеникләштүридиған, көңүлни раһәтләндүридиған вә күч-қуввәт ата қилидиған алаһидә муһәббәттур. шуңа өйлүк-очақлиқ инсан ашу муһәббәтни вә ашу иссиқ өйини дәп һайатлиқ күришигигә көкрәк керәләйду, һәрқанчә қийин шараиттиму бу күрәштин ваз кәчмәйду. чүнки у өзи үчүн әмәс, аилиси үчүн һайатта қелишқа тиришиватқан бир әзимәттур.

 

10. балдур өйлиниш җәмийәтни бузуқчилиқтин, әхлақсизлиқтин вә һәр түрлүк һайасизлиқлардин қоғдашниң йолидур. чүнки, җәмийәтни бузидиған қилмишларниң бешида зина-паһишә келиду. пәйғәмбәр әләйһиссалам: «қандақла бир қәвмдә зина -паһишә йаки җазанихорлуқ омумлишидикән, улар өзлирини аллаһниң азабиға тутқан болиду» дегән( ). буниң бир мисали шуки, пәйғәмбиримизгә вәһйи кәлгән чағларда, иран падишаһлиқи билән шәрқий рим емпираторлуқи дунйаға хоҗайин иди. йәр йүзи уларниң сиайисдин қорқуп туратти. шу вақитта, буикки чоң һакимийәтниң мукәммәл билим ـ һүнәрлик, мунтизим тәрбийә көргән, күчлүк әскәрлири мәккә тағлиридин чиққан, әскәр күчи аз, дунйалиқ билим ـ һүнәрдә техи йетилип болалмиған әрәб ислам күчлиригә тәң келәлмиди. буниң сәвәби немә? бониң сәвәби шоки, римлиқлар билән иранлиқларда зина ـ паһишә омумлишиш нәтиҗисидә әхлақ бузулған, әмма әрәбләрдә вәһйиниң тәрбийәси билән әхлақ түзәлгән иди.

 

демәк, һәр тәрәптин қоғдалған бир җәмийәттә өсүп йетилгән қиз-оғуллар пәзиләтлик шәхсләрдин болуп чиқиду. мәлумки, һәрқандақ бир җәмийәтниң раваҗ тепиши йаки завал тепиши шу җәмийәттики кишиләрниң әхлақиға мунасивәтликтур.

 

мисирлиқ атағлиқ шаир әһмәд шәвқий мундақ дәп йазған:

 

إнма алأмм алأхлақ мабқйт фإн هмо ذهбт أхлақهм ذهбоа

әхлақ билән һәр милләт раваҗлинип давам етәр

айрилғанлар униңдин заваллиққа һаман кетــــــәр.