мйунхен [германийә], 4-авғуст (ANI): дунйа уйғур қурултийи йеқинда һәптилик хуласә доклатини елан қилип, хитайниң уйғурларға қаратқан муамилисигә даир хәлқаралиқ назарәтниң күчийиватқанлиқини көрситип беридиған үч муһим тәрәққийатни алаһидә тәкитлиди.
бу доклатта әнглийәдики сийасий паалийәтләрниң күчийиши, аргентинадики қануний илгириләшләр вә йавропаға импорт қилиниватқан мәһсулатлар билән мунасивәтлик болған мәҗбурий әмгәк мәсилисигә болған әндишиниң ешиватқанлиқи көрситип өтүлгән.
доклатта тәпсилий байан қилинғандәк, әнглийәниң кишилик һоқуқ бирләшмә комитети тәпсилий доклат елан қилип, дөләт һалқиған бастурушниң (TNR) кеңийиватқан тәһдитини ашкарилиған. бу хил бастурушта, болупму хитай қатарлиқ мустәбит дөләтләр сүргүндики өктичиләрни әнглийә земинида көзитиш, қорқутуш вә паракәндичиликкә учритиш арқилиқ нишан қилған. доклатта әнглийәдики уйғур паалийәтчиләрниң күнсери күчийиватқан бесимға учрап, уларниң ашкара пикир байан қилиш әркинликиниң боғулуватқанлиқи байқалған.
доклатта дейилишичә, бу мәсилиниң еғирлиқиға қаримай, әнглийә һөкүмити техичә дөләт һалқиған бастурушқа қарита рәсмий ениқлима берип бақмиған, шундақла бу һәқтә бир туташ дөләтлик чарә-тәдбирниму йолға қоймиған. комитет қанун иҗра қилғучи хадимларни тәрбийәләш, зийанкәшликкә учриғучиларға йардәм бериш қизиқ линийәси қуруш вә SLAPPs қатарлиқ хорлаш характерлик қануний һуҗумлардин қоғдашни өз ичигә алған җиддий тәдбирләрни қоллинишни тәвсийә қилған.
дунйа уйғур қурултийи йәнә уйғур кишилик һоқуқ қурулуши (UHRP) ниң йеңи доклатидики байқашларни нәқил кәлтүрүп, шәрқий түркистанниң пайтәхти үрүмчидин йавропа иттипақи, әнглийә вә шивийетсарийәдики нурғун шәһәрләргә тутишидиған биваситә һава йүк линийәлириниң көпәйгәнликидин агаһландурди.
доклатта тилға елинишичә, 2024-йили 6-айдин буйан, кәм дегәндә тоққуз хитай йүк тошуш ширкити бу линийәләрдин пайдилинип, кийим-кечәк, електиронлуқ буйумлар вә деһқанчилиқ мәһсулатлириға охшаш уйғур мәҗбурий әмгики билән четишлиқ икәнлики мәлум болған саһәләрдики таварларни тошумақта. доклатта йәнә хитай һөкүмитиниң райондики қаттиқ контроллуқи вә көзитиши сәвәбидин, тәминат зәнҗириниң мустәқил тәкшүрүп дәлиллинишиниң мумкин әмәслики тәкитләнгән. дунйа уйғур қурултийи йавропа иттипақини шәрқий түркистанни «йуқири хәтәрлик район» қилип бекитишкә чақирип, әнглийәни мунасивәтлик сода санлиқ мәлуматлирини ашкарилашқа вә нишанлиқ импорт чәклимисини йолға қойушқа үндигән.
бир бөсүш характерлик қануний тәрәққийат шуки, доклатта аргентинаниң әң йуқири җинайи ишлар сотиниң уйғур кишилик һоқуқ паалийәтчилири тәрипидин хитай әмәлдарлириға қарши сунулған ирқий қирғинчилиқ вә инсанийәткә қарши җинайәт делосини давамлиқ сотлашқа рухсәт қилғанлиқи хәвәр қилинған. илгири төвән дәриҗилик сотлар тәрипидин рәт қилинған бу делониң һазир хәлқаралиқ қолға елиш буйруқи вә хәлқара җинайи ишлар сақчи тәшкилатиниң қизил рәңлик уқтурушини чиқиришқа сәвәб болуши мумкинлики, буниң йуқири дәриҗилик хитай рәһбәрлирини җавабкарлиққа тартиш үчүн кәм учрайдиған бир пурсәт йаритип бәргәнлики қәйт қилинған.
хитайниң һөкүмранлиқидики шәрқий түркистанда йашайдиған уйғурлар хитай һөкүмитиниң кәң көләмлик кишилик һоқуқ дәпсәндичиликигә учримақта. милйонлиған уйғур вә башқа түркий мусулманларниң аталмиш «қайта тәрбийәләш лагерлири»да тутуп турулуватқанлиқи мәлум.
нурғунлиған доклатлар вә тәкшүрүшләрдә мәҗбурий әмгәк, кәң көләмлик көзитиш, диний чәклимиләр, аилиләрни мәҗбурий айриш вә ирқий қирғинчилиқ әйиблимилири тәпсилий байан қилинған. хитай даирилири бу тәдбирләрни «террорлуққа қарши туруш» һәрикити дәп тәшвиқ қилсиму, әмма хәлқаралиқ кишилик һоқуқ тәшкилатлири, һөкүмәтләр вә б д т органлири бу қилмишларни инсанийәткә қарши җинайәт вә ирқий зулум дәп әйиблимәктә .(ANI)
изаһат:
SLAPPs (Strategic Lawsuits Against Public Participation): аммиви қатнишишқа қарши истратегийәлик дәвалар. бу адәттә ширкәтләр, һөкүмәтләр йаки күчлүк шәхсләр тәрипидин тәнқидчиләрни, паалийәтчиләрни йаки журналистларни қорқутуш, җимиқтуруш вә малийә җәһәттин хоритиш мәқситидә елип берилған дәваларни көрситиду.
