б д т кишилик һоқуқ алий комиссарлиқи ишханиси уйғур аптоном райони вәзийитигә қарита абидә характерлик баһалаш елан қилип икки йилдин кейин, хитайниң кишилик һоқуқ дәпсәндичиликини дунйа миқйасида тәкшүрүш чақириқлири йәнила күчлүк.
хәлқара кишилик һоқуқ мулазимити, 2024-йили 4-нойабир
б д т кишилик һоқуқ кеңиши вә омумий мәҗлисидә, б д т мутәхәссислири, һөкүмәтләр вә пуқралар җәмийити тәшкилатлири бейҗиңни уйғур райони (шәрқий түркистан-т), тибәт, хоңкоң вә хитай чоң қуруқлуқидики қалаймиқанчилиқларни бир тәрәп қилиш тоғрисидики б д т тәклиплирини тездин йолға қойушқа чақирди.
б д т ниң уйғур доклатиға изчил диққәт қилинмақта
гәрчә хитайниң б д т кишилик һоқуқ алий комиссарлиқи (OHCHR) мутәхәссисләрниң нәтиҗисини бикар қилиш үчүн көрсәткән тиришчанлиқиға қаримай, б д т ниң шинҗаң доклати хитайниң б д т дики һоқуқ хатириси тоғрисидики мулаһизиләрдә йәнила мәркизи нуқтиси болуп қалди. 2022-йили 8-айда елан қилинған доклатта бейҗиңниң инсанийәткә қарши җинайәт қатарлиқ хәлқаралиқ җинайәтләрни садир қилғанлиқи вә давамлиқ садир қилиши мумкинлики байқалған.
б д т кишилик һоқуқ кеңишиниң 2024-йили 9-айда өткүзүлгән 57-қетимлиқ йиғинида, «шинҗаң йадролуқ гурупписи» ни тәшкил қилған он дөләт - дәсләптә 2022-йили 9-айда шинҗаң доклати һәққидә муһим тәклипләрни оттуриға қойған - бирләшмә байанат илан қилип, хитайниң б д т кишилик һоқуқ алий комиссарлиқиниң тәрәпсиз нәтиҗисини давамлиқ рәт қилип, бирләшкән дөләтләр тәшкилати билән әһмийәтлик алақә қилалмиғанлиқиға әпсуслинидиғанлиқини билдүрди.
бирләшмә байанатта хитайдин уйғур районида халиғанчә қолға елинған барлиқ кишиләрни қойуп бериш, йоқап кәткәнләрниң әһвалини айдиңлаштуруш, бихәтәр алақилишиш вә җәм болушқа қулайлиқ йаритиш вә хәлқара мәҗбурийитини ада қилиш тәләп қилди.
голландийә, литва, финландийә вә йапонийәни өз ичигә алған он нәччә дөләтму айрим-айрим сөз қилип, хитайни «шинҗаң» тоғрисидики кишилик һоқуқ алий комиссарлиқи доклатида оттуриға қойулған тәвсийәләрни йолға қойушқа чақирди.
бир қанчә дөләт йәнә тибәт вә хоңкоңдики әркинликниң бузулуши вә кишилик һоқуқ дәпсәндичиликини оттуриға қойди, булар пуқралар бошлуқини чәкләш, халиғанчә тутуп туруш вә мустәқил ахбарат васитилирини бастурушни күчәйтиш қатарлиқларни өз ичигә алиду.
һазирға қәдәр, OHCHR доклати кишилик һоқуқ кеңиши йиғинида 150 қетимдин артуқ тилға елинип, хитай қайта-қайта һәрикәткә өтүшкә чақирилди. булар ирқий кәмситишни түгитиш комитетиниң хитайни системилиқ ирқий кәмситишни һәл қилиш үчүн җиддий һәрикәткә өтүш чақириқини өз ичигә алиду.
бу бирләшмә байанат йеқинқи йиллардин буйан б д т омумий йиғинда тибәттики тутуп туруш, сайаһәт чәклимиси, мәҗбурий әмгәк орунлаштуруши, йатақлиқ мәктәпләрдә балиларни аилисидин айриш һәмдә тил, мәдәнийәт, маарип вә диний һоқуқлириниң дәпсәндә қилиниши қатарлиқ кишилик һоқуқ дәпсәндичиликлирини әйибләшкә чақирған тунҗи байанат иди.
15 дөләт хитайни «б д т ниң барлиқ тәвсийәлирини толуқ йолға қойушқа» вә б д т механизми гәвдиләндүргән кәң көләмлик зийанкәшликләрни һәл қилишқа, җүмлидин шәрқий түркистан вә тибәттә тутуп турулуватқанларни қойуп беришкә чақирди.
