истанбул, түркистан таймиз – 2025-йили 7-айниң 24-күни, әнглийә парламенти бирләшмә кишилик һоқуқ комитети елан қилған бир доклатта, хитайниң шәрқий түркистандики (доклатта шинҗаң дәп аталған) дөләт қоллиған кәң көләмлик мәҗбурий әмгәк арқилиқ ишләпчиқирилған мәһсулатларниң әнглийә базириға кириватқанлиқиға аит күчлүк дәлилләр оттуриға қойулди. доклатта әнглийә һөкүмитиниң мәвҗут қанун-түзүмлириниң бу мәсилини һәл қилишта аҗиз келиватқанлиқи, һәмдә әнглийәниң америка вә йавропа иттипақи қатарлиқ хәлқаралиқ шериклиридин көп арқида қеливатқанлиқи қаттиқ тәнқид қилинди.
«әнглийә тәминләш зәнҗиридики мәҗбурий әмгәк» намлиқ бу доклатта, хитайниң уйғурлар вә башқа йәрлик милләтләргә қаратқан мәҗбурий әмгәк сийасити алаһидә гәвдиләндүрүлгән. доклатқа асасланғанда, дунйа миқйасида пахтидин йасалған һәр бәш кийимниң бири шәрқий түркистан районидики мәҗбурий әмгәк билән мунасивәтлик дәп қаралмақта. дунйа уйғур қурултийиниң әнглийәдики директори рәһимә мәхмут ханим комитетқа бәргән гуваһлиқида, уйғурларниң кәмситиш характерлик мәҗбурий әмгәк вә көчүрүш сийасәтлиригә, җүмлидин аилиләрниң парчилинишиға дуч келиватқанлиқини байан қилған.
доклатта йәнә қуйаш енергийәлик тахтайлар саһәсидики хәтәргиму алаһидә орун берилгән. бу тахтайларниң ишләпчиқирилишида керәклик болған полисиликонниң көп қисми мәҗбурий әмгәк хәвпи йуқири болған районларда, асаслиқи хитайда пишшиқлап ишлинидиғанлиқи, шу сәвәбтин әнглийәдә сетиливатқан қуйаш енергийәлик тахтайларниң мәҗбурий әмгәктин халий икәнликини билишниң мумкин әмәслики оттуриға қойулған. бу әһваллар әнглийә һөкүмитиниң 2021-йили хитайниң шәрқий түркистандики бастуруш сийаситини «ирқий қирғинчилиқ» дәп етирап қилғанлиқиға қаримай, бу райондин кәлгән мәҗбурий әмгәк мәһсулатлириниң йәнила әнглийә базириға кириватқанлиқини көрситип бериду.
бу мәсилиләргә қарита, комитет әнглийә һөкүмитигә бир қатар җиддий вә кәң даирилик тәдбирләрни қоллинишни тәвсийә қилди. доклатта һөкүмәтниң бир йил ичидә мәҗбурий әмгәк билән мунасивәтлик мәһсулатларни импорт қилиш вә сетишни қанунсиз қилидиған, ширкәтләргә мәҗбурий кишилик һоқуқ тәкшүрүш мәҗбурийити йүкләйдиған йеңи қанун чиқириши керәклики оттуриға қойулди. шундақла, хитайниң шәрқий түркистан райониға охшаш дөләт қоллиған мәҗбурий әмгәк мәвҗут болған җайлардин кәлгән мәһсулатларға қарита, америкиниң «уйғур мәҗбурий әмгикиниң алдини елиш қануни» ға охшаш, мәһсулатниң мәҗбурий әмгәк билән ишләпчиқирилмиғанлиқини испатлаш мәсулийитини импорт қилғучиға йүкләйдиған «рәт қилғили болидиған пәрәз» пиринсипини өз ичигә алған импорт чәклимисини йолға қойуш тәләп қилинди. буниңдин башқа, һөкүмәтниң сетивелишлирида мәҗбурий әмгәк мәһсулатлирини чәкләш, җинайи ишлар кирими қанунидики һоқуқлардин пайдилинип мәҗбурий әмгәктин пайда еливатқанларни җавабкарлиққа тартиш вә зийанкәшликкә учриғучиларниң әнглийә сотлирида ширкәтләргә қарши дәва ечишиға қолайлиқ йаритиш қатарлиқ конкрет чариләрму оттуриға қойулди.
доклатта алаһидә тәкитлинишичә, америка вә йавропа иттипақи бу җәһәттә аллиқачан қаттиқ қануний тәдбирләрни йолға қойған болуп, әнглийәниң һазирқи һәрикәтсизлики уни мәҗбурий әмгәк мәһсулатлири үчүн «әхләт дөвиси» гә айландуруп қойуш хәвпини пәйда қилмақта.
доклатниң елан қилиниши билән, әнглийә һөкүмитиниң икки ай ичидә бу тәклипләргә җаваб қайтуруши күтүлмәктә. хәлқара җәмийәт, болупму уйғур кишилик һоқуқ тәшкилатлири, әнглийә һөкүмитиниң бу қетим конкрет вә үнүмлүк һәрикәткә өтүш-өтмәсликини йеқиндин көзитиду.
https://publications.parliament.uk/pa/jt5901/jtselect/jtrights/633/report.html
