25-март, америка парламент әзалири сухас субраманйам (Suhas Subramanyam), марийа елвира салазар (Maria Elvira Salazar) вә авам палатаси ташқи ишлар комитетиниң йуқири дәриҗилик әзаси грегорий мейкис (Gregory Meeks) дөләт мәҗлисидә партийә һалқиған қанун лайиһиси болған «уйғур кишилик һоқуқни қоғдаш қануни» ни қайта тонуштурған. бу қанун лайиһисидә хитай дөлитиниң зийанкәшликигә учриған уйғур вә башқа аз санлиқ милләтләрни пәвқуладдә мусапир дәп бекитип, уларниң америкидин панаһлиқ тилишини тезлитиш тәшәббус қилинған.
уйғур кишилик һоқуқини қоғдаш қанун лаһийәси тунҗи қетим 2021-йили мартта америка дөләт мәҗлисидә тонуштурулған болуп, америкадики икки партийәниң 12 әзаси ортақ қоллиған бу қанун лаһийәсидә хитайниң еғир зулумидин қечишқа мәҗбур болған уйғурларға P-2 алаһидә етибар салаһийити бериш оттуриға қойулған. әгәр бу қанун лаһийәси америка дөләт мәҗлисиниң мақуллиқидин өтүп президент трамп қол қойса, у қанунға айлинип дунйаниң һәр қайси җайлирида панаһлиқ тапалмиған уйғурларниң америкида панаһлиқ қилишиға оңайлиқ йаритип беридикән.
сухас субраманйам бу қанун лаһийәсини тонуштуруш сөзидә, «хитай һөкүмитиниң уйғурларға қаратқан қаттиқ зийанкәшлики бир кишилик һоқуқ киризисидур. мән өзәмниң районидики уйғурлар билән көрүшкинимдә, улар қериндашлириниң хитайниң зулумидин қутулуш үчүн елип барған һәрикәтлиридин чоңқур әндишә қилидиғанлиқини билдүргән иди. мән адәм ойлапму тегигә йәткили болмайдиған зулумға учраватқанлар үчүн тездин көчмән йаки панаһлиғучи салаһийити беридиған бу икки партийә тәң қоллиған тиришчанлиққа йетәкчилик қилғинимдин пәхрлинимән» дегән.
америка дөләт мәҗлис әзаси марийа елвира салазар сөзидә, «хитай коммунистик партийәси елип бериватқан уйғур қирғинчилиқи болса биз шаһит болған әң вәһший инсанийәткә қарши җинайәтниң биридур. биз чоқум шинҗаңдики системилиқ зийанкәшлик вә тән җазасидин өзини елип қачалайдиған уйғур вә зийанкәшликкә учраватқан башқа аз санлиқ милләтләрни алдинқи орунға қойушимиз керәк» дегән.
америка дөләт мәҗлиси авам палата ташқий ишлар комитетиниң йуқири дәриҗилик әзаси грегори микс бу қанун лаһийәсини қоллап, «америка дөләт мәҗлиси хитай һөкүмитиниң уйғурлар вә башқа аз санлиқ милләтләргә қарши шинҗаңда елип барған ерқий қирғинчилиқини дунйаға билдүрүштә һалқилиқ рол ойниди. әмди бизниң уларға техиму көп қоғдиниш беридиған вақтимиз кәлди» дәп билдүргән.
игилинишичә, гералд коннолли, җил токуда, дон бее, брад шерман вә закари нунн қатарлиқ башқа парламент әзалириму бу қанунни тәшвиқ қилишқа қатнишип, икки партийәниң күчлүк қоллишини көрсәткән.
игилинишичә, бу қанун лайиһиси йәнә уйғур кишилик һоқуқ қурулуши, уйғур һәрикити вә ирқий қирғинчилиқ билән сода қилмаслиқ (NBWG) қатарлиқ бир қатар тәшкилатларниң қоллишиға еришкән. бу тәшкилатларниң қаришичә, бу қанун лайиһиси уйғурларни алдин мусапирлиқ салаһийити билән тәминләпла қалмастин, йәнә дипломатик йоллар арқилиқ үчинчи дөләттики уйғурларниң хитайға мәҗбурий қайтурулмаслиқиға капаләтлик қилип, уларни зийанкәшлик, түрмә вә қийнаштин сақлайдикән.
2025-йили 28-март
