етикап- аллаһ таалаға ибадәт қилиш ниийти билән мәсҗидтә олтуруш демәктур.

 

 

етикап қилишни дәсләп пәйғәмбәр әләйһиссалам башлиған. у, һәр йили рамизанниң ахирқи он күнидә мәсҗидтә өзи йалғуз олтуруп етикап қилатти. кейин униң айаллири, андин саһабилар етикап қилишқа башлиған. шундақ қилип, етикап ислам динида әң пәзиләтлик әмәлләрдин болуп орун алған. аллаһ таала қуран кәримдә етикапни қоллап, қуввәтләп униң шәртлири тоғрилиқ мундақ дәйду: «мәсҗидтә етикапта олтурған чеғиңларда, (күндүзи болсун, кечиси болсун) айаллириңларға йеқинчилиқ қилмаңлар»(бәқәрә сүриси 187- айәт).

 

етикап аллаһ тааланиң разилиқиға еришиш мәқсити билән, пүтүн дунйалиқ ишлардин қол үзүп, мәсҗидтә олтуруп түрлүк ибадәтләрни орунлаш арқилиқ әмәлгә ашидиған ибадәттур. әбу һурәйрә рәзийәллаһу әнһудин ривайәт қилинидуки:« пәйғәмбәр әләйһиссалам һәр йили рамизанниң ахирқи онида етикап қилатти. у, вапат болуш алдидики йилқи рамизанда 20 күн етикап қилған иди»(бухари ривайити).

 

имам әтаий мундақ дегән: «етикап қилған киши, худди падишаһтин сорайдиған һаҗити болғанлиқтин, униң ишики алдида тәлмүррүп, һаҗитим рава болмиғичилик һеч кәтмәймән дәп туривалған кишигә охшаш болуп, у аллаһ тааланиң өйлиридин бири болған мәсҗидтә олтуриду вә гунаһлирим мәғпирәт қилинип, һаҗәтлирим рава болмиғичилик мәсҗидтин чиқмаймән, дәп етикапқа давам қилиду»(«әлихтийар» дин).

 

 

етикапниң пәзиләтлири наһайити көптур. шуңа уни пәйғәмбәр әләйһиссалам һайатиниң ахириғичилик һеч тәрк қилмиған. у һайатиниң ахирқи йили етикапта көпрәк олтурған. буниң билән пәйғәмбәр әләйһиссалам бизгә етикапниң әһмийитини техиму ениқ билдүргән. чүнки инсан турмушниң тәләблири вә ғәпләтләр сәвәби билән гаһида аллаһ тааладин узақлишип қалиду, ахирәтлик үчүн тәййарлиқ көрүш ишлириға әһмийәт бәрмәйдиған болуп қалиду. етикап қилиш бундақ кишиләрниң аллаһ таала тәрәпкә қайтиши вә дунйаниң түгимәйдиған мәшғулатлиридин бираз болсиму азат болуп, өзиниң мәнивийтини күчәйтиши һәм йүксәлдүрүши үчүн әң йахши пурсәттур.

 

 

етикап икки түрлүк болиду. униң бири: сүннәт болған етикап, йәнә бири, ваҗиб болған етикаптур.

 

1- сүннәт болған етикап- пәйғәмбәр әләйһиссаламниң изиға варислиқ қилип, аллаһ тааланиң разилиқиға еришиш мәқсити билән қилинидиған ихтийари етикаптур. бу етикап умумән, рамизанниң ахирқи он күнидә қилиниду. башқа күнләрдә қилсиму болиду. чүнки пәйғәмбәр әләйһиссалам асасән, рамизанда етикап қилатти, униң шәввал ейида етикап қилғанлиқиму ривайәт қилинған.

 

2- ваҗиб болған етикап- етикап қилишни нийәт қилип ативәткәнлик сәвәбтин ваҗиб болидиған етикап демәктур. мәсилән: кишиниң өз -өзигә :«әгәр мән бу кесәлдин сақайсам аллаһ таала үчүн манчә күн етикап қилимән йаки бу итиһандин қазансам аллаһ таала үчүн манчә күн етикап қилимән» дегәнгә охшаш вәдә бериши арқилиқ бу етикапни орунлаш униң үстигә ваҗиб болиду. ваҗибни тәрк әткән киши пәрзни тәрк әткәнгә охшаш гунаһкар болиду. аллаһ таала қуран кәримдә: ﴿улар өз үстигә алған ибадәтлирини ада қилсун﴾ дәп әмир қилиду (мәҗ сүриси 29- айәт).

