түркистан таймз, сидней, австралийә: австралийәниң нопузлуқ академик органлириниң бири болған сидней университетида 2-өктәбир өткүзүлгән бир илмий муһакимә йиғини, 20-әсирдики уйғур тарихиниң мурәккәп вә сийасий җәһәттин сәзгүр тәрәплирини оттуриға қойди. «20-әсир уйғур тарихи: уйғур милләтчилики вә шәрқий түркистан җумһурийәтлири» темисидики бу паалийәт, бейҗиң һөкүмитиниң тарих байанини қандақ шәкилләндүрүватқанлиқини вә мустәқил академикләрниң буниңға қарши тиришчанлиқлирини күнтәртипкә елип кәлди.
сидней университетидин доктор дейвид брофи (Dr. David Brophy) рийасәтчилик қилған бу йиғинға, уйғур тарихи тәтқиқати билән тонулған мәшһур тарихчи доктор нәбиҗан турсун шәрәп меһмини сүпитидә қатнашти.
доктор брофи йиғинда уйғур тарихиниң интайин сийасийлашқан бир саһә икәнликини тәкитлиди. у буниңға мисал қилип, хитайда тәхминән йигирмә йил бурун елан қилинған, әмма 2017-йилдин кейинки сийасий өзгиришләр сәвәбидин нәшр қилинмиған ғайәт зор «шинҗаң тарихи» түрини тилға алди. у бу әһвалниң, район тарихиниң сийасий вәзийәткә қандақ беқинди қилиниватқанлиқиниң очуқ-ашкара испати икәнликини билдүрди.
йиғинда йәнә, хитай һөкүмитиниң йеқинқи йилларда елан қилған вә районниң «қәдимдин тартип хитайниң бир қисми» икәнликини тәшвиқ қилидиған «ақ ташлиқ китаблар»му муһакимә қилинди. мутәхәссисләр, бу хил рәсмий һөҗҗәтләрниң хитай ичидики алимларниң тәтқиқат даирисини тарайтип, уларни «тарихий җуғрапийә» қатарлиқ сәзгүрлүки төвәнрәк темиларға йүзләндүрүшкә мәҗбурлаватқанлиқини оттуриға қойди. бу һөҗҗәтләр уйғурларниң 20-әсирдә икки қетим қурған шәрқий түркистан җумһурийитидәк мустәқиллиқ ирадисини йоққа чиқиришни мәқсәт қилиду.
бу системилиқ тарих инженерлиқиға қарши әң чоң қаршилиқ болса дийаспорадики мустәқил академикләрдин кәлмәктә. уйғурларниң өзлиригә тәвә бир дөләт архипи болмиғанлиқтин, тарихчилар уйғурларниң авази вә нуқтиинәзәрлирини оттуриға чиқириш үчүн, көпинчә чәт әллик миссийонерлар, дипломатлар, сайаһәтчиләрниң хатирилири, чәт әл дөләтлириниң ахбарат доклатлири, муһаҗирәттә сақланған материйаллар вә әвладтин-әвладқа давамлашқан ағзаки байанларға тайинишқа мәҗбур болмақта.
йиғинниң шәрәп меһмини, һайатини уйғур тарихини хатириләшкә атиған доктор нәбиҗан турсун бу қийинчилиқларни қандақ йеңишниң җанлиқ үлгиси сүпитидә тонуштурулди. бейҗиң вә москвада оқуған, (трамп һөкүмити тәрипидин тақиветилиштин бурун) узун йиллар бойичә америкадики әркин асийа радийоси уйғур бөлүмидә ишлигән доктор турсун тәййарлаватқан 13 томлуқ «уйғур омумий тарихи» намлиқ әсәр, бейҗиңниң рәсмий тарих байаниға қарши әң күчлүк академик җавабларниң бири дәп қаралмақта.
ахирида, сиднейдики бу йиғин тарихниң пәқәт өтмүшкә аит бир пән әмәс, бәлки бир милләтниң кимлики, мәвҗутлуқи вә кәлгүси шәкиллинидиған һайатий күрәш мәйдани икәнликини йәнә бир қетим испатлап бәрди.
