муһәммәд йүсүп

   ислам динимизда вәтәнни қоғдаш әң алдинқи пәрзләрниң биридур. қуран кәримдә җиһад һәққидә чүшкән тунҗи айәтниң вәтән сәвәблик чүшкәнликини билгинимиздә бу мәсилини техиму обдан чүшинимиз. ﴿أُذِнَ лِлَّذِйнَ йُқَатَлُонَ бِأَнَّهُмْ ظُлِмُоа оَإِнَّ аллَّهَ عَлَи нَصْрِهِмْ лَқَдِйрٌ.  алَّذِйнَ أُхْрِҗُоа мِнْ дِйَарِهِмْ бِғَйْрِ حَқٍّ إِлَّа أَнْ йَқُолُоа рَбُّнَа аллَّهُ﴾ «һуҗум қилинғучиларға зулумға учриғанлиқи үчүн (қаршилиқ көрситишкә) рухсәт қилинди, шәксизки, аллаһ уларға йардәм беришкә әлвәттә қадирдур. улар пәқәт «рәббимиз аллаһтур» дегәнлики үчүнла, өз йуртлиридин наһәқ һәйдәп чиқирилған иди»[1]. чүнки, аллаһ таала бу айәттә мусулманларға өзлирини ана вәтинидин қоғлап чиқарған, өй-җайлирини вә мал-мүлкини тартивалған залимларға қарши уруш қилишни пәрз қилған.

    бу айәттә, мусулманларниң «рәббимиз аллаһтур» дегәнлики үчүн өз йуртидин қоғлап чиқирилғанлиқи уларниң урушқа буйрулғанлиқиниң сәвәби қилип көрситилгән.

    вәтәнни қутқузуш йолида уруш қилиш аллаһ йолида уруш қилғанлиқтур. ﴿أَлَмْ тَрَ إِлَи алْмَлَإِ мِнْ бَнِй إِсْрَаِйлَ мِнْ бَعْдِ мُосَи إِذْ қَалُоа лِнَбِйٍّ лَهُмُ абْعَثْ лَнَа мَлِкًа нُқَатِлْ фِй сَбِйлِ аллَّهِ қَалَ هَлْ عَсَйْтُмْ إِнْ кُтِбَ عَлَйْкُмُ алْқِтَалُ أَлَّа тُқَатِлُоа қَалُоа оَмَа лَнَа أَлَّа нُқَатِлَ фِй сَбِйлِ аллَّهِ оَқَдْ أُхْрِҗْнَа мِнْ дِйَарِнَа оَأَбْнَаِнَа фَлَмَّа кُтِбَ عَлَйْهِмُ алْқِтَалُ тَоَлَّоْа إِлَّа қَлِйлًа мِнْهُмْ оَаллَّهُ عَлِймٌ бِалظَّалِмِйнَ﴾ «(и пәйғәмбәр!) саңа мусадин кейин кәлгән исраил әвладиниң каттибашлириниң хәвири йәтмидиму? улар өз вақтида өзлириниң пәйғәмбиригә: «бизгә бир падишаһ тикләп бәргин, униң башчилиқида аллаһ йолида җиһад қилайли» дейишкән иди. пәйғәмбәр: «силәргә җиһад қилиш пәрз қилинса җиһад қилмай қалсаңларчу?» деди. улар: «йуртлиримиздин һәйдәп чиқирилған вә баливақилиримиздин җуда қилинған турсақ, қандақму аллаһ йолида җиһад қилмайли?» деди. уларға җиһад қилиш пәрз қилинған чағда, уларниң аз бир қисмидин башқа һәммиси (җиһад қилиштин) баш тартти. (өзигә) зулум қилғучиларни аллаһ обдан билгүчидур»[2].

   бу айәтниң «йуртлиримиздин һәйдәп чиқирилған вә баливақилиримиздин җуда қилинған турсақ, қандақму аллаһ йолида җиһад қилмайли?» дегән қисми бир мусулман үчүн өз йуртини қайтуруп елиш йолида уруш қилишниң аллаһ йолида қилинған җиһад икәнликини билдүриду.

   вәтәнни қолдин бериш өлгән билән тәңдур. ﴿ оَлَоْ أَнَّа кَтَбْнَа عَлَйْهِмْ أَнِ ақْтُлُоа أَнْфُсَкُмْ أَоِ ахْрُҗُоа мِнْ дِйَарِкُмْ мَа фَعَлُоهُ إِлَّа қَлِйлٌ мِнْهُмْ﴾ «әгәр биз уларға: «өзүңларни өлтүрүңлар йаки йуртуңлардин чиқип кетиңлар» дәп әмр қилған болсақ, уларниң азғинисидин башқиси буни иҗра қилмайтти»[3].

   бу айәт җанни қоғдаш қанчилик зөрүр болса вәтәнни қоғдашниң униңдинму бәк зөрүр икәнликигә ишарәт қилиду.

   биравни өз вәтинидин чиқириветиш уни өлтүрүш йаки дарға есиш вәйаки пут- қолини кесиш билән тәңдур. ﴿ إِнَّмَа җَзَаءُ алَّذِйнَ йُحَарِбُонَ аллَّهَ оَрَсُолَهُ оَйَсْعَоْнَ фِй алْأَрْضِ фَсَадًа أَнْ йُқَтَّлُоа أَоْ йُصَлَّбُоа أَоْ тُқَطَّعَ أَйْдِйهِмْ оَأَрْҗُлُهُмْ мِнْ хِлَафٍ أَоْ йُнْфَоْа мِнَ алْأَрْضِ ذَлِкَ лَهُмْ хِзْйٌ фِй алдُّнْйَа оَлَهُмْ фِй алْآَхِрَةِ عَذَабٌ عَظِймٌ﴾ «аллаһқа вә униң пәйғәмбиригә қарши уруш ачидиғанларниң, йәр йүзидә бузғунчилиқ қилидиғанларниң җазаси шуки, улар өлтүрүлүши йаки дарға есилиши йаки оң қоли вә сол пути кесилиши йаки сүргүн қилиниши керәк. бу җаза уларни дунйада рәсва қилиду, ахирәттә уларға чоң азаб бардур»[4].

   йуқириқиларниң һәммиси қуран кәримниң вәтән үчүн бәргән тәбирлиридур. бу айәтләрдә көргинимиздәк, қуран кәрим вәтәнниң қиммитини вә уни қоғдашниң нәқәдәр зөрүр икәнликини байан қилған йеганә китабтур. дунйада һечқандақ китаб вә һечқандақ дин вәтәнгә қуран кәрим қиммәт бәргәндәк қиммәт бәргән әмәс.

   шу сәвәбтин пәйғәмбәр әләйһиссаламниң мәдинигә һиҗрәт қилғандин кейинки әң муһим иши дөләт қуруштин ибарәт болған. чүнки, пәйғәмбәр әләйһиссалам мустәқил вәтән болғандила аллаһ тааланиң динини йашатқили вә униң һөкүмлирини иҗра қилғили болидиғанлиқини наһайити обдан биләтти.

