түркистан таймз-коҗаәли, түркийә: 17-нөвәтлик «дунйа шәрқий түркистанлиқлар қериндашлиқ учришиши» 2025-йили 27-сентәбир, шәнбә күни түркийәниң коҗаәли шәһиридә һайаҗанлиқ кәйпийат ичидә башланди. шәрқий түркистан маарип вә һәмкарлиқ җәмийити тәрипидин һәр йили әнәниви өткүзүлүп келиватқан бу қетимқи учришишниң мәқсити муһаҗирәттики шәрқий түркистанлиқларниң бирликини мустәһкәмләш вә шәрқий түркистан дәвасини дунйа җамаәтчиликигә техиму күчлүк аңлитиштин ибарәт.
учришишниң ечилиш мурасими, қуран кәрим тилавити бойичә дунйа чемпийони, түркийәлик мәшһур қари абдулкәрим қариниң қуран тилавити билән башланди. униңдин кейин, түркийә җумһурийити вә шәрқий түркистан җумһурийитиниң истиқлал маршлири йаңриди.
йиғинниң асаслиқ уйуштурғучиси, шәрқий түркистан маарип вә һәмкарлиқ җәмийитиниң башлиқи мусаҗан әр әпәнди ечилиш нутқи сөзлиди. у нутқида, 17 йилдин буйан давамлишип келиватқан бу учришишларниң, муһаҗирәттики шәрқий түркистанлиқлар оттурисидики қериндашлиқ риштисини күчәйткәнликини, шундақла тәшкилатларниң хизмитидә елип берилған ислаһатларниң шәрқий түркистан дәвасиниң хәлқаралишишиға зор түрткә болғанлиқини тәкитлиди. у йәнә шәрқий түркистандики ирқий қирғинчилиқ вә кишилик һоқуқ киризисиниң пәқәт уйғурларниңла әмәс, бәлки пүткүл ислам дунйаси вә инсанийәтниң ортақ мәсилиси икәнликини көрситип өтти. сөзиниң ахирида, йеқинда аләмдин өткән дунйа уйғур қурултийиниң сабиқ муавин рәиси пәрһат муһәммәдини чоңқур тәзийә билән әсләп өтти.
мурасимда, шәрқий түркистанниң өтмүши, бүгүни вә кәлгүсигә нәзәр селинған һөҗҗәтлик филим көрситилди. филимдә қериндашлиқ учришишиниң 17 йиллиқ шанлиқ мусаписи вә қолға кәлтүргән муһим нәтиҗилири хуласилинип, мустәқил шәрқий түркистан дөлити қурулуп чиққучә бу күрәш роһиниң суслашмайдиғанлиқидәк күчлүк ирадә намайан қилинди.
йиғинда йәнә дунйа уйғур қурултийиниң сабиқ рәиси рабийә қадир ханим, муавин рәиси сейит түмтүрк, уйғур академийәси рәиси ришат аббас қатарлиқ нурғунлиған даңлиқ шәхсләрниң тәбрик хәтлири оқуп өтүлди.
бирлик вә иттипақлиққа чақириқ
шәрқий түркистан тәшкилатлар бирлики башлиқи нурмуһәммәд түркистан, шәрқий түркистан өлималар бирлики рәиси доктор алимҗан буғда, дунйа уйғур қурултийи рәиси турғунҗан алауддин, дунйа уйғур қурултийиниң қурғучи рәиси әркин алптекин вә тонулған җамаәт әрбаби абдуқадир йапчан қатарлиқ дәва рәһбәрлири өз нөвитидә сөз қилип, нөвәттики мурәккәп вәзийәттә ички ихтилапларни бир йаққа қойуп, ортақ дүшмәнгә қарши бирлик сәпни мустәһкәмләшниң һалқилиқ әһмийәткә игә икәнликини бирдәк тәкитлиди.
турғунҗан алауддин сөзидә: «шәрқий түркистанда йүз бериватқан зулумға сүкүт қилиш бир таллаш әмәс, бәлки хийанәттур» десә, әркин алптекин мәпкурә бирлики болмиған йәрдә сийасий бирликниңму болмайдиғанлиқини, тәшкилатларниң аввал мәпкурә бирликини әмәлгә ашурушқа күчиши керәкликини оттуриға қойди. абдуқадир йапчан шәрқий түркистанниң исми, җисми, байриқи вә дөләт герби қатарлиқ бәш асасий қиммәтни йадро қилип һәрикәт қилғанда ғәлибиниң қолға келидиғанлиқини тәкитлиди.
хәлқаралиқ қоллаш вә кәлгүси пиланлар
йиғинға түркийәдики миллий гөрүш тәшкилати вә хәлқара қануншунаслар бирлики қатарлиқ органларниң вәкиллириму қатнишип, шәрқий түркистан дәвасини изчил қоллайдиғанлиқини билдүрди. түркийәлик йазғучи халис өздәмир һәр бир мусулманниң «мән бүгүн шәрқий түркистан үчүн немә иш қилдим?» дәп өзидин сориши керәкликини оттуриға қойуп, әрәб-ислам дунйасиниң сүкүтини тәнқид қилди.
бу қетимқи йиғинға йавропа, австралийә, оттура асийа вә дунйаниң һәрқайси җайлиридин кәлгән вәкилләр, түркийәдики уйғур тәшкилатлириниң мәсуллири һәмдә шәрқий түркистан дәвасиниң җанкөйәрлиридин болған түркийәлик зийалийлар вә йазғучиларму иштирак қилип, дәваға болған қоллишини йәнә бир қетим намайан қилди.
ечилиш мурасими хатирә сүрәткә чүшүш билән ахирлашти. йиғинниң 28-сентәбиргичә давамлишидиғанлиқи, бу җәрйанда һәр қайси саһәләр бойичә мәхсус муһакимә йиғинлириниң өткүзүлидиғанлиқи мәлум.
