тайланд һөкүмити 40 нәпәр уйғурни уларниң ирадисигә вә хәлқара қанунларға хилап һалда хитайға тапшуруп бәргәндин кейин, тайланд әмәлдарлири бу уйғурларни башқа дөләтләрниң қобул қилишни халимиғанлиқини ейтқан иди. америка вә канада қатарлиқ дөләтләрниң тайландта 11 йилдин буйан тутуп турулуватқан уйғурларни қобул қилиш үчүн тәклип сунғанлиқи оттуриға чиққандин кейин, тайланд даирилири башқа дөләтләрдин тәклип кәлгәнликини етирап қилди.
ройтерс агентлиқиниң хәвәр қилишичә, 40 уйғурни хитайға қайтуруш мәсилисидә өзини ақлап кәлгән тайланд һөкүмити башқа дөләтләрниң уйғурларни қобул қилиш тәклипи болсиму хитай тәһдитидин қорқуп уларни қайтуруп бәргәнликини ашкарилиди. тайланд һөкүмити өз қилмишлириниң хәлқаралиқ қанун вә инсаний һоқуқ мәҗбурийәтлиригә уйғун икәнликини ейтип кәлгән иди. тайландниң муавин ташқи ишлар министири раст чалечан (Russ Chaleechan) мухбирларға, әгәр бу уйғурлар башқа дөләтләргә орунлаштурулған болса, буниң бейҗиңниң өч елишини кәлтүрүп чиқириши мумкинлики, шуңа уйғурларниң хитайға қайтурулушиниң тайландниң мәнпәәтигә хизмәт қилидиғанлиқини ейтқан.
тайландниң муавин баш министири вә мудапиә министири пумтам вечайачай дүшәнбә күни өзини ақлап, һечқандақ дөләтниң тайландта тутуп турулған 48 уйғурни орунлаштуруш тоғрисида ениқ тәклип бәрмигәнликини ейтқан. у сөзидә: «биз он нәччә йил күттуқ, мән нурғун чоң дөләтләр билән сөзләштим, әмма һечким маңа бу уйғурларни орунлаштуруш һәққидә ениқ ипадә билдүрмиди» дегән. һалбуки у 2006-йилидин 2023-йилиниң оттурилириғичә һөкүмәттә вәзипә өтимигән.
хәвәр қилинишичә, америка ташқи ишлар министирлиқиниң бир әмәлдари америкиниң бу 48 уйғурни орунлаштуруш тәклипи бәргәнликини ейтқан. исмини ашкарилимиған бу америкилиқ әмәлдар сөзидә: «көп йиллардин буйан, америка бундақ әһвалниң йүз беришиниң алдини елиш үчүн тайланд әмәлдарлири билән һәмкарлашти, җүмлидин уйғурларни башқа дөләткә орунлаштуруш һәққидә қайта-қайта тәклип сунди. бир мәзгил бу мәсилигә америка һөкүмитиму арилашти» дегән.
дипломатлар вә әһвалдин биваситә хәвәрдарларни өз ичигә алған төт хәвәр мәнбәсиниң ашкарилишичә, канадаму тайландта тутуп турулған уйғурларға панаһлиқ тәклипи бәргән. буларниң ичидики икки хәвәр мәнбәси йәнә австралийәниңму панаһлиқ тәклипи бәргәнликини ейтқан. әмма тайланд хитай билән зиддийәтлишип қелишидин әнсирәп, бу тәклипләрни қобул қилмиған.
тайландниң муавин ташқи ишлар министири рус җаличандра тайланд һөкүмитиниң бундин илгирики байанлирини инкар қилип, илгири һәқиқәтән бир қисим дөләтләрниң уйғурларни орунлаштуруш тәклипи сунғанлиқини етирап қилған. у йәнә тайланд һөкүмитиниң 40 уйғурни хитайға қайтуруп бериш қарарида өз дөлитиниң мәнпәәтини чиқиш қилғанлиқини, уйғурларни башқа дөләтләргә әвәткән тәқдирдә, хитайниң өч елишидин әнсиригәнликини билдүргән.
мәлум болушичә, өткән айда тайланд баш министири шинаватра хитайда зийарәттә болған болуп, у ши җинпиңниң алаһидә күтүвелишиға еришкән. иқтисадий һәмкарлиқни күчәйтип, сайаһәтчиликни раваҗландуруш, мәдәнийәт алақисини кеңәйтип, «көп тәрәплик ишәнчи» ни ашуруш зийаритиниң күнтәртипидики асаслиқ тема болған.
шинаватраниң хитай зийаритидин кейин, тайландниң 27-феврал 40 уйғурни хитайға қайтурушиниң арқисидинла хитайниң байте дәнс гуруһиға қарашлиқ тик-ток ширкити, кәлгүси бәш йилда тайландтики санлиқ мәлумат мәркизиниң мулазимәт қурулушиға 8 милйард 800 милйон доллар мәбләғ салидиғанлиқини җакарлиғаниди.
2025-йили 9-март
