муһәммә йүсүп
1. қәдир кечисини тепишқа тиришиң!
аллаһ таала қәдир кечисини улуғ қилип, уни рамизанниң башқа кечилиридин алаһидә шәрәплик вә хәйрлик қилип бәлгилиди. чүнки бу кечә қуран кәримниң нури тунҗи қетим йәршарида парлашқа башлиған бир кечә иди. пәйғәмбәр әләйһиссалам бу кечиниң рамизанниң ахирқи он күнидики тақ кечиләрниң биридә болидиғанлиқидин хәвәр бәргән вә бу кечини тепиш үчүн рамизанниң ахирқи онида ухлимай ибадәт қилишқа тәшәббус қилған һәм өзиму шундақ қилған. чүнки бу кечидә қилинған әмәл- ибадәтләр пәзиләттә вә савабта миң айлиқ әмәл- ибадәттин артуқтур.
аллаһ таала қуран кәримдә мундақ дегән: ﴿إِнَّаٓ أَнзَлۡнَٰهُ фِй лَйۡлَةِ ٱлۡқَдۡрِ. оَмَаٓ أَдۡрَиٰкَ мَа лَйۡлَةُ ٱлۡқَдۡрِ. лَйۡлَةُ ٱлۡқَдۡрِ хَйۡрٞ мِّнۡ أَлۡфِ шَهۡр. тَнَзَّлُ ٱлۡмَлَِٰٓкَةُ оَٱлрُّоحُ фِйهَа бِإِذۡнِ рَбِّهِм мِّн кُлِّ أَмۡрٖ. сَлَٰмٌ هِйَ حَтَّиٰ мَطۡлَعِ ٱлۡфَҗۡрِ﴾ « шәк _ шүбһисизки, биз қуранни қәдр кечисидә назил қилдуқ. қәдр кечисиниң қандақ кечә икәнликини биләмсән? қәдр кечиси миң айдин йахшидур. шу кечидә пәриштиләр вә җибрил рәббиниң әмри билән, (тәқдир қилинған) һәммә ишлар үчүн чүшиду. шу кечә таң йоруғанға қәдәр аманлиққа толған кечә болиду » (қәдир сүриси).
демәк, қәдир кечиси миң айға тәң болған икән, у бир инсанниң өмридин 83 йилға тәң болған болиду. әгәр бир инсан 83 йил һәмишә ибадәт билән мәшғул болған тәқдирдиму, биримизниң қәдир кечисини ибадәт билән өткүзгинимизниң саваби аллаһ тааланиң дәргаһида 83 йиллиқ ибадәттин әвзәлдур, әлвәттә. шүбһисизки, қуран кәримниң парлақ нури исанийәтниң қәлблиригә нур чечишқа башлиған бу кечә башқа һәрқандақ кечиләрдин улуғ вә шәрәпликтур. һечқандақ кечә униңға тәң болалмайду. лекин шуни йахши билиш керәкки, һәрқандақ улуғ айниң, һәрқандақ улуғ күн йаки кечиниң вә һәрқандақ улуғ саәтниң улуғлуқи пәқәт униң улуғлуқини билип, уни қәдирләп, униңдин пайдиланған кишиләр үчүндур. әмма бу кечини қәдирлимәй, өзиниң ғәпләт уйқусида җимиқип қалған кишиләр үчүн бу кечиниң башқа кечиләрдин һечбир пәрқи йоқтур.
имам малик « әлмувттәء» намлиқ мәшһур әсиридә мундақ дегән: «пәйғәмбәр әләйһиссаламға өзидин бурун өткән уммәтләрниң йашиған өмүрлири көрситилгәндин кейин, узат уммәтлириниң өмриниң бурунқиларниң өмригә нисбәтән қисқа икәнликини көрүп, улариниң бу қисқа өмридә бурунқиларниң қилған йахши әмәллирини қилалмаслиқидин әнсиригәндә, аллаһ униң уммитигә миң айдин йахши болған қәдир кечисини ата қилған » (« әлмувттәء»).
2. аллаһ тааладин тиләштин зерикмәң!
инсанлардин һаҗәтлириңизни соралайсиз. әмма бир йаки икки қетим бериду, үчинчи қетим сориғиниңизда бәрмәслики вә сиздин зерикип йирақлишиши мумкин, униң үстигә у кишигә йаманлиқ қилип қойған болсиңиз техиму бәрмәслики мумкин. әмма аллаһ тааладин қанчә көп тилисиңиз шунчә көп бериду вә тилигәнликиз үчүн сиздин мәмнун болиду, һәтта униң һәққигә гунаһ садир қилған болсиңизму бериду, сиз униңдин тилигәнсери униңға йеқинлишисиз.
дуаниң қош пайдилири
бәзи дуалар дәрһал иҗабәт болуп, бәндиниң тилики өз вақтида һәл болиду.
бәзи дуалар бәндиниң мәнпәәтигә уйғун вақитта иҗабәт болиду. чүнки бәндә өзиниң пайдисини билмәйду, әмма аллаһ таала билиду. шуңа бәзи дуаларни ашу бәндиниң мәнпәәтигә уйғу вақитта иҗабәт қилиип бериду.
йәнә бәзи дуалар бу дунйада иҗабәт болмай, ахирәтлик үчүн дәсмайә орнида сақлап қойулиду. қийамәт күни униңға әсқатиду. мәсилән: бирав көп пул-малға игә болушни йаки катта мәнсәпдар болушни тилисә, навада униң тилигәнлири берилгән тәқдирдә униңға зийанлиқ болса, аллаһ таала униңға көйүнгәнликтин униң тилигәнлирини бу дунйада бәрмәйду вә ахирәткә сақлап қойиду, ахирәттә уни рази қилиду.
йәнә бәзи дуалар бәндиниң мәнпәәтигә зийанлиқ болғанлиқтин иҗабәт болмайду, әмма дуа қилғучи ашу дуаси сәвәблик бала-қазадин сақлинип қалиду йаки гунаһи мәғпирәт қилиниду.
дуа дегән қилсиму болидиған қилмисиму болидиған иш әмәс
аллаһ таалаға дуа қилиш һәркимниң ихтийаридики иш әмәс, йаки артуқчә бир ибадәт әмәс. бәлки у аллаһ тааланиң әмридур. аллаһ таала қуран кәримдә ﴿адْعُонِй أَсْтَҗِбْ лَкُмْ﴾ «маңа дуа қилиңлар, мән дуайиңларни иҗабәт қилимән» дәп көрсәткән. андин арқидинла ашу айәткә улап, ﴿إِнَّ алَّذِйнَ йَсْтَкْбِрُонَ عَнْ عِбَадَтِй сَйَдْхُлُонَ җَهَнَّмَ дَахِрِйнَ﴾ «кимки мениң ибадитимдин баш тартидикән, у харланған һалда дозахқа кириду» дәп агаһландурған. бу айәтниң мәниси: кимки маңа дуа қилип, өзиниң маңа моһтаҗ икәнликини изһар қилиштин баш тартидикән, у ахирәттә харланған һалда дозахқа кириду, дегәнликтур.
3. қәдир кечисидиму мәғпирәткә еришәлмәсликтин қорқуң!
пәйғәмбәр әләйһиссалам: «кимки қәдир кечисини униң улуғлуқиға ишәнгән вә саваб күткән һалда ибадәт билән өткүзсә, аллаһ униң өткәнки гунаһлирини мәғпирәт қилиду» дәп көрсәткән. демәк, қәдир кечисидә барлиқ гунаһлар мәғпирәт қилиниду, әмма бирла гунаһ мәғпирәт қилинмайду. у болсиму, қул һәққидур.
йуқириқи һәдис инсанниң аллаһ тааланиң һәққигә қарита садир қилған гунаһлирини чүнки, аллаһ өзиниң «қил», «қилма» дегән буйруқиға хилаплиқ қилғучиларниң һәрқандақ гунаһлирини бу кечидә чоқум мәғпирәт қилиду. әмма инсанниң инсанларға қарита садир қилған қилмишлирини шу инсанлар кәчүрмигичә аллаһ таала мәғпирәт қилмайду. чүнки у инсанларниң һәққидур. ма бу аллаһ тааланиң адалитидур.
үстидә биравниң һәққи болған адәм уни ада қилмиғучә аллаһ тааланиң мәғпиритигә еришәлмәйду, һәтта улуғ қәдир кечисидиму еришәлмайду. имам муслим «сәһиһ муслим» намлиқ мәшһур әсиридә өмәр ибни хәттаб рәзийәллаһу әнһуниң мундақ дегәнликини қәйт қилған: «хәйбәр азад болған күни саһабиләрдин бир қанчә киши рәсулуллаһниң һузуриға келип, урушта пидакарлиқ көрсәткән муҗаһидларни махташқа башлиди вә ‹палани шеһиттур›, ‹палани шеһиттур› дәп бир қанчә кишини санап чиқти, андин йәнә бир адәмниму ‹бу адәм шеһиттур› дейишти. бу чағда рәсулуллаһ сәлләллаһу әләйһи вәсәлләм уларға: «йақ, мән у адәмни ғәниймәттин оғрилиған бир чапан сәвәблик дозахта көрдүм› деди».
имам муслим йәнә өзиниң «сәһиһ муслим» намлиқ мәшһур әсиридә пәйғәмбәр әләйһиссаламниң мундақ дегәнликини қәйт қилған: «шеһитниң барлиқ гунаһлири мәғпирәт қилиниду, пәқәтла кишиниң һәққи қалиду». шеһит җәннәткә һесабсиз киридиған кишидур. униң әмәли аллаһ тааланиң дәргаһида миңларчә қәдир кечисидин вә миңларчә һәҗдин вә миңларчә доллар сәдиқә қилғандин әвзәлдур. чүнки шеһит өзиниң иссиқ җенини аллаһ йолиға селип туруп урушиду.
қилмиш икки түрлүк болиду. бири, аллаһ тааланиң «қил» вә «қилма» дегән буйруқиға хилаплиқ қилиш болуп, у ﴿алذُّнُобَ﴾ «гунаһлар» дәп атилиду. йәнә бири, мәхлуқатқа қарита садир қилинған қилмиш болуп, у ﴿алсَّйَِّатِ﴾ «йаманлиқлар» дәп атилиду. гунаһларни аллаһ таала өзи биваситә мәғпирәт қилиду. ﴿إِнَّ аллَّهَ йَғْфِрُ алذُّнُобَ җَмِйعًа إِнَّهُ هُоَ алْғَфُорُ алрَّحِймُ﴾ « аллаһ һәқиқәтән (тәвбә қилған кишиләрниң) барлиқ гунаһлирини мәғпирәт қилиду»[1]. әмма йаманлиқларни йаманлиқ қилинғучилар кәчүргәндин кейин, андин аллаһ таала мәғпирәт қилиду. ﴿фَмَнْ тَабَ мِнْ бَعْдِ ظُлْмِهِ оَأَصْлَحَ фَإِнَّ аллَّهَ йَтُобُ عَлَйْهِ إِнَّ аллَّهَ ғَфُорٌ рَحِймٌ﴾ «кимки зулум қилғандин кейин тәвбә қилса вә (бузғанлирини) түзәтсә, аллаһ һәқиқәтән униң тәвбисини қобул қилиду»[2] дегән айәт буниңға ишарәт қилиду. ﴿إِнَّ алْحَсَнَатِ йُذْهِбْнَ алсَّйَِّатِ﴾«йахши ишлар арқилиқ йаман ишлар йуйулиду»[3] дегән айәт биравға йаманлиқ қилғандин кейин, униңға йахшилиқ қилип разилиқини елиш арқилиқ йаманлиқни йуйуғили болидиғанлиқиға ишарәт қилиду.
әлламә муһәммәд ибни таһир ашур өзиниң «алтحрйр оалтнойр» намлиқ тәпсиридә муминләрниң қуран кәримдики ﴿ рَّбَّнَа إِнَّнَа сَмِعْнَа мُнَадِйًа йُнَадِй лِлْإِймَанِ أَнْ آмِнُоа бِрَбِّкُмْ фَآмَнَّа ۚ рَбَّнَа фَағْфِрْ лَнَа ذُнُобَнَа оَкَфِّрْ عَнَّа сَйَِّатِнَа оَтَоَфَّнَа мَعَ алْأَбْрَарِ﴾ «и рәббимиз! биз һәқиқәтән бир чақирғучиниң (йәни муһәммәд әләйһиссаламниң) ‹рәббиңларға иман ейтиңлар› дәп иманға дәвәт қилғанлиқини аңлап иман ейттуқ, и рәббимиз! бизниң гунаһлиримизни мәғпирәт қилғин, йаманлиқлиримизни йоққа чиқарғин, бизни йахшиларниң қатарида вапат қилдурғин» дегән айәтниң тәпсиридә мундақ дегән: «айәттики ﴿алذُّнُобَ﴾ «гунаһлар» аллаһниң һәққигә қарита садир қилинған гунаһларни, ﴿алсَّйَِّатِ﴾ «йаманлиқлар» бәндиләрниң һәққигә қарита садир қилинған қилмишларни көрситиду. шуңа аллаһқа тәвбә қилиш билән биргә һәқ игисиниң һәққини қайтуруш керәк».
[1] зумәр сүриси: 53- айәт.
[2] маидә сүриси: 39- айәт.
[3] һуд сүриси: 114- айәт.
муһәммәд йүсүп ислам билимлири тори
2025-йили 26-март
