зимистан тори, 2024-йили 26-декабир
рус инграм (Ruth Ingram)
«уйғур хәлқигә қаритилған ирқий қирғинчилиқни етирап қилиш әнгилийә һөкүмитини һәрикәт қилишқа мәҗбурлайду, әмма бу у қилишни рәт қилған бир иш,» деди 2021-йили 12-айниң 9-күни хитайға қаратқан әйибләш һөкүмини чиқарған уйғур сот мәһкимисиниң рәиси сер геффрей нис (Sir Geoffrey Nice).
әнгилийә парламентида уйғур сотиниң 9-декабирдики ирқий қирғинчилиқ һөкүминиң үч йиллиқи вә ирқий қирғинчилиқ әһдинамиси қобул қилинғанлиқиниң 76 йиллиқи мунасивити билән өткүзүлгән паалийәттә, сер геффрей дунйаниң һәрикәтсизликини, болупму әнгилийә һөкүмитини әйиблиди. у хитай дөлитигә техиму көп бесим ишлитип, униң «җинайити» гә җаваб қайтурушқа чақириқ қилди.
сер геффрей әнгилийә һөкүмити оттуриға қойған ирқий қирғинчилиқни пәқәт «һоқуқлуқ сот» бәлгилийәләйдудегән идийәни «әхләт» дәп тәсвирлиди. у мундақ деди: «әгәр җинайәт садир қилинғанлиқини көрсиңиз, һәрикәт қилишиңиз керәк. һөкүмитимиз униңға кәлгән учурларға әмәл қилиши керәк иди. у дәлил-испатларни баһалиши керәк иди».
у мундақ деди: әнгилийә һөкүмити аваз чиқиришниң орниға, йанда туруп «үч йил әслигә кәлтүргили болмайдиған вә тосувалғили болмайдиған ирқий қирғинчилиқ роһи вә муддиаси» ни тамаша қилди.
сер геффрей нис2024-йили 12-айниң 9-күни уйғур сот коллигейисиниң ирқий қирғинчилиқ қарариниң 3 йиллиқини хатириләш паалийитидә сөз қилди. солда, рәис билайир макдогал (Blair McDougall), оңда , доктор героид оквин (Gearóid Ó Cuinn).
дунйаниң һәрқайси җайлиридики парламент әзалири хитай һөкүмитини қаттиқ әйибләп, уйғур хәлқиниң кәң көләмлик өлтүрүлүши, түрмигә ташлиниши вә кишилик һоқуқ дәпсәндичиликиниң ирқий қирғинчилиқ икәнликини 15 дин артуқ дөләттә җакарлиған болсиму, әмма уларниң һөкүмәтлири буниңға қарши чиқти.
гәрчә вестминистер сарийидики (әнгилйә парламенти турушлуқ җай) парламент әзалири хитайниң түркий хәлқләргә қилған муамилисини ирқий қирғинчилиқ дәп җакарлиған болсиму, әнгилийә һөкүмити бу дәриҗидин ташқири чоң дөләткә давамлиқ чирайлиқ көрүнди.
көләңгә (өктичи) ташқи ишлар министири болуш сүпити билән, давид лами (David Lammy ) ирқий қирғинчилиқни етирап қилидиған қануний йол тепишқа қошулған болсиму, ишчилар партийисиниң йеқинқи сайлам ғәлбисидин кейин у арқиға чекиниш билән әйибләнди. әксичә, хитай президенти ши җинпиңниң йахши көрүшигә еришип, йеңи һәмкарлиқ дәвригә вәдә бәрди.
сир геффрей мундақ деди: «бу тәбриклинидиған күн әмәс, бәлки парламентимизни әйибләйдиған күн. парламент һөкүмәтни илгири сүриду, һөкүмитимиз ирқий қирғинчилиқ дегән сөзни ишләтмәсликни таллиди, чүнки ишләткән болса чоқум арилишиши керәк иди».
паалийәткә рийасәтчилик қилған APPG (пүтүн партийә парламент гурупписи) ниң уйғурларға мәсул парламент әзаси билайир макдогал һөкүмәтни «әхлақ мәсулийитигә қатнишишни рәт қилди» дәп әйиблиди.
йәршари қанун һәрикәт тори (GLAN) ниң мудири, доктор героид оквин сөһбәт йиғиниға өзиниң тәшкилатиниң мәҗбурийәт әмгикигә қарши туруш күришидә йеңи фронт ечиш арқилиқ хитайни җавабкарлиққа тартмақчи болуватқанлиқини ейтти. у уйғур вәтинидин йеңи учурлар кәлмигән болсиму, шәхсий һекайиләрниң йәнила «җиддийлик муамилә қилиниши керәклики» ни тәкитлиди.
у мундақ деди: «учур чиқмаслиқи мумкин, әмма мәҗбурий әмгикиниң мевиси болған таварлар чиқиватиду. уйғурлар қамалған вә санаәт лагерлириға әвәтилгән. улар пахта вә пәмидурни асас қилған тавар вә башқа таварларни ишләпчиқириду, булар бизниң парчә сетиш бошлуқимизға, чоң кочилиримизға вә иқтисадимизға әркин ақиду, әмма һөкүмәтләр йәнила һәрикәт қилмайду».
уйғур сот коллегийәсиниң әзалири катерин ро (солдин иккинчи), профессор дам пәрвин кумар (оттурида) вә оң тәрәптики профессор раминдер каур, рәһимә мәһмут (дунйа уйғур қурултийиниң әнгилийә мудири вә уйғур қирғинчилиқини тохтат һәрикитиниң мудиди), әнгилийә уйғур җәмийитиниң рәиси майра асийа (солда).
2022-йили өктәбирдә, бу гуруппа уйғур қул әмгики арқилиқ ишләпчиқирилған дәп қаралған хитай пахтисиниң мәнбәсини тәкшүрмигәнлики үчүн әнгилийә һөкүмитини сотқа әрз қилған. улар бу делода уттуруп қойди, әмма икки йилдин кейин 2024-йили 6-айда наразилиқ әрзигә еришти. бу шуниңдин дерәк беридуки, ширкәтләр маллириниң келиш мәнбәсини тәкшүрәлмигәнлики сәвәблик әйиблиниш хәвипигә дуч келиши мумкин.
GLAN адвокатлар гурупписи вә тәкшүргүчиләр парчә сатқучиларниң җавабкарлиқни сүрүштүрүшкә вәдә бәрди. у мундақ деди: «биз буларниң җинайи қилмишниң пайдиси икәнликигә ишинимиз , униңдин һасил болғанларниң һәммиси бу җинайәт билән булғанған». уни тәкшүрүш вә тохтитиш керәк ».
паалийәт уйуштурғучи уйғур қирғинчилиқини тохтитиш тәшкилати вә дунйа уйғур қурултийиниң әнгилийә тармиқиниң рәиси рәһимә мәһмут мундақ деди: җ к п уйғурларға қарши бастурушни күчәйткинигә «узун» йәттә йил болди. у өзиниң вә хәлқиниң шәхсий паҗиәси вә қайғу-һәсрәтлиригә қаримай, паалийәткә һесдашлиқ қилиш үчүн әмәс, бәлки йәнә бир қетим һәрикәткә келиш үчүн кәлгәнликини ейтти.
рәһимә мәһмут (солда) вә әнгилийә уйғур җәмийитиниң рәиси майра айса.
у мундақ деди: «әнглийәниң мәсулийәтни сүрүштүрүш әхлақий вә қануний мәҗбурийити бар. у бу мәсилини һәл қилишта башламчилиқ рол ойниши керәк».
кишилик һоқуқ дәпсәндичиликини гәвдиләндүрүш үчүн қилған хизмити сәвәблик җ к п тәрипидин җаза йүргүзүлгән сер ин данкан симис әпәнди әнгилийә һөкүмитиниң «йоқитилиш басқучида туруватқан» бир милләттин иқтисадий мәнпәәткә еришкәнликини әйиблиди. у мундақ деди: хитайдин кәлгән уйғур мәҗбурий әмгәк буйумлири әнгилийә базириға һеч қандақ тосқунлуққа учримастин кирмәктә. «биз уларниң қәйәрдин кәлгәнликини билимиз. биз хитайда йасалған барлиқ нәрсиләрни байқут қилишимиз керәк. кишиләрниң бу нәрсиләрдин йирақлаштуридиған сода күчи бар, әмма улар халимайду».
рәһимә мәһмут паалийәттин кейин сөз қилип мундақ деди: «бу йиғилиш ирқий қирғинчилиқта һайат қалғучиларниң қәйсәрликигә һөрмәт билдүрүш вә зийанкәшликкә учриғучиларни һөрмәтләш, уларниң һекайилирини күчәйтиш вә адаләт вә кәлгүси вәһшийликниң алдини елиштики коллектип чақириқимизни йеңилаш үчүн тәнтәнилик пәйт болди. биз бирликтә адаләтни қоғдаймиз».
2024-йили 29-декабир
