вашингтон, 13-сентәбир (ANI): дунйа уйғур қурултийи (д у қ) һәптилик доклатини елан қилип, шәрқий түркистанда давамлишиватқан кишилик һоқуқ дәпсәндичилики, хитайниң чәт әлдики уйғурларға қаратқан тәһдит-қорқутушлири, ширкәтләрниң мәҗбурий әмгәккә четилиши вә гүлшән аббасниң мәҗбурий йоқитилиш вәқәси қатарлиқ бир қатар муһим мәсилиләргә диққәтни мәркәзләштүрди.
бирләшкән дөләтләр тәшкилати (б д т) кишилик һоқуқ кеңишиниң 8-сентәбир башланған 54-нөвәтлик йиғининиң ечилиш мурасимида, б д т кишилик һоқуқ алий комиссари волкер түрк дунйа миқйасида асасий әркинликләрниң «мисли көрүлмигән тәһдитләргә» учраватқанлиқи һәққидә агаһландурди. волкер түрк хитай билән болған мунасивәтни давамлаштуридиғанлиқини тәкитләш билән биргә, шәрқий түркистандики уйғурлар вә башқа мусулман аз санлиқларни, шундақла тибәтләрни қоғдаш җәһәттә һечқандақ илгириләш болмиғанлиқини әскәртти. д у қ гәрчә б д т ниң шәрқий түркистанни көп қетим тилға алған болсиму, вәзийәттә түп өзгириш болмиғанлиқини, өзлири «давамлишиватқан ирқий қирғинчилиқ» дәп атаватқан бу әһвални ахирлаштуруш үчүн техиму күчлүк хәлқаралиқ һәрикәткә еһтийаҗлиқ икәнликини билдүрди.
йеқинда, «тәшкиллик нәпрәтни тәтқиқ қилиш мәркизи» ниң тәтқиқатчиси искарлет гәмбил д у қ муавин рәиси зумрәтай әркин билән сөһбәт өткүзди. зумрәтай әркин сөһбәттә хитайниң чәт әлдики уйғур паалийәтчиләрни җимиқтуруш үчүн қоллиниватқан усуллирини ашкарилиди. бу усуллар уларниң вәтәндики аилә-тавабиатлириға тәһдит селиш, паракәндичилик телефонлири, рәқәмлик көзитиш, җасуслуқ деталлири, хаккерлиқ һуҗуми, муһаҗирәттики җамаәтләргә сиңип кириш, шундақла сахта син (deepfake) вә җинсийәткә асасланған төһмәтләр арқилиқ қарилаш һәрикәтлирини өз ичигә алидикән. әркин йәнә торда тарқитиливатқан йалған учурларниң күнсери күчийип, реал турмуштики қорқутушлар вә хәлқара җинайи ишлар сақчи тәшкилати (интерпол) ниң қизил рәңлик сигнали қатарлиқ йәршариви қораллардин қалаймиқан пайдилиниш билән бирлишиватқанлиқидин әндишә қиливатқанлиқини билдүрди.
ширкәтләрниң мәҗбурий әмгәккә четилиши йәнә бир диққәт қилишқа әрзийдиған муһим мәсилидур. «тәкшүрүп хәвәр қилиш идариси» вә «пулитзер мәркизи» елип барған бир тәкшүрүштә, уйғур, қазақ вә қирғизларниң шәрқий түркистандики айағ завутлирида ишләшкә мәҗбурлиниватқанлиқи ашкариланди. бу район дунйадики һәр бәш җүп тәнһәрикәт айиғиниң бир җүпини ишләпчиқиридиған мәркәз һесаблиниду. найк (Nike), скечерс (Skechers), ванс (Vans) вә тимберләнд (Timberland) қатарлиқ хәлқаралиқ маркиларниң мәҗбурий әмгәк лайиһәлиригә қатнашқан тәминлигүчиләр билән мунасивити барлиқи оттуриға қойулди. гәрчә бир қисим ширкәтләр ишләпчиқиришни вйетнамға йөткигән болсиму, сода хатирилири уйғур мәҗбурий әмгики билән мунасивәтлик хам әшйаларниң йәнила дунйави тәминат зәнҗиригә сиңип кириватқанлиқини, буниң американиң «уйғур мәҗбурий әмгикиниң алдини елиш қануни» ниң үнүмлүк иҗра қилинишиға хирис елип келиватқанлиқини көрситип бериду.
д у қ бу доклатида йәнә 2018-йили хитай даирилири тәрипидин тутқун қилинған уйғур дохтур гүлшән аббасниң йоқап кәткәнликигә бәш йил болғанлиқини әскәртти. униң делоси шәрқий түркистандики сан-санақсиз мәҗбурий йоқитиветиш вәқәлириниң типик тимсали һесаблиниду. д у қ гүлшән аббасниң дәрһал вә шәртсиз қойуп берилиши керәкликини йәнә бир қетим тәкитләп, хәлқара җәмийәтни хитайниң бу дәпсәндичиликлирини тохтитиш үчүн техиму күчлүк вә әмәлий һәрикәт қоллинишқа чақирди. (ANI)