 

 

етикапниң шәртлири төвәндикичә:

 

1- мәсҗидтә олтуруш

 

етикапни җамаәт топлишип намаз оқуш үчүн салаһийәтлик болған мәсҗидтә қилиш шәрттур. чүнки аллаһ таала қуран кәримдики: ﴿силәр мәсҗидләрдә етикапта олтурған чеғиңларда....﴾ дегән сөзи арқилиқ етикапниң мәсҗидләрдә қилинидиғанлиқиға ишарәт қилмақта. пәйғәмбәр әләйһиссаламму етикапни һәмишә мәсҗидтә қилатти. шуңа етикапни әрләрниң мәсҗидләрдә қилиши шәрттур, уни өйдә қилишқа болмайду. әмма айал кишиләр етикапни өз өйлиридә қилиду. чүнки һәнәфий мәзһибигә көрә, айалларниң мәсҗидләрдә етикап қилиши мәкруһтур. әмма шапиий мәзһибигә көрә, айал кишиму мәсҗидтә қилиду. һәнбәли мәзһибигә көрә, айал кишиниң ери билән биргә мәсҗидтә етикап қилиши җаиздур. қанчилик улуғ мәсҗидтә қилинған етикапниң қәдри шунчилик улуғ болиду. мәсилән: мәсчиди һәрәмдә қилинған етикап, башқа адәттики мәсҗидләрдә қилинған етикаплардин улуғ вә пәзиләтлик болиду, савабиму көп болиду.

 

2 - етикапни нийәт қилиш

 

һәрқандақ әмәл- ибадәтләрдә нийәт қилиш шәрт болғинидәк, етикап қилиш үчүнму нийәт қилиш шәрттур. нийәтниң шәрт қилиниши ибадәтләрни адәтләрдин пәрқләндүрүш үчүн иди. чүнки кишиләр адәттә башқа мәқсәтләр үчүнму мәсҗидләрдә олтуриду. уларни мәсҗидтә олтурғини үчүнла етикап қилғучилар дейишкә болмайду. пәйғәмбәр әләйһиссалам мундақ дегән: «әмәлләрниң мәқбул болуши пәқәт нийәтләр билән болиду, һәр киши өзиниң нийәт қилған нәрсисигә еришиду»(бухари ривайити).

 

3 - етикапта роза тутуш

 

рамизанда етикап қилған киши зади роза тутмай қалмайду, әлвәттә. һәнәфий мәзһибигә көрә, рамизандин башқа вақитларда етикап қилған кишиниңму, әгәр қилмақчи болған етикапиниң түри ваҗиб болған етикаплардин болса роза тутуши шәрттур. әгәр етикапниң түри сүннәт болған етикаплардин болған болса, униңда роза тутуш шәрт әмәс, бирақ тутуш әвзәлдур. пәйғәмбәр әләйһиссалам розисиз етикап қилған әмәс. аишә рәзийәллаһу әнһадин ривайәт қилинидуки, пәйғәмбәр әләйһиссалам мундақ дегән: «итикаптики кишиниң кесәл йоқлиши, җиназә намизиға бериши, айалини тутуши йаки йеқинчилиқ қилиши, тәбиийй еһтийаҗидин (йәни тәрәткә бериштин йаки еһтилам болуп қалған болса ғуслә қилиштин) башқа һаҗәтләр үчүн мәсҗидтин чиқиши мәни қилиниду. етикап пәқәт роза тутуш билән болиду. етикап пәқәт чоң мәсҗидләрдә қилиниду» (әбудавуд ривайити).

 

4 - айалларниң һәйз вә нәпаслардин пак болуши

 

етикап қилмақчи болған айалларниң һәйз вә нәпаслардин пак болуши шәрттур. әгәр айаллар етикап әснасида һәйз көрүп қалса йаки туғса, етикаптин һаман чиқип кетиду вә кейин пак болғанда халиса етикапни кәлгән йеридин давам қилиду. шуниңдәк етикапта олтурған киши әгәр еһтилам болуп қелип, мәсҗидтә ғуслә қилидиған җай болмиса, мәсҗидтин чиқип, йуйунуп келиду вә етикапни кәлгән йеридин давам қилиду.

 

 

етикапни бузидиған амиллар төвәндикичә:

 

1 - җинсий мунасивәттә болуш

 

етикапта болған кишиниң җинсий мунасивәттә болуши етикапни бузиду. аллаһ таала бу һәқтә мундақ дәйду:﴿силәр мәсҗидләрдә етикапта олтурған чеғиңларда, айаллириңларға йеқинчилиқ қилмаңлар﴾(бәқәрә сүриси 187- айәт).

 

2 - әқлидин айрилиш

 

сараң болуш, айлиниш йаки мәс болуш сәвәбидин әқлини йоқатқан кишиниң етикапи бузулиду. чүнки етикап ибадәттур. һәр қандақ ибадәтни орунлаш үчүн әқил- һушиниң җайида болуши шәрттур.

