лаһәй, 13-май (ANI):
голландийәдә йашайдиған, кишилик һоқуқ саһәсидики мустәқил уйғур паалийәтчи абдуреһим ғени һазирқи хитай қурулмисиниң парчилинишини тәләп қилди. у бу тәләпни бейҗиңниң шәрқий түркистандики уйғурларға қаратқан бастуруш сийасәтлиригә болған инкас дәп тәсвирлиди. ғени хәлқара җәмийәтни хитайниң кишилик һоқуқ дәпсәндичиликигә қарши техиму кәскин позитсийә тутушқа чақирди.
ғени лаһәйдә өткүзүлгән ахбарат елан қилиш йиғинида мундақ деди: «хитай өзиниң пүтүнликини бастуруш вә мәдәнийәт ассимилйатсийәси сийасәтлири арқилиқ сақлап қелиши мумкин әмәс. уйғур хәлқи өзиниң мәдәнийәт вә диний кимликини сақлап қелиш һоқуқиға игә. һазирқи хитай һакимийити хәлқләрниң өз тәқдирини өзи бәлгиләш һоқуқини системилиқ һалда дәпсәндә қилмақта». у милйунлиған уйғурниң шәрқий түркистандики җаза лагерлирида мәҗбурий тутуп турулуватқанлиқини, у йәрдә уларниң қийин-қистаққа, мәҗбурий әмгәккә вә мәдәнийәт кимликини йоқитишни мәқсәт қилған пиланлиқ сийасәтләргә дучар болуватқанлиқини илгири сүрди.
мустәқил паалийәтчи болуш сүпити билән, ғени хитай һакимийитиниң шәрқий түркистандики сийасәтлирини ирқий қирғинчилиқ дәп түргә айрип, бу әйибләшләрниң хәлқара сотларда тәкшүрүлүшини тәләп қилмақта. ғени хитайниң иқтисадий вә сийасий күчиниң униң җавабкарлиққа тартилишиға тосалғу болмаслиқи керәкликини тәкитлиди. у: «хитайниң иқтисадий күчи кишилик һоқуқ дәпсәндичиликини йепиш үчүн ишлитилмәслики керәк. уйғур хәлқиниң авази аңлиниши вә адаләт әмәлгә ешиши керәк» деди.
голландийә йавропадики әң актип уйғур җамаәтчиликиниң биригә саһибханлиқ қилиду. бу дөләт кишилик һоқуқни қоғдаш саһәсидә алдинқи қатардики мәркәз дәп қарилиду, лаһәй хәлқара җинайи ишлар соти қатарлиқ органлар җайлашқан йәр. ғени голландийә һөкүмити вә йавропа иттипақини хитайға қарита техиму үнүмлүк җаза йүргүзүшкә чақирди.
хитай һакимийити болса, өз нөвитидә шәрқий түркистандики сийасәтлирини «террорлуққа қарши туруш» вә «әсәбийликниң алдини елиш» тиришчанлиқи дәп ақлайду. бейҗиң җаза лагерлирини районниң муқимлиқиға төһпә қошидиған «кәспий тәрбийиләш мәркәзлири» дәп атайду. бирақ, б д т вә кишилик һоқуқ тәшкилатлириниң нурғун доклатлирида хитайниң сийасәтлириниң хәлқара қанунға хилап икәнлики вә ирқий қирғинчилиқ өлчимигә уйғун келидиғанлиқи көрситилгән.
ғени сөзиниң ахирида, хитайдики уйғур, тибәт, моңғул қатарлиқ һәр қайси милләтләр вә башқа мәзлум хәлқләрни бейҗиңдики мустәбит түзүмгә қарши бирлишишкә чақирди.
у: «уйғурлар, тибәтләр, моңғуллар вә башқа мәзлум хәлқләр әркинлик вә адаләт үчүн бирликтә күрәш қилиши керәк. хитайниң парчилиниши бу хәлқләрниң өз тәқдирини өзи бәлгилиши үчүн бирдинбир йол» деди.
бу чақириқ хитайниң ички вә ташқи сийасәтлиригә қаритилған хәлқаралиқ тәнқидниң күчийиватқан бир пәйттә оттуриға қойулди. хәлқара җәмийәт шәрқий түркистандики кишилик һоқуқ дәпсәндичилики сәвәблик хитайға җаза йүргүзүш үчүн күнсери күчийиватқан бесимға дуч кәлмәктә.
қандақла болмисун, хитайниң йәршариви иқтисадий тәсири бу җазаларни иҗра қилишни мурәккәпләштүрмәктә. (ANI)
