сәма йарар
дунйаниң төт булуңида инсан һәқлири, әркинлик вә баравәрликләр тилға елинмақта. хәлқара тәшкилатлар аталмиш адаләт вә инсанийәтниң қоғдиғучилири паалийәтләрни елип бармақта. бирақ, әпсуски, бу сөзләрниң садаси шәрқий түркистанниң чегралириға йетип баралмайватмақта. чүнки у йәрдә инсанийәт сүкүтниң сайиси астида системилиқ һалда йоқитилмақта.
буниңдин бир қанчә йил илгири нузугум җәмийитиниң рәиси мунәввәр уйғур ханимни зийарәт қилғанидуқ. коммунист хитай һакимийитиниң мусулман хәлққә йүргүзүватқан зулумини биринчи шәхсниң тилидин аңлаш пурситигә еришкәнидуқ. униң байанлири инсанниң қенини музлитидиған дәриҗидә иди. бу зулумниң ахирлишишини үмид қилғанидуқ, әмма әпсуски, у һелиһәм давамлашмақта.
шәрқий түркистан...
ислам мәдәнийитиниң чоңқур йилтиз тартқан бир қисми болған бу земин хитайниң полат мушти астида езиливатиду. уйғурлар, қазақлар вә башқа мусулман хәлқләр кимлики, етиқади вә мәдәнийитидин мәһрум қилинмақчи болуватиду. коммунист хитай һакимийити 2014-йилидин буйан, бу райондики мусулманларға қарши инсанийәт тарихидики әң қараңғу вә әң рәһимсиз сәһипиләрниң бирини йазмақта.
«кәспий тәрбийәләш мәркәзлири» нами астида паалийәт елип бериватқан йиғивелиш лагерлирида бир милйондин артуқ уйғур тутқунда турмақта. һечқандақ сотлаш җәрйанисиз, өзини ақлаш һоқуқи берилмәстин, пәқәтла мусулман болғанлиқи үчүн... бу, иккинчи дунйа урушидин буйан бир миллий-диний топлуққа қарши елип берилған әң кәң көләмлик тутқун қилиш һәрикитидур.
лагерлардики қийин-қистақ, мәҗбурий ассимилйатсийә, меңә йуйуш сийасәтлири вә җинсий зораванлиққа даир әйибләшләр хәлқара доклатларда қайта-қайта тилға елинди. айалларға мәҗбурий тоғут чәкләш тәдбирлири қоллинилмақта, миңлиған айаллар туғмаслаштурулмақта. мәҗбурий бала чүшүрүш делолири һазир адәттики бир хәвәргә айлинип қалди. йеңи туғулған бовақлар болса ата-анисидин айривелинип, «хитай кимлики» билән йуғурулуш үчүн йатақлиқ мәктәпләргә әвәтилмәктә.
етиқади бойичә йашашни халайдиғанларға қилиниватқан бесим тәсвирлигүсиздур. роза тутуш чәкләнгән, намаз оқуш хәтәрлик, һәтта сақал қойушму җинайәт һесаблиниду. мәсчитләр чеқилмақта, қәбрә ташлири вәйран қилинмақта. етиқадини қоғдашқа урунған һәр бир шәхс «радикал» йаки «бөлгүнчи» дегән қалпақ билән җазаланмақта. бу пәқәт намдики бир бихәтәрлик сийасити әмәс, бәлки ашкара елип бериливатқан бир мәдәнийәт қирғинчилиқидур.
хитайда бу ишлар йүз бериватқанда, дунйа әпсуски, һеч иш қилмайватиду. хәлқара җәмийәтниң мутләқ көп қисми бу инсанийәткә қарши җинайәт алдида сүкүт қилмақта. немә үчүн? чүнки бу бир виҗдан мәсилиси әмәс, бәлки мәнпәәт мәсилисидур. хитайниң иқтисадий күчи дунйа содисиниң йүрикидә соқуп турғанлиқи үчүн, нурғун дөләтләр бу зулумни көрмәскә селишни таллимақта. инсан һәқлири һәққидики сөз-ибариләр сода келишимлири вә иқтисадий мәнпәәтләрниң астида езилип йоқимақта. бу сүкүт хитайниң зулумини қанунийлаштурмақта; техиму көп азаб-оқубәт вә йаш-аләмләргә йол ечип бәрмәктә.
түркийә нуқтисидин ейтқанда, вәзийәт техиму сәзгүр. чүнки шәрқий түркистан бизниң тарихимизниң, етиқадимизниң, мәдәнийәт мираслиримизниң айрилмас бир қисмидур. у йәрдә зулумға учраватқанлар, езиливатқанлар бизниң өтмүшимизниң бир парчисидур. бирақ, биз һәм көпинчә һалларда дипломатик тәңпуңлуқни дәп сүкүт қиливатимиз. һалбуки, сүкүт қилиш зулумниң тәрипидә турғанлиқтур. уйғурниң пәрйади мусулманларниң виҗданида әкс сада тапмиғучә, бу зулум тохтап қалмайду.
бир җәмийәтниң кимликини, тилини, динини, мәдәнийитини нишан қилиш пәқәт бир хәлқнила әмәс, пүткүл инсанийәтни йоқитиш демәктур. чүнки инсанийәт, пәрқләрниң бирликтә мәвҗут болуп туруши билән әһмийәткә еришиду. хитай уйғурларни «бир типлаштуруш» пиланиниң қурбаниға айландуруш билән бир вақитта, әмәлийәттә инсанийәтниң әң асаслиқ қиммәт қарашлирини боғузлимақта.
мәҗбурий ассимилйатсийә пәқәт мәдәнийәт қирғинчилиқила әмәс, бәлки бир мәниви қирғинчилиқтур.
бүгүн шәрқий түркистанда балилар ата-анисиз, анилар пәрзәнтсиз, дадилар кишән астида. тиллар боғулмақта, дуалар чәкләнмәктә, кимликләр йоқитилмақта. әпсуски, уларни һечким аңлимайду, улар йа авазини аңлиталмиғачқа, йаки дунйа уларни аңлашни халимиғачқа шундақ.
бу зулумни әмди көрүңлар. шәрқий түркистанда йүз бериватқан ишлар пәқәт бