министирниң вәһшийликләр давамлишиватқан бир пәйттә җазаға учриған орган билән четишлиқи болған ширкәт билән көрүшүши әндишә қозғиди
2025-йили 30-ийун
уйғур кишилик һоқуқ қурулуши әнглийә һөкүмитини сода министири доглас александерниң 2025-йили 4-айдики хитай зийарити җәрйанида «хәлқара қитәләрара меһмансарайлар гурупписи» билән өткүзгән учришишлириниң маһийити вә даирисини айдиңлаштуруп беришкә чақирди. бу учришишлар уйғур кишилик һоқуқ қурулушиниң доклати елан қилиништин бир нәччә күн бурун елип берилған болуп, мәзкур доклатта «хәлқара қитәләрара меһмансарайлар гурупписи»ниң шәрқий түркистандики кәң көләмлик тиҗарити, җүмлидин җазаға учриған бир органниң контроллуқидики земинда меһмансарай тиҗарити билән шуғуллиниватқанлиқи ашкариланған иди.
бу йеңи учурларниң йоруқида, уйғур кишилик һоқуқ қурулуши әнглийә һөкүмитини бу учришишлардин илгири һәр қандақ әхлақий йаки җазаға әмәл қилишни баһалаш хизмитиниң елип берилған-қилинмиғанлиқини дәрһал тәкшүрүп чиқишқа, «хәлқара қитәләрара меһмансарайлар гурупписи»ниң райондики паалийәтлирини җиддий тәкшүрүшкә һәмдә әнглийә парламентиниң ирқий қирғинчилиқ вә инсанийәткә қарши җинайәтләрни етирап қилғанлиқини нәзәрдә тутуп, әнглийә ширкәтлириниң шәрқий түркистанда тиҗарәт қилишни давамлаштурмаслиқи керәкликини җәзмләштүрүшкә чақириду.
Guido Fawkes ниң әнглийә сода вә сода министирлиқиға сунған «учур әркинлики» илтимаси арқилиқ еришкән һөҗҗәтләргә асасланғанда, министир александр хәйку шәһиридә «хәлқара қитәләрара меһмансарайлар гурупписи»ниң йәршари муавин рәиси лу хәйчиң билән икки қетим учрашқан.
4-айниң 13-күни, министир александр хәйнән өлкилик партком секретари фең фей, муавин өлкә башлиқи гу гаң, хәйку шәһәр башлиқи диң хуй вә ташқи ишлар, сода, сайаһәт вә хәлқара иқтисадий тәрәққийат қатарлиқ өлкиниң асаслиқ назарәтлириниң башлиқлири, шундақла әнглийәлик сода вәкиллири, җәнубий хитайдики әнглийә сода уйушмиси вә хитай-әнглийә сода кеңишиниң вәкиллири билән көрүшкән. шу күни, министир александр кейинчә хитайдики бир қисим әнглийә ширкәтлириниң кичикрәк бир гурупписи билән чүшлүк тамақта биргә болған болуп, буларниң ичидә «хәлқара қитәләрара меһмансарайлар гурупписи»ниң вәкили лу хәйчиңму бар иди.
3-айда, лу хитай дөләт таратқулириға: «хитай йәккә базар болуш сүпити билән, йәршари киримимизниң тәхминән %10 ни, йәршаридики меһмансарайлиримизниң %20 ни тәшкил қилиду» дегән вә «хитай биз һәргиз ваз кечәлмәйдиған ғайәт зор базар» дәп қошумчә қилған.
министир александерниң учришишлири уйғур кишилик һоқуқ қурулушиниң 2025-йили 4-айдики «қәйәрдә турушиңиз һәқиқәтән муһим: шәрқий түркистандики хәлқаралиқ меһмансарайлар зәнҗири» намлиқ доклати елан қилиништин бир нәччә күн бурун елип берилған. петир ироин, һенрик сзадзийевски, бен кардус вә исмини ашкарилашни халимиған бир тәтқиқатчи тәрипидин йезилған бу доклатта, йәттә чоң хәлқаралиқ меһмансарайлар зәнҗириниң вәһшийлик җинайәтлири йүз бериватқан шәрқий түркистанда һазир қандақ тиҗарәт қиливатқанлиқи вә тиҗаритини җиддий кеңәйтиватқанлиқи ашкариланған.
доклатта көрситилишичә, әнглийәгә тәвә «хәлқара қитәләрара меһмансарайлар гурупписи» һазир шәрқий түркистанда қурулуш қизғинлиқиға киргән болуп, 2025-йили тоққуз меһмансарай, 2026-йили вә униңдин кейин кәм дегәндә йәнә йәттә меһмансарай ечишни пиланлимақта. пиланланған меһмансарайлар арисида үрүмчи, қәшқәр вә ғулҗидики «хәлқара қитәләрара меһмансарайлар гурупписи»ниң байрақдар һәшәмәтлик меһмансарай маркиси болған InterContinental меһмансарайлириму бар.
доклатта йәнә «хәлқара қитәләрара меһмансарайлар гурупписи»ниң икки меһмансарийи — «Holiday Inn Express Ürümqi Station» вә «Holiday Inn Express Horgos» ниң шинҗаң ишләпчиқириш-қурулуш биңтүәниниң контроллуқидики земинда тиҗарәт қилидиғанлиқиму оттуриға қойулған. биңтүән уйғурлар вә башқа түркий хәлқләрни кәң көләмләп тутқун қилиш вә мәҗбурий әмгәккә селиштики роли сәвәблик америка һөкүмити тәрипидин җазаға учриған йерим һәрбий органдур. биңтүән җамаәт хәвпсизлики идариси еғир дәриҗидики кишилик һоқуқ дәпсәндичиликидики роли үчүн әнглийә, канада һөкүмәтлири вә йавропа иттипақи тәрипидин җазаланған.
министир александерниң бу учришишлириниң ашкарилиниши, әнглийә парламентидики партийәләр һалқиған бир гуруппа парламент әзалириниң «хәлқара қитәләрара меһмансарайлар гурупписи»ниң баш иҗраийә әмәлдариға очуқ хәт йоллап, ширкәтниң шәрқий түркистандики кеңийиши һәққидә җиддий изаһат беришни тәләп қилғинидин бир нәччә һәптә кейин йүз бериши диққәтни тартти. хәттә «хәлқара қитәләрара меһмансарайлар гурупписи»ға тәвә меһмансарайларниң биңтүән контроллуқидики районларда барлиқи тилға елинип, ширкәтни әнглийә парламентиниң ирқий қирғинчилиқ вә инсанийәткә қарши җинайәтләрни етирап қилғанлиқини көздә тутуп, тиҗаритини қайтидин баһалашқа дәвәт қилған. қанун чиқарғучилар районда тиҗарәтни давамлаштурушниң еғир қануний вә нопуз хәвпи елип келидиғанлиқини агаһландурди.
хәттә, парламент әзалири гурупписи мундақ дәп йазған: «‹хәлқара қитәләрара меһмансарайлар гурупписи›ниң шәрқий түркистанда давамлиқ мәвҗут болуп туруши райондики йилтиз тартқан кәң көләмлик көзитиш, мәҗбурий әмгәк, диний бастуруш вә уйғур мәдәнийәт мираслирини йоқитиш системисини көздә тутқанда, чоңқур әндишә пәйда қилиду.» хәттә йәнә мундақ дейилгән: «бундақ бир шараитта сода паалийитини давамлаштуруш әнглийә һөкүмити вә башқилар әйиблигән сийасәтләрни үн-тинсиз қоллайдиғанлиқидәк сигнал бериш хәвпини елип келиду.»
сода министириниң учришишлири һәққидики дәсләпки хәвәрләрдин кейин, парламент әзаси сер иан данкан смис мундақ дегән: «бир һөкүмәт министириниң бу ирқий қирғинчилиққа мәсул болған хитай [һөкүмәт] оргини билән һәмкарлишидиған ширкәт билән көрүшүши, һазир хитай һөкүмити тәрипидин зийанкәшликкә учраватқан уйғурларға еғир зәрбә болди.»
«хәлқара қитәләрара меһмансарайлар гурупписи» уйғур кишилик һоқуқ қурулушиниң шәрқий түркистандики тиҗаритигә аит үч қетимлиқ биваситә сүрүштүрүшигә җаваб бәрмиди. бу ширкәт йәнә «The Guardian» гезитиниң уйғур кишилик һоқуқ қурулушиниң тәтқиқати һәққидә хәвәр бериштин илгирики соаллириғиму җаваб қайтурмиди. «хәлқара қитәләрара меһмансарайлар гурупписи»ниң районда давамлиқ сода паалийити елип бериши, уйғурларға қарши давамлишиватқан вәһшийликләрни ақлашқа урунуватқан дөләт тәшвиқатиға мас келиду.
шуңлашқа, уйғур кишилик һоқуқ қурулуши әнглийә һөкүмитини төвәндикиләргә чақириду:
- министир александерниң «хәлқара қитәләрара меһмансарайлар гурупписи» билән өткүзгән учришишлириниң мәқсити вә мәзмунини айдиңлаштуруп бериш, җүмлидин ширкәтниң шәрқий түркистандики тиҗаритиниң музакирә қилинған-қилинмиғанлиқини вә учришишлардин илгири һәр қандақ әстайидил тәкшүрүш йаки хәтәрни баһалашниң елип берилған-қилинмиғанлиқини ашкарилаш.
- уйғур кишилик һоқуқ қурулушиниң 2025-йили 4-айдики доклатида оттуриға қойулған әндишиләргә инкас қайтуруш үчүн, «хәлқара қитәләрара меһмансарайлар гурупписи»дин униң шәрқий түркистандики тиҗарити, җүмлидин биңтүән контроллуқидики земиндики меһмансарайлири һәққидә рәсмий җаваб беришни тәләп қилиш.
- «хәлқара қитәләрара меһмансарайлар гурупписи»ниң биңтүән контроллуқидики земиндики тиҗаритиниң әнглийәниң җаза бәлгилимилиригә хилаплиқ қилған-қилмиғанлиқини, болупму еғир кишилик һоқуқ дәпсәндичиликидики роли үчүн әнглийә һөкүмити тәрипидин җазаланған биңтүән җамаәт хәвпсизлики идарисиға мунасивәтлик мәсилиләрни тәкшүрүш.
уйғур кишилик һоқуқ қурулушидин петир ироин вә һенрик сзадзийевскиниң йеқинда «Foreign Policy» журнилида тәкитлигинидәк, һөкүмәтләр пәқәт дөләт актийорлирини әйибләш биләнла чәклинип қалмай, дәпсәндичиликтин пайда еливатқан ширкәтләрниму ашкара тәнқидлиши керәк. әнглийә һөкүмити, министирлири ирқий қирғинчилиқтин пайда елиш билән әйиблиниватқан ширкәтләр билән йошурун көрүшүватқан бир пәйттә, уйғурларниң йенида ишәнчлик туралмайду вә «хәлқара қитәләрара меһмансарайлар гурупписи»ни шәрқий түркистандики мәвҗутлуқи үчүн ашкара җавабкарлиққа тартиши лазим.
мәнбә: уйғур кишилик һоқуқ қурулуши
түркистан таймис тәрҗимиси