пәйғәмбәр әләйһиссаламниң җиһадлиридики вәтәнпәрвәрлик нәмунилири

пәйғәмбәр әләйһиссаламниң заманида йүз бәргән бәдри, уһуд вә хәндәк қатарлиқ чоң урушларниң вәтәнни қоғдаш — мәдинә мунәввәрәдин ибарәт мусулманларниң тунҗи дөлитини вә йеганә вәтинини қоғдаш үчүн болғанлиқини вә мушу урушларниң һәммиси мәдинә мунәввәрә шәһириниң әтрапида йүз бәргәнликини билгинимиздә, җиһадниң асаслиқ сәвәблириди бири ислам дийарини қоғдаш үчүн икәнликини чүшинип йетимиз. чүнки бәдри уруши һиҗрийиниң 2-йили (624м) рамизан ейиниң 17-күни җүмә сәһәр вақтида мәдинә мунәввәрә шәһириниң ғәрби җәнубиға җайлашқан бәдир дегән җайда болған. уһуд уруши һиҗрийиниң 3-йили шәввал ейиниң 7-күни (миладийә 625-йили 23-март) мәдинәмунәввәрә шәһиридики уһуд теғида болған. хәндәк уруши һиҗрийиниң 5-йили шәввал айда (627м) мәдинигә йеқин бир җайдики сәл теғиниң етәклиридә болған. демәк, пәйғәмбәр әләйһиссалам вә униң саһабилири башқиларниң вәтинигә һуҗум қилип уруш қилмиған, бәлки мусулманларниң вәтини болған мәдинә шәһирини қоғдап қелиш үчүн урушқан. шуңа бу урушлар мәккидә йаки башқа җайларда әмәс, мәдинә шәһириниң әтрапида болған. чүнки, капирлар ислам дийариға һуҗум қилип кәлгән, мусулманлар болса ислам дийарини қоғдаш үчүн улар билән урушқан вә уларни арқиға қайтурған. пәйғәмбәр әләйһиссаламдин кейин, униң саһабилири ислам дийарлирини қоғдаш йолида җиһад қилип, барған җайлирида шеһит болған вә қәбрилири шу җайларда қалған. көплигән саһабиләрниң қәбрилириниң шам, ирақ, мисир, йәмән, түркийә, иран, әзәрбәйҗан қатарлиқ җайларда қалғанлиқи буниң мисали.

пәйғәмбәр әләйһиссаламниң өз йуртини азад қилиш йолидики күрәшлири

пәйғәмбәр әләйһиссаламниң мәдинигә һиҗрәт қилғандин кейинки он йиллиқ һайатини мисал қилидиған болсақ, у затниң мәдинидики һайати мусулманларниң тунҗи дөлити болған мәдинә мунәввәрә шәһирини мәккә вә униң әтрапидики әрәб қәбилилириниң һуҗумидин қоғдаш билән, муһаҗирларниң әсли вәтини болған мәккә мукәррәмә шәһирини мушрикларниң чаңгилидин азад қилиш арзуси вә тәййарлиқи билән өткәнликини билимиз. пәйғәмбәр әләйһиссалам 23 йиллиқ пәйғәмбәрлик һайатиниң 13 йилини мәккидә, қалған 10 йилини мәдинидә өткүзди. пәйғәмбәр әләйһиссалам мәккидики 13 йиллиқ пәйғәмбәрлик һайатида аввалқи үч йилни кишиләрни исламға мәхпий дәвәт қилиш, кейинки он йилни исламға ашкара дәвәт қилиш билән өткүзгән болсиму, бу җәрйанда шәриәт әһкамлири вә қанун-түзүмлири бәлгиләнмигән. пәқәт мәдинигә һиҗрәт қилип берип, у җайда мусулманларниң мустәқил дөлити болғандин кейин, көплигән ислам пәзрлири, шәриәт әһкамлири вә қанун-түзүмлири буйрулушқа башлиған.

буниңдин шу хуласини чиқиришқа болидуки, динниң әмр-пәрманлирини иҗра қилиш вә ибадәтләрни әркин һалда орундаш үчүн әлвәттә вәтән керәк, мустәқил дөләт керәк.

вәтән чүшиңизгә кирәмду? 

инсанийәтниң иптихарлиқ үлгиси һәзрити муһәммәд әләйһиссалам һәрбир вәтәнпәрвәр инсанға охшаш өз вәтинини сөйәтти, униңға тәлпүнәтти вә уни дүшмәнлириниң чаңгилидин азад қилишни кечә-күндүз ойлайтти, униң пиланини түзәтти вә шу пилан бойичә һәрикәт қилатти, һәтта ухлиғандиму  мәккигә берип чүш күрәтти. ﴿лَқَдْ صَдَқَ аллَّهُ рَсُолَهُ алрُّؤْйَа бِалْحَқِّ лَтَдْхُлُнَّ алْмَсْҗِдَ алْحَрَамَ إِнْ шَаءَ аллَّهُ آَмِнِйнَ мُحَлِّқِйнَ рُءُосَкُмْ оَмُқَصِّрِйнَ лَа тَхَафُонَ﴾ «аллаһ пәйғәмбиригә раст чүш көрсәтти. (и пәйғәмбәр!) аллаһ халиса, силәр хатирҗәм болған (бәзилириңлар) башлириңларни чүшүргән вә (бәзилириңлар) қирқиған һалда, қорқмай чоқум мәсҗиди һәрәмгә кирисиләр»[6] дегән айәтму пәйғәмбәр әләйһиссаламниң өз вәтини мәккини қанчилик бәк сеғинғанлиқиниң вә униңға киришкә қанчилик тәқәзза болғанлиқиниң әмәлий ипадилиридин биридур. көпинчә вақитларда адәм өзи қаттиқ тәшна болған вә еси- йади шуниңда болған нәрсисини чүшәйду. бу худди қаттиқ уссап кәткән адәмниң су ичип йаки су издәп чүш көргинигә охшаш бир иштур.

пәйғәмбиримиз аллаһ тааланиң йардими билән өзи арзу қилип һәрикәт қилған, сәвәб қилған, һәтта шуни чүшәп, шуни ойлап күнлирини, айлирини вә йиллирини өткүзгән улуғвар пиланини әмәлгә ашурди. бизчу? биз чүшимиздә вәтәнни ахирқи қетим қачан көрдуқ? унтумаслиқ керәкки, вәтән сөйгүси шаирларниң шеирлири йаки әдибләрниң вә ваизларни дәбдәбилик сөзлири билән әмәс, пидакар роһ билән тохтавсиз ишләш арқилиқла һәқиқий ипадисини тапиду.

худди йалқун рози ейтқандәк, «йирақларда туруп вәтәнни сеғиниш алаһидә иш әмәс, вәтән үчүн әләм чекиш қалтис иш»[7]тур. тоғра, вәтән үчүн әләм чәккәнләр бәдәл төләштин қорқмайду, вәтән туйғусида мәрданә йашайду, вәтән давасини һайатиниң һәммә саһәлиридә әкс әттүриду. йуқириқи айәт вә һәдисләрдин көргили болидуки, һәрбир мусулман үчүн вәтәнпәрвәрлик һәқиқий диндарлиқтур.

дүшмәнләрниң қилтақлири вә хата чүшәндүрүлгән һәдисләр

бизниң мусулман йашлиримизниң меңисини ислам нами билән зәһәрләшни пиланлиғанлар пәйғәмбәр әләйһиссаламниң сәһиһ һәдислирини бурмилап чүшәндүрүп, уларни вәтәнпәрвәрлик чүшәнчисидин вә вәтән сөйгүсидин мәһрум қилип кәлди.

   1. имам муслим җундуб ибни абдуллаһ рәзийәллаһу әнһудин ривайәт қилған бир һәдистә пәйғәмбәр әләйһиссалам мундақ дегән: «кимки әсәбийликкә чақириш йаки әсәбийликкә йардәм қилиш йолида өлидикән, укапирлиқ өлүмидә өлгән болиду»[8]. һәдистики әсәбийлик қәбиливазлиқни, бурунқи җаһилийәт дәвригә қайтиш үчүн қилинған барлиқ һәрикәтләрни ипадиләйду. чүнки ислам дининиң ғәлибсигә тәң келәлмәй мәҗбурий мусулман болған әрәб қәбилилириниң толиси пурсәт тапсила өзлириниң бурунқи җаһилийәт дәвригә қайтишни вә шу җаһилийәткә дәвәт қилишни қолдин бәрмәйтти. пәйғәмбәр әләйһиссаламниң вапатидин кейинла бәзи әрәб қәбилилири арисида баш көтүргән муртәдлик (диндин йенивелиш) һәрикити буниң мисали. у чағда, мәккә, мәдинә вә таиф шәһәрлиридин башқа шәһәрләрдики әрәб қәбилилириниң көп санлиқи муртәд болған иди. пәйғәмбәр әләйһиссалам «кимки әсәбийликкә чақириш йаки әсәбийликкә йардәм қилиш йолида өлидикән, укапирлиқ өлүмидә өлгән болиду» дегән сөзи исламдин йенивелип, бурунқи җаһилийәт дәвригә қайтмақчи болған әрәбләргә қаритилған агаһландуруштур. әмма мусулман йашлирини зәһәрләшни пиланлиғанлар бу һәдисни тәтүр чүшәндүрүп, уни вәтәнпәрвәрликкә қаритилған дәп җөйлүгән. андин «исламда вәтән дәваси қилиш йоқ» дегән шоарни йаңратқан. һалбуки, ислам динимиз вәтәнпәрвәрликни қоллайду. шуму ениқки,  вәтәнпәрвәрлик һәқиқий дийанәтниң ипадисидур.

  2. имам бу хари вә муслим әбу муса рәзийәллаһудин ривайәт қилған бир һәдистә мундақ кәлгән: «пәйғәмбәр әләйһиссаламдин ‹бири өзиниң күчини көрситиш үчүн уруш қилиду, йәнә бири әсәбийлик үчүн урушиду, йәнә бири өзиниң батур икәнликини көрситиш үчүн уруш қилиду. буларниң қайсиси аллаһ йолида болған уруш болиду?› дәп соралғинида, ‹кимки аллаһниң динини үстүнлүккә игә қилиш үчүн урушидикән, ашу аллаһ йолидики уруш болиду› дәп җаваб бәргән». бу һәдисни бурмилиғанлар һәдистики «әсәбийлик» дегән сөзни «вәтәнни дәп уруш қилиш», «милләтчилик қилип урушуш» дәп шәрһләп, мусулман йашлирини вәтән сөйгүсидин, вәтән дәвасидин ваз кечидиған һалаткә кәлтүрүп қойди. һалбуки, һәдисләрдә кәлгән «әсәбийлик» әрәбләрниң исламдин бурунқи җаһилийәт дәвригә қайтиш үчүн елип барған қилмишлирини ипадиләйду. бу һәдис үстидә тәпәккур қилидиған болсақ, униңдики «аллаһниң динини үстүнлүккә игә қилиш» дегән сөз вәтәнни қоғдашниң пәрзликигә ишарәт қилиду.

чүнки мустәқил вәтән болғандила аллаһ тааланиң динини үстүнлүккә игә қилғили, аллаһ таала әмр-пәрманлирини орундиғили вә ислам қанунини иҗра қилғили болиду. буни пәйғәмбәр әләйһиссалам наһайити йахши чүшинәтти. пәйғәмбәр әләйһиссаламниң бир айлиқ мусапини бесип тәбук дегән җайға берип, у җайда ислам дөлитигә хатимә бериш үчүн топланған 40 миңдин артуқ рим қошуниға һәйвә көрситип, уларни урушисз йеңип, мәдинигә ғалибларчә қайтқанлиқи вәтәнпәрвәрликниң әң йуқириқи үлгиси иди. чүнки шу чағда бизинтийә епираторлуқи өз қошунлирини вә райондики ғәсасинә әрәб қошунлирини топлап мәдинә ислам дөлитини йиқитиш үчүн уруш тәййарлиқиға чүшкән болуп, бу хәвәр пәйғәмбәр әләйһиссаламға йәткәндин кейин, пәйғәмбәр әләйһиссалам һиҗрийәниң 9- йили (миладийәниң 630- йили) йаз күнлири һаваниң қатиқ иссиқлиқиға, мусапиниң наһайити узақлиқиға қаримай, 30 миң кишилик ислам қошунини башлап тәбук райониға барған. әгәр пәйғәмбәр әләйһиссалам бу урушқа чиқмиған болса, улар мәдинигә һуҗум қилатти. шуниң билән мусулманларниң бирдинбир вәтини болған мәдинә қолдин кетәтти. пәйғәмбәр әләйһиссаламда болған бу һошйарлиқниң вә уруш истратегийәсиниң йүздин бири һазирқи мусулманларда болған болса иди, ислам дийари бүгүнкидәк бәзиси мустәмликидә, бәзиси чоң дөләтләрниң беқиндилиқида қалмиған болатти. 16- әсирдин кейинки вақитлардин башлап мусулманлар ислам дийариға хирис қиливатқанлар билән кари болмайдиған, дүшмән бесип кирмигүчә орнидин қимирлимай олтурушни әвзәл көридиған болуп қалған. шу сәвәбтин ислам дийаниң һәрқайси җайлири мустәмликичиләр тәрипидин ишғал қилинди.

   3. пәйғәмбәр әләйһиссалам йәнә мундақ дегән: «өзиниң мал _ мүлкини қоғдаш йолида өлгән адәм шеһиттур, өзиниң җенини қоғдаш йолида өлгән адәм шеһиттур, өзиниң динини қоғдаш йолида өлгән адәм шеһиттур, өзиниң аилисини қоғдаш йолида өлгән адәм шеһиттур». бу һәдисни имам әһмәд, әбудавуд вә тирмизи қатарлиқлар ривайәт қилған, әлламә әлбани «сәһиһ» дәп баһалиған. бу һәдисни өлималар мундақ шәрһлигән: «өзиниң мал_ мүлкини йаки аилисини йаки динини қоғдаш йолида өлүп кәткән адәм аллаһ йолида шеһит болғанлар қатариға кириду вә ахирәттә шеһитләргә тәййарланған мукапатлардин бәһримән болиду». мәлумки, мустәқил вәтиниңиз болмиса, нә мал _ мүлкиңизни, нә аилиңиздикиләрни, нә диниңизни қоғдап қалалмайсиз. шәксизки, җанни, мал _ мүлүкни, аилини вә динни қоғдап туридиған бирдинбир қорған вәтәндур. мустәқил вәтиниңиз болмиса, хитайлар шәрқий түркистанда қилғандәк мал _ мүлкиңизни халиғанчә тартивалиду, аилә әзалириңизни үсти очуқ түрмиләргә ташлайду, уларни халиғанчә өлтүрүп ташлап, җәсәтләрни йошурун көмиду йаки көйдүрүветиду, диниңизни харлайду, һәтта пүтүнләй чәкләйду. әмди сизгә вәтәндин башқа немә керәк? демәк, сизниң инсанлиқ салаһийитиңиз билән әркин йашишиңиз үчүнму, аллаһ тааланиң мумин бәндиси болуп йашишиңиз үчүнму вәтән керәк.

вәтән үчүн җан бериш шәрәптур

ширақ ривайити

 қазақистанда нәшр қилинидиған «уйғур авази» гезитиниң 1995- йиллиқ мәлум бир санида «ширақ ривайити» дегән мавзуда бир мақалә оқуған идим. есимдә қелишичә, мақалиниң мәзмуни мундақ иди: «ﺋﯩﺮﺍﻥ шаһи ﺋﯩﺴﻜﻪﻧﺪﻩﺭ ﺩﺍﺭﺍ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎﺩﯨﻜﻰ ﻗﻪﺑﯩﻠﯩﻠﻪﺭﮔﻪ ﺗﺎﺟﺎﯞﯗﺯ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﻛﯚﭼﻤﻪﻥ ﻗﻪﺑﯩﻠﻪ ﺳﺎﻛﻼﺭﻧﯩﯔ ﺑﯧﺸﯩﻐﺎ ﺋﯧﻐﯩﺮ ﻛﯜﻧﻠﻪﺭ ﭼﯜﺷﯩﺪﯗ, ﻗﻪﺑﯩﻠﻪ ﺋﺎﻗﺴﺎﻗﺎﻟﻠﯩﺮﻯ ﻗﺎﺭﺍ ﻧﯩﻴﻪﺕ ﺑﺎﺳﻘﯘﻧﭽﯩﻼﺭﻏﺎ ﻗﺎﺭﺷﻰ ﻗﺎﻧﺪﺍﻕ ﺗﺎﻗﺎﺑﯩﻞ ﺗﯘﺭﯗﺵ ﮬﻪﻗﻘﯩﺪﻩ ﻣﻪﺳﻠﯩﮭﻪﺗﻠﯩﺸﯩﯟﺍﺗﻘﺎﻧﺪﺍ, ﻛﯧﯖﻪﺵ ﺑﻮﻟﯘﯞﺍﺗﻘﺎﻧﺪﺍ ﭼﯧﺪﯨﺮ ﺋﺎﻟﺪﯨﻐﺎ ﺑﯩﺮ ﺋﺎﺩﻩﻡ ﻛﯧﻠﯩﺪﯗ. ﺑﯘ ﺋﺎﺩﻩﻡ ﭘﺎﺩﯨﭽﻰ ﺷﯩﺮﺍﻕ ﺑﻮﻟﯘﭖ, ﻛﯧﯖﻪﺵ ﻗﺎﺗﻨﺎﺷﭽﯩﻠﯩﺮﯨﻐﺎ ﺋﯚﺯﯨﻨﯩﯔ ﻛﯧﻠﯩﺸﺘﯩﻜﻰ ﻣﻪﻗﺴﯩﺘﯩﻨﻰ ﺑﺎﻳﺎﻥ ﻗﯩﻠﯩﭗ: "ﻣﯧﻨﯩﯔ ﺋﺎﭺ - ﻳﺎﻟﯩﯖﺎﭼﺘﺎ ﺗﯘﺭﯗﯞﺍﺗﻘﺎﻥ баличаﻗﯩﻠﯩﺮﯨﻢ ﺑﺎﺭ , ﺋﻪﮔﻪﺭ ﭘﻪﺭﺯﻩﻧﺘﻠﯩﺮﯨﻤﻨﯩﯔ ﻛﯩﻴﯩﻢ - ﻛﯧﭽﻪﻙ , ﻳﯧﻤﻪﻙ - ﺋﯩﭽﻤﯩﻜﯩﺪﯨﻦ ﺧﻪﯞﻩﺭ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﺗﯘﺭﯗﺷﻘﺎ ﻛﯧﭙﯩﻞ ﺑﻮﻟﺴﺎﯕﻼﺭ, ﻣﻪﻥ ﺋﯚﺯﯛﻡ ﮬﺎﻳﺎﺗﯩﻤﻨﻰ ﭘﯩﺪﺍ ﻗﯩﻠﯩﺶ ﺑﻪﺩﯨﻠﯩﮕﻪ ﺑﺎﺳﻘﯘﻧﭽﻰ ﺩﺍﺭﺍ ﻟﻪﺷﻜﻪﺭﻟﯩﺮﯨﻨﻰ ﺗﻪﻟﺘﯚﻛﯜﺱ ﮔﯘﻣﺮﺍﻥ ﻗﯩﻠﯩﻤﻪﻥ" ﺩﻩﻳﺪﯗ. ﻗﻪﺑﯩﻠﻪ ﺋﺎﻗﺴﺎﻗﺎﻟﻠﯩﺮﻯ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺋﺎﺭﺯﯗﺳﯩﻨﻰ ﻗﻮﺑﯘﻝ ﻗﯩﻠﯩﭗ, ﭘﻪﺭﺯﻩﻧﺘﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﮬﺎﻟﯩﺪﯨﻦ ﺧﻪﯞﻩﺭ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﺗﯘﺭﯗﺷﻘﺎ ﻣﺎﻗﯘﻝ ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ . ﺷﯩﺮﺍﻕ ﺗﻪﻳﻴﺎﺭﻟﯩﻐﯩﻨﻰ ﭘﯜﺗﺘﯜﺭﮔﻪﻧﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ ﻳﯧﻨﯩﺪﯨﻦ ﺷﻪﻣﺸﯩﺮﯨﻨﻰ ﭼﯩﻘﯩﺮﯨﭗ, өзиниң қулақлирини вә ﺑﯘﺭﻧﯩﻨﻰ ﺷﺎﺭﺗﯩﻠﺪﯨﺘﯩﭗ ﻛﯧﺴﯩﭗ ﺗﺎﺷﻼﭖ, ﭘﯜﺗﯜﻥ ﺑﻪﺩﯨﻨﯩﻨﻰ ﻗﺎﻧﻐﺎ ﺑﻮﻳﯘﯞﯦﺘﯩﺪﯗ- ﺩﻩ , ﺋﯚﺯ ﻗﻪﺑﯩﻠﯩﺴﯩﮕﻪ ﺧﺎﺋﯩﻨﻠﯩﻖ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ ﺋﺎﺩﻩﻡ ﻗﯩﻴﺎﭘﯩﺘﯩﮕﻪ ﻛﯩﺮﯨﯟﯦﻠﯩﭗ, ﭼﻪﺗﺌﻪﻝ ﺑﺎﺳﻘﯘﻧﭽﯩﻠﯩﺮﻯ ﺗﯘﺭﻏﺎﻥ ﻳﺎﻗﻘﺎ ﻗﺎﺭﺍﭖ ﺋﯩﻠﮕﯩﺮﯨﻠﻪﻳﺪﯗ. ﺷﯩﺮﺍﻕ ﺩﺍﺭﺍ ﺑﯩﺮﯨﻨﭽﯩﻨﻰ ﺋﯩﺰﺩﻩﭖ тапиду вә ﺋﻪﺗﻪﻱ ﺋﯚﺯ ﻗﻪﺑﯩﻠﯩﺴﯩﻨﻰ ﻳﺎﻣﺎﻧﻼﭖ ﺷﯩﻜﺎﻳﻪﺕ ﻗﯩﻠﯩﭗ: "ﺋﻪﻱ ﺷﺎﮬﻼﺭﺷﺎﮬﻰ! ﻣﻪﻥ ﺳﺎﯕﺎ ﺩﻭﺳﺘﻠﯘﻕ ﯞﻩ ﺋﯩﺘﺎﺋﻪﺕ ﺋﯩﺰﮬﺎﺭ ﻗﯩﻠﯩﺶ ﺋﺎﺭﺯﯗﺳﯩﺪﺍ ﺑﻮﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻢ ﺋﯜﭼﯜﻧﻼ ﻣﯘﺷﯘ ﻛﯜﻧﮕﻪ ﻗﺎﻟﺪﯨﻢ. ﻗﯧﺮﯨﻨﺪﺍﺷﻠﯩﺮﯨﻤﻐﺎ 'ﭘﺎﺩﯨﺸﺎһ ﺩﺍﺭﺍ ﺋﺎﻟﯩﻠﯩﻴﻠﯩﺮﯨﻐﺎ ﺋﯩﺘﺎﺋﻪﺕ ﻗﯩﻼﻳﻠﻰ' ﺩﯦﮕﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻢ ﺋﯜﭼﯜﻥ, ﺋﯘﻻﺭ ﺭﻩﮬﯩﻤﺴﯩﺰﻟﯩﻚ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﯘﺭﯗﻥ вә ﻗﯘﻻﻗﻠﯩﺮﯨﻤﻨﻰ ﻛﯧﺴﯩﭗ ﺗﺎﺷﻠﯩﺪﻯ. ﺷﯘﯕﺎ, ﺳﯧﻨﯩﯔ ﺋﺎﻟﺪﯨﯖﻐﺎ ﺩﺍﺕ ﺋﯧﻴﺘﯩﭗ ﻛﻪﻟﺪﯨﻢ. ﮬﺎﻟﯩﻤﻐﺎ ﻳﯧﺘﯩﭗ, ﻗﯩﺴﺎﺱ ﺋﯧﻠﯩﺸﯩﻤﻐﺎ ﻳﺎﺭﺩﻩﻡ ﺑﯧﺮﯨﺸﯩﯖﻨﻰ ﺗﻪﻟﻪﭖ ﻗﯩﻠﯩﻤﻪﻥ!" ﺩﻩﻳﺪﯗ .

ﺩﺍﺭﺍ ﺷﯩﺮﺍﻗﻨﯩﯔ ﺳөﺰﯨﮕﻪ ﺋﯩﺸﯩﻨﯩﭗ, ﺋﯘﻧﯩﯔ ﮬﺎﻟﯩﻐﺎ ﺋﯧﭽﯩﻨﯩﺪﯗ, ﺳﺎﻙ ﻗﻪﺑﯩﻠﯩﺴﯩﻨﻰ ﺗﺎﻣﺎﻣﻪﻥ ﻗﯩﺮﯨﭗ ﺗﺎﺷﻼﻳﺪﯨﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺋﯧﻴﺘﯩﭗ, ﺷﯩﺮﺍﻗﺘﯩﻦ ﺑﻪﺯﻯ ﮔﻪﭘﻠﻪﺭﻧﻰ ﺳﻮﺭﺍﻳﺪﯗ. ﺷﯩﺮﺍﻕ истелачи искәндәр ﺩﺍﺭﺍﻏﺎ ﻣﯘﻧﺪﺍﻕ ﺧﯩﺘﺎﺏ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ: "ﺷﺎﮬ ﺋﺎﺋﯩﻴﻠﯩﺮﻯ, ﻣﻪﻥ ﻣﯧﻨﻰ ﻣﯘﺷﯘﻧﺪﺍﻕ ﻣﯧﻴﯩﭗ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺗﺎﺷﻠﯩﻐﺎﻥ рәқиблиримдин ﻗﯩﺴﺎﺱ ﺋﯧﻠﯩﺸﺘﺎ ﺳﯧﻨﯩﯔ ﻳﺎﺭﺩﯨﻤﯩﯖﮕﻪ ﻣﯘﮬﺘﺎﺟﻤﻪﻥ. ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﻗﯧﻨﯩﻨﻰ ﺩﻩﺭﻳﺎ ﻛﻪﺑﻰ ﺋﺎﻗﻘﯘﺯﻣﯩﻐучә ﮬﻪﺭﮔﯩﺰ ﺗﯩﻨﺠﯩﻤﺎﻳﻤﻪﻥ, ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ йурт - ﻣﺎﻛﺎﻧﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺧﺎﻧﯩﯟﻩﻳﺮﺍﻥ ﻗﯩﻠﯩﯟﯦﺘﯩﭗ, ﺋﻪﮬﻠﻰ - ﺋﻪﯞﻻﺩﯨﻨﻰ ﺳﯘﺭ - ﺗﻮﻗﺎﻱ ﻗﯩﻠﯩﯟﻩﺗﻤﯩﮕﯩﭽﻪ ﺗﻮﺧﺘﺎﭖ ﻗﯧﻠﯩﺸﻨﻰ ﺋﻪﺳﻼ ﺧﺎﻟﯩﻤﺎﻳﻤﻪﻥ. ﺋﻪﮔﻪﺭ ﺳﻪﻥ ﺧﺎﻟﯩﺴﺎﯓ, ﻟﻪﺷﻜﻪﺭﻟﯩﺮﯨﯖﻨﻰ 'ﻳﺎﯞﯗﺯ' ﺳﺎﻛﻼﺭﻧﯩﯔ ﺋﺎﻟﺪﯨﻐﺎ ﺑﺎﺷﻼﭖ ﭼﯩﻘﯩﻤﻪﻥ. ﺋﯘﻻﺭ ﺑﯩﺨﻪﯞﻩﺭ ﺗﯘﺭﻏﺎﻥ ﮬﺎﻟﻪﺗﺘﯩﻦ ﭘﺎﻳﺪﯨﻠﯩﻨﯩﭗ, ﺳﯧﻨﯩﯔ ﻟﻪﺷﻜﻪﺭﻟﯩﺮﯨﯔ ﮬﯘﺟﯘﻣﻐﺎ ﺋөﺘﺴﻪ, ﺳﺎﻛﻼﺭﻧﻰ ﺗﻪﻟﺘﯚﻛﯜﺱ ﺗﺎﺭﻣﺎﺭ ﻛﻪﻟﺘﯜﺭﻩﻟﻪﻳﺪﯗ. ﻣﻪﻥ ﭘﺎﺩﯨﭽﯩﻠﯩﻖ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﻳﯜﺭﮔﻪﻥ ﭼﺎﻏﻠﯩﺮﯨﻤﺪﺍ ﺋﯘ ﺟﺎﻳﻼﺭﻧﯩﯔ ﻳﻪﺭ ﺷﺎﺭﺍﺋﯩﺘﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻧﺎﮬﺎﻳﯩﺘﻰ ﭘﯩﺸﺸﯩﻖ ﺗﯘﻧﯘﺷﯘﯞﺍﻟﻐﺎﻧﻤﻪﻥ. шуңа ﺳﯧﻨﯩﯔ ﻟﻪﺷﻜﻪﺭﻟﯩﺮﯨﯖﻨﻰ ﺧﺎﻟﯩﻐﺎﻥ ﺟﺎﻳﻐﺎ ﺑﯩﺨﻪﺗﻪﺭ ﯞﻩ ﺗﯧﺰ ﺑﺎﺷﻼﭖ ﺑﯧﺮﯨﺶ ﻗﻮﻟﯘﻣﺪﯨﻦ ﻛﯧﻠﯩﺪﯗ. ﻟﯧﻜﯩﻦ, ﻟﻪﺷﻜﻪﺭﻟﯩﺮﯨﯔ пәқәт ﻳﻪﺗﺘﻪ ﻛﯜﻧﻠﯜﻙ ﻳﻮﻟﻐﺎ ﻳﻪﺗﻜﯜﺩﻩﻙла ﺋﻮﺯﯗﻕ - ﺗﯜﻟﯜﻙ , ﺳﯘ ﻏﻪﻣﻠﯩﯟﯦﻠﯩﺸﻰ ﻻﺯﯨﻢ "

ﭘﺎﺩﯨﭽﻰ ﺷﯩﺮﺍﻗﻨﯩﯔ ﺑﯘ ﺳﯚﺯﻟﯩﺮﻯ ﺑﺎﺳﻘﯘﻧﭽﻰ ﺩﺍﺭﺍﻧﯩﯔ ﺩﯨﻘﻘﻪﺕ - етибарини ﻗﻮﺯﻏﺎﻳﺪﯗ. ﺋﯘ ﺷﯩﺮﺍﻗﻨﻰ ﻳﻮﻝ ﺑﺎﺷﻠﯩﻐﯘﭼﻰ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺗﻪﻳﯩﻨﻠﻪﭖ, ﺳﺎﻛﻼﺭﻏﺎ ﻗﺎﺭﺷﻰ ﻗﻮﺷﯘﻥ ﺋﺎﺗﻼﻧﺪﯗﺭﯨﺪﯗ. ﺋﯩﺮﺍﻥ ﻟﻪﺷﻜﻪﺭﻟﯩﺮﻯ ﺷﯩﺮﺍﻗﻨﯩﯔ ﻳﻮﻝ ﺑﺎﺷﻠﯩﺸﯩﺪﺍ ﺑﯩﺮﯨﻨﭽﻰ ﻛﯜﻧﻰ ﻳﯧﺸﯩﻞ ﺋﻮﺕ - ﭼﯚﭘﻠﯜﻙ ﻳﺎﻳﻼﻗﻼﺭﺩﯨﻦ, ﺋﯩﻜﻜﯩﻨﭽﻰ ﻛﯜﻧﻰ ﺋﺎнда- ﺳﺎﻧﺪﺍ ﮔﯩﻴﺎһ ﺋﯚﺳﻜﻪﻥ ﺗﺎﻗﯩﺮ ﺩﺍﻟﯩﻼﺭﺩﯨﻦ ﺋﯚﺗﯩﺪﯗ. үчинчи ﻛﯜﻧﯩﺪﯨﻦ ﺑﺎﺷﻼﭖ ﺗﻮﻧﯘﺭﺩﻩﻙ ﻗﯩﺰﺯﯨﭗ ﻛﻪﺗﻜﻪﻥ ﭘﺎﻳﺎﻧﺴﯩﺰ ﭼﯚﻟﻠﯜﻛﻜﻪ ﻛﯩﺮﯨﭗ ﻛﯧﺘﯩﺪﯗ. ﺋﯩﺮﺍﻥ ﻟﻪﺷﻜﻪﺭﻟﯩﺮﻯ ﺗﻪﺷﻨﺎﻟﯩﻖ ﯞﻩ ﺩﻩﺷﺖ - ﭼﯚﻝ ﻗﻮﻳﻨﯩﺪﯨﻦ ﻛﯚﺗﯜﺭﯛﻟﮕﻪﻥ қизиқлиқ ﺗﻪﭘﺘﯩﺪﯨﻦ ﮬﺎﻟﯩﺪﯨﻦ ﻛﯧﺘﯩﺸﻜﻪ ﺑﺎﺷﻼﻳﺪﯗ. ﺋﯧﻐﯩﺰ - ﻛﺎﻟﭙﯘﻛﻠﯩﺮﻯ ﻗﯘﺭﯗﭖ ﻳﯧﺮﯨﻠﯩﭗ, ﮬﺎﻟﻰ ﻛﯜﻧﺪﯨﻦ - ﻛﯜﻧﮕﻪ ﺑﻪﺗﺘﻪﺭﻟﯩﺸﯩﺪﯗ. ﻟﻪﺷﻜﻪﺭ башлиқи ﺭﺍﻧﻮﺱ ﺗﺎﻗﻪﺗﺴﯩﺰ ﮬﺎﻟﺪﺍ, ﺳﺎﻛﻼﺭ ﻗﻪﺑﯩﻠﯩﺴﯩﮕﻪ ﻳﯧﺘﯩﭗ ﺑﯧﺮﯨﺸﻘﺎ ﻳﻪﻧﻪ ﻗﺎﻧﭽﯩﻠﯩﻚ ﻣﯘﺳﺎпә ﻗﺎﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺳﻮﺭﺍﻳﺪﯗ. ﭘﯩﺪﺍﻛﺎﺭ ﺷﯩﺮﺍﻕ ﻳﻮﻟﻨﯩﯔ ﺋﺎﺯ ﻗﺎﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺋﯧﻴﺘﯩﭗ, ﻟﻪﺷﻜﻪﺭﻟﻪﺭﻧﻰ ﺗﯧﺰ ﻳﯜﺭﯛﺷﻜﻪ ﺩﻩﯞﻩﺕ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ. ﺋﺎﺭﯨﺪﯨﻦ ﻳﻪﺗﺘﻪ ﻛﯜﻥ ﺋﯚﺗﻜﻪﻥ ﺑﻮﻟﺴﯩﻤﯘ, ﺩﺍﺭﺍ ﻟﻪﺷﻜﻪﺭﻟﯩﺮﻯ ﺳﺎﻛﻼﺭ ﻗﻪﺑﯩﻠﯩﺴﻰ ﺗﯘﺭﻏﺎﻥ ﺟﺎﻳﻐﺎ ﻳﯧﺘﯩﭗ ﺑﺎﺭﺍﻟﻤﺎﻳﺪﯗ. андин өзиниң алданғанлиқини ﺳﻪﺯﮔﻪﻥ ﻟﻪﺷﻜﻪﺭ ﺑﺎﺷﻠﯩﻐﻰ ﺭﺍﻧﻮﺱ ﻗﺎﺗﺘﯩﻖ ﻏﻪﺯﻩﺑﻠﯩﻨﯩﭗ, ﺷﯩﺮﺍﻗﻘﺎ ﻣﯘﻧﺪﺍﻕ ﺩﻭﻕ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ: "ﺋﻪﻱ ﺗﯧﮕﻰ ﭘﻪﺱ ﺋﯩﭙﻼﺱ! ﺳﻪﻥ ﯞﻩﺩﻩﯕﮕﻪ ﺋﻪﻣﻪﻝ ﻗﯩﻠﻤﯩﺪﯨﯔ, ﺑﯩﺰﻧﻰ ﺋﺎﻟﺪﺍﭖ ﻛﻪﺗﺘﯩﯔ! ﺳﻪﻥ ﺋﯧﻴﺘﻘﺎﻥ ﺳﺎﻛﻼﺭ ﺯﺍﺩﻯ ﻗﻪﻳﻪﺭﺩﻩ?! ﮬﻪﻣﻤﻪ ﻳﺎﻕ ﺑﯩﭙﺎﻳﺎﻥ ﭼﯚﻝ, ﺑﯘ ﻳﻪﺭﻟﻪﺭﺩﯨﻦ ﺋﺎﺕ ﻳﯜﺭﺳﻪ ﺗﯘﻳﯘﻏﻰ, ﻗﯘﺵ ﺋﯘﭼﺴﺎ ﻗﺎﻧﯩﺘﻰ ﻛﯚﻳﯩﺪﯗ, ﺳﺎﯕﯩﻤﯘ ﺋﺎﻳﺎﻧﻜﻰ, ﺑﯩﺰﺩﻩ ﻧﻪ ﺳﯘ, ﻧﻪ ﺋﻮﺯﯗﻕ - ﺗﯜﻟﯜﻙ , ﻧﻪ ﻳﻪﻡ - ﺧﻪﺷﻪﻙ қалмиди? ﺑﯘ тоﻧﯘﺭﺩﻩﻙ ﻗﯩﺰﺯﯨﭗ ﻛﻪﺗﻜﻪﻥ ﺩﻩﺷﺖ - ﻗﯘﻣﻠﯘﻗﺘﺎ ﻳﺎ ﺑﯩﺮﻗﻪﺩﻩﻡ ﻣﺎﯕﻐﯩﻠﻰ ﺑﻮﻟﻤﯩﺴﺎ, ﻳﺎ ﺑﯩﺮﻗﻪﺩﻩﻡ ﺋﺎﺭﻗﯩﻐﺎ ﻗﺎﻳﺘﻘﯩﻠﻰ ﺑﻮﻟﻤﯩﺴﺎ, ﺳﻪﻥ ﺯﺍﺩﻯ ﻧﯧﻤﻪ ﻗﯩﻠﯩﺸﻨﻰ ﻣﻪﻗﺴﻪﺕ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ ﺋﯩﺪﯨﯔ? ﺳﻪﻥ ﭘﺎﺩﯨﺸﺎһни ﺋﺎﻟﺪﺍﺷﻘﺎ, ﺷﯘﻧﭽﻪ ﻛﯚﭖ ﻏﺎﻟﯩﭗ ﻗﻮﺷﯘﻧﻨﻰ ﺋﻪﺟﻪﻝ ﮔﯩﺮﺩﺍﺑﯩﻐﺎ ﺋﯩﺘﺘﯩﺮﯨﺸкә ﻗﺎﻧﺪﺍﻕ ﭘﯧﺘﯩﻨﺪﯨﯔ?"

ﺑﯘﻧﻰ ﺋﺎﯕﻠﯩﻐﺎﻥ ﺑﺎﺗﯘﺭ ﺋﻪﺯﯨﻤﻪﺕ ﺷﯩﺮﺍﻕ ﻟﻪﺷﻜﻪﺭ ﺑﯧﺸﯩﻨﯩﯔ ﻗﺎﻥ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺗﻮﻟﻐﺎﻥ ﻛﯚﺯﻟﯩﺮﯨﮕﻪ ﻣﻪﺭﺩﺍﻧﻪ ﺗﯩﻜﯩﻠﯩﭗ ﻗﺎﻗﺎﻗﻼﭖ ﻛﯜﻟﮕﯩﻨﯩﭽﻪ ﺋﯘﻧﻰ ﻣﯘﻧﺪﺍﻕ ﻣﺎﺯﺍﻕ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ :"ﻣﻪﻥ ﻳﻪﯕﺪﯨﻢ! ﻳﺎﻟﻐﯘﺯ ﺋﯚﺯﻩﻡ ﭘﯜﺗﯜﻥ ﺑﯩﺮ ﺯﻭﺭ ﻗﻮﺷﯘﻧﻨﻰ ﻳﻪﯕﺪﯨﻢ! ﺟﺎﻧﯩﺠﺎﻥ ﻗﻪﺑﯩﻠﻪﻡ ﺳﺎﻛﻼﺭﻧﯩﯔ ﯞﻩ ﺋﺎﻧﺎ вәтинимниң ﺑﯧﺸﯩﻐﺎ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ балайапәтләрни ﺗﻪﻟﺘﯚﻛﯜﺱ ﻳﯧﻤﯩﺮﯨﭗ, ﺑﺎﺳﻘﯘﻧﭽﻰ ﻟﻪﺷﻜﻪﺭﻟﻪﺭﻧﻰ ﮬﺎﻻﻛﻪﺗﻜﻪ мәһкум ﻗﯩﻠﺪﯨﻢ. әмди силәр ﺗﯚﺕ ﺋﻪﺗﺮﺍﭘﻨﯩﯔ ﻗﺎﻳﺴﯩﺴﯩﻐﺎ маңсаңлар ﮬﻪﻣﻤﯩﺴﻰ ﻳﻪﻧﻪ ﻳﻪﺗﺘﻪ ﻛﯜﻧﻠﯜﻛﺘﯩﻦ ﻳﻮﻝ, ﺧﺎﻟﯩﻐﺎﻥ тәрәпкә ﻛﯧﺘﯩﯟﯦﺮﯨﯖﻼﺭ, ﺑﻪﺭﯨﺒﯩﺮ ﮬﻪﻣﻤﯩﯖﻼﺭﻧﻰ ﺋﺎﭼﻠﯩﻖ ﯞﻩ ﺗﻪﺷﻨﺎﻟﯩﻖ ﻗﯩﻴﻨﺎﭖ ﻧﺎﺑﯘﺕ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ. ﻣﯧﻨﯩﯔ ﻗﯧﻨﯩﻢ ﺑﻮﻟﺴﺎ ﻣﺎﻧﺎ ﻣﯘﺷﯘ ﻳﻪﺭﮔﻪ ﺗﯚﻛﯜﻟﯩﺪﯗ"»[9].

ﺷﯩﺮﺍﻗﻨﯩﯔ ﺑﯘ ﻣﻪﺭﺩﺍﻧﻪ ﺳﯚﺯﻟﯩﺮﻯ ﻟﻪﺷﻜﻪﺭ башлиқи ранусниң ﻗﺎﺭﺍ ﻳﯜﺭﯨﻜﯩﮕﻪ ﺧﻪﻧﺠﻪﺭﺩﻩﻙ ﻗﺎﺩﯨﻠﯩﺪﯗ. ﻗﺎﺗﺘﯩﻖ ﺋﯩﺰﺗﯩﺮﺍﭖ ﯞﻩ ﺧﻪﯞﭘﺘﯩﻦ ﺗﻪﻟﯟﯨﻠﻪﺷﻜﻪﻥ ﺑﯘ ﯞﻩﮬﺸﯩﻲ ﻗﺎﻧﺨﻮﺭ ﻗﯩﻠﯩﭽﯩﻨﻰ ﺳﯘﻏﯘﺭﯗﭖ ﺷﯩﺮﺍﻗﻨﯩﯔ ﻛﺎﻟﻠﯩﺴﯩﻨﻰ ﺋﺎﻟﯩﺪﯗ, ﺋﻪﻣﻤﺎ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺋﯚﺯﻯ ﯞﻩ ﺋﻪﺳﻜﻪﺭﻟﯩﺮﻯ ﺳﻪﭘﻪﺭﻧﻰ ﺩﺍﯞﺍﻣﻼﺷﺘﯘﺭﯗﺷﻘﺎ ﺋﺎﺟﯩﺰ ﻛﯧﻠﯩﭗ, ﺗﻮﻧﯘﺭﺩﻩﻙ ﻗﯩﺰﯨﭗ ﻛﻪﺗﻜﻪﻥ ﺑﯩﭙﺎﻳﺎﻥ ﻗﯘﻣﻠﯘﻗﺘﺎ ﺋﺎﭼﻠﯩﻖ ﯞﻩ ﺗﻪﺷﻨﺎﻟﯩﻖ ﺋﯩﻠﻜﯩﺪﻩ ﮬﺎﻻﻙ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﺗﯜﮔﻪﻳﺪﯗ .

бу ﺭﯨﯟﺍﻳﻪﺗﻨﯩﯔ ﺑﺎﺵ ﻗﻪﮬﺮﯨﻤﺎﻧﻰ ﺷﯩﺮﺍﻕ ﺋﯚﺯ ﯞﻩﺗﯩﻨﯩﻨﻰ ﯞﻩ ﺋﯚﺯ ﻗﻪﺑﯩﻠﯩﺴﯩﻨﯩﯔ һөрлүки вә ﺋﻪﺭﻛﯩﻨﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﺟﯧﻨﯩﺪﯨﻨﻤﯘ ﺋﻪﺯﯨﺰ көргән ﺑﯩﺮ аддий ﭘﺎﺩﯨﭽﻰ ﺑﻮﻟﯘﭖ, ﺋﯘ ﺋﯧﮕﯩﻠﻤﻪﺱ - ﺳﯘﻧﻤﺎﺱ ﻗﻪﻳﺴﻪﺭ ﺋﯩﺮﺍﺩﯨﮕﻪ, ﻳﯜﻛﺴﻪﻙ ﯞﻩﺗﻪﻧﭙﻪﺭﯞﻩﺭﻟﯩﻚ роһиға, ﭘﺎﻙ ﯞﯨﺠﺪﺍﻧﻐﺎ ﺋﯩﮕﻪ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﻏﺎﻳﯩﯟﻯ ﻗﻪﮬﺮﯨﻤﺎﻧﻨﯩﯔ ﺋﻮﺑﺮﺍﺯﯨﺪﯗﺭ. ﺑﯘ ﺭﯨﯟﺍﻳﻪﺕ ﻗﻪﺩﯨﻤﻜﻰ ﺩﻩﯞﺭﻟﻪﺭﺩﯨﻦ ﺑﯘﻳﺎﻥ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﯞﻩ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎﺩﺍ ﻳﺎﺷﯩﻐﯘﭼﻰ ﺑﺎﺷﻘﺎ ﻣﯩﻠﻠﻪﺗﻠﻪﺭ ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ ﻛﻪﯓ ﺗﺎﺭﻗﯩﻠﯩﭗ, ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﺋﻪﺩәﺒﯩﻴﺎﺗﯩﺪﺍ ﻗﻪﮬﺮﯨﻤﺎнлиқниң ﺑﻪﺩﯨﺌﯩﻲ ﺋﻮﺑﺮﺍﺯлириниң ﺑﺎﺭﻟﯩﻘﻘﺎ ﻛﯧﻠﯩﺸﯩﮕﻪ ﺋﯜﻧﯜﻣﻠﯜﻙ ﺗﻪﺳﯩﺮ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﯩﭗ кәлди.

йапонлуқ икки оқуғучиниң қиссиси

йалқун розиниң «тәнқидниң көзидә» намлиқ әсириниң биринчи бабида «вәтәнпәрвәрлик» дегән мавзудики бир мақалини қайта-қайта оқуп чиққан идим. мақалиниң мәзмуни мундақ:

19- әсирниң ахири йапонийәлик икки оқуғучи әйни вақиттики дунйада әң күчлүк, әң тәрәққий тапқан дөләт әнгилийәниң оксфорд универстетиға санаәт пәнлирини оқушқа чиқипту. улар әнгилийәниң гүлләнгән санаитини көрүп һәйран болушупту. өз дөлитиниң санаәт асасиниң толиму аҗизлиқидин қаттиқ өкүнүшүпту. санаәт бир дөләтниң һәқиқий мәнидики тәрәққийатиниң түп асаси, шундақла күч-қудритиниң намайәндиси болғачқа, бу нуқтини чоңқур чүшинип йәткән йапонийәлик бу икки оқуғучи әнгилийәлик савақдашлиридин нәччә һәссә зор тиришчанлиқ көрситип, бир минут вақтиниму зайә қиливәтмәй дегүдәк берилип өгинипту. бир тийин пулниму биһудә хәҗлимәй санаәткә аит әң йеңи қолланмиларни, назук техникиларға аит чертийозларни топлапту. улар оксфорд универстетидики оқушини наһайити җапада, әмма интайин көңүлдикидәк тамамлап, докторлуқ таҗини башлириға кийишип, йүк-тақлирини теңишип ана вәтини йапонийәгә қайтишқа җабдунупту, ойлимиған йәрдин әнгилийә таможниси уларниң топлиған материйал -чертийозлирини чеградин елип өтүшигә рухсәт қилмапту, бу икки нәпәр йапонийәлик оқуғучиниң өз вәтини үчүн толиму зөрүр болған бу материйалларни ташлап қайтқуси кәлмәпту. наилаҗ қалған бу икки оқуғучи ахир кишиниң парасити вә җасаритидин ташқири бир амални ойлап тепипту.

иккиси бир нийәт, бир мәқсәткә келип пүтүшүпту, улар мәрданилик билән чәк ташлаш усулини қоллинип бири өлүм йолини таллапту, йәнә бири, өлгүчиниң қорсақ бошлуқини пак-пакиз адалап, ичигә әң зөрүр материйалларни қачилап тикипту, андин мунасивәтлик орунларға "оператсийәдә өлүп кәткән, җәситини вәтәнгә елип кетип, уруқ-туғқанлириға тапшуруп бәрмисәм болмайду" дәп мәлум қилип, парахот билән йапонийәгә қайтутуп кетипту.

йапонийәлик бу икки оқуғучиниң вәтән үчүн иккиләнмәй җан пида қилиши кишини һәқиқәтән ойландуриду. биз адәттә күндилик турмушта вәтән һәққидә гәп сатидиған кишиләрни көп учритимиз, әмма көпинчимиз һалқилиқ пәйттә башқиларниң бәдәл төлишини арзу қилип, өзимиз қол қовуштуруп турувалимиз»[10].

[1] һәҗ сүриси: 39-40- айәт.
[2] бәқәрә сүриси: 246- айәт.
[3] ниса сүриси:66-айәт.
[4] маидә сүриси:33-айәт.
[5] фәтһ сүриси: 27- айәт.
[6] фәтһ сүриси: 27- айәт.
[7] «тәнқидниң көзидә» 2- бәт.
[8] сәһиһ муслим, 1850- һәдис.
[9] «уйғур авази» гезити, 1995- йиллиқ санидин.
[10] «тәнқидниң көзидә» 1-2- бәтләр.

муһәммәд йүсүп ислам билимлири тори

2024-йили 11- айниң 06- күни