уйғурларниң узақ әсирлик сийасий тарихиға қариғанда, уйғурлар өзлириниң мәвҗутлуқ күрәшлиридә рәқиблири тәрипидин биваситә җисманий җәһәттин йеңилгән әмәс. уйғурларниң рәқиблириниң ғалип чиқиши көпинчә һалда бу милләтниң оз ичидики иттипақсизлиқ вә сийасий җәһәттики йетәрсизликләр, буниңға қошулуп ташқи чоң дөләтләрниң уйғур сийасий тәқдирини қамал қиливелиши нәтиҗисидә әмәлгә ашқан. уйғурлар арисидики ички низалар, районлар арисидики миллий психикилиқ вә мәдәнийәт пәрқлири шуниңдәк идеологийәлик тоқунушлар 20-әсир уйғур сийасий һайатиниң бәхтсизликләргә йолуқушидики амиллардин болуп һесаблиниду.
''''''''''''
1864-1878-йилидики қәшқәрийә вә йаки йәттә шәһәр дөлитиниң 14 йиллиқ қисқа өмри уйғурларниң тарихидики хаинлиқ билән садақәтмәнликниң тоқунуш нуқтиси болуп, мәнсәппәрәс, һәсәтхор уйғур бәглири зозоңтаңни қәшқәрийәниң аҗизлиқлири һәққидики учурларға игә қилипла қалмастин бәлки, униңға маслишип, йақуп бәгни зәһәрлиди шуниңдәк зозоңтаң қошунлирини йәттә шәһәргә башлап келип, сансизлиған оз қериндашлириниң қанлириниң еқишини кәлтүрүп чиқарди. уйғурларниң һөрлүк үчүн күрәш қилиш тарихиға нәзәр салғанда уларниң тәләйсизликлири вә паҗиәлиригә өзлири сәвәб болғандәкму көрүниду. чүнки, бу хәлқтә қәһриманларниң сани қанчә коп болса, пурсәтпәрәс вә мәнсәппәрәс хаинларму шунчә коп иди. буниң түп сәвәбини шәхсий адавәт, мәнпәәтпәрәслик, мән-мәничилик вә һәсәтхорлуқ қатарлиқ илләтләргә бағлаш мумкин. шәхсий адавәт вә шәхсий мәнпәәтни көзлигән адәмләр һәмишә оз қериндашлири билән болған тоқунушларда үчинчи бир дүшмәнниң күчидин пайдилинип, милләтдаш рәқибигә зәрбә беришкә адәтләнгән. бу адәмләр даим дегүдәк оз хәлқи арисидики қаршилиқларни дүшмәнниң күчи билән йоқ қилишқа өгәнгән. мисал кәлтүрүш тоғра кәлсә, уйғур тарихидин буниңға талай пакитларни тепиш мумкин.