 

3 - айалларниң һәйз көрүши йаки туғуши

 

айалларниң етикап әснасида һәйз көрүп қелиши йаки туғуши етикапни бузиду. чүнки һәрқандақ ибадәтни давамлаштуруш үчүн паклиқ шәрт болғандәк, етикапниң давам қилиши үчүнму айалларниң пак болуши шәрттур.

 

4 - еһтилам

 

етикапта олтурған кишиниң айалини суйүши йаки қучақлиши нәтиҗисидә еһтилам болуши етикапни бузиду. әгәр йуқириқи муқәддимиләрни ишлимәстин, ихтийарсиз һалда еһтилам болған болса етикап бузулмайду. шуниңдәк гәрчә айалини қучақлиған болсиму еһтилам болмиған болса йәнә етикап бузулмайду.

 

5 - мәсҗидтин чиқиш

 

тәбиийй еһтийаҗлардин ташқири адәттики еһтийаҗлири үчүн мәсҗидтин сиртқа чиққан кишиниң етикапи бузулиду. чүнки етикапниң тәқәззаси мәсҗидтә турушни тәләб қилиду. әмма бирәр кишиниң һайатини һалакәттин қутқузуш йаки өзиниң һайатини хәтәрдин қутқузуш үчүн мәсҗидтин чиққан кишиниң етикапи бузулмайду. шуниңдәк әгәр өзи олтурған мәсҗид җүмә намизи оқулмайдиған мәсҗидләрдин болған болса, етикап қилған кишиниң мәсҗидтин чиқип, җүмә намизини оқуши билән қилған етикапи бозулмайду. чүнки җүмә намизини оқуш пәрз, етикап қилиш болса сүннәттур. пәрзни орунлаш сүннәтни орунлаштин муһимдур, әлвәттә.

 

 

етикап қилиштин мәқсәт аллаһ тааланиң разлиқиға еришиш вә аллаһтин һаҗәтлирини сорап һәл қилиш үчүн өзини мәсҗидкә бәнт қилиштин ибарәт болған икән, етикап қилған кишиниң бу пурсәтни ғәнимәт билип, намаз оқуш, қуран кәрим тилавәт қилиш, истиғфар ейтиш (йәни тәвбә қилиш), пәйғәмбәргә дуруд иейтиш, билим үгиниш қатарлиқ ибадәтләр билән көп шуғуллиниши мустәһәптур.

 

 

етикап қилған кишиниң елим- сетим ишлири билән шуғуллиниши мәни қилиниду. шуниңдәк етикап қилған болсун йаки қилмиған болсун һәрқандақ кишиниң мәсҗидниң ичидә елим- сетим ишлирини қилиши мутләқ һарамдур. чүнки мәсҗидләр аллаһ таалаға ибадәт қилиш үчүн бина қилинған мубарәк җайлардур. бу җайларда дунйалиқ содиларни қилиш хатадур. пәйғәмбәр әләйһиссалам бу һәқтә мундақ дегән: «мәсҗидтә бир нәрсә елиш йаки сетиш билән сода қилған кишини көрсәңлар, уларға "содаңларға аллаһ таала бәрикәт бәрмисун!, мәсҗидләр тиҗарәт қилиш үчүн бина қилинған әмәс" дәңлар»(тирмизи ривайити).

 

 

айаллар етикап қилмақчи болса, уни нәдә олтуруп қилиду дегән мәсилә һәққидә ислам фиқһишунас алимлири ихтилап қилишқан. һәнәфий мәзһибидин башқа мәзһәбләргә көрә, айал кишиму етикапни мәсҗидтә қилиду. чүнки аллаһ тааланиң: ﴿силәр мәсҗидләрдә етикапта олтурған вақтиңларда...﴾ дегән сөзи етикапни әр болсун йаки айал болсун һәрқандақ кишиниң пәқәт мәсҗидтила қилиши лазим икәнликини ипадиләйду. әмма һәнәфий мәзһибигә көрә, айал киши етикапни өз өйидә қилиду. уларниң мәсҗидләрдә етикап қилиши мәкруһтур. пәйғәмбәр әләйһиссалам етикаптин муһим болған бәш вах намазларниму айалларниң өз өйлиридә оқушиниң әвзәл икәнликини тәкитләп: «айаллар әгәр билсә, улар үчүн уларниң өйлири (мәсҗидләргә барғинидин) йахшидур» дегән. бу мәсилидә һәнәфий мәзһибиниң көрүши бойичә әмәл қилиниду. чүнки пәйғәмбәр әләйһиссалам етикап қилмақчи болғанда, униң айаллириму униң билән биргә етикап қилмақчи болғини үчүн, пәйғәмбәр әләйһиссаламниң нөвәттики етикапни тәрк қилип, кейин шәввал ейида қилғанлиқи ривайәт қилинған. бу һәдисму, пәйғәмбәр әләйһиссаламниң айалларниң мәсҗидләрдә етикап қилишини йақтурмиғанлиқини ипадиләйду.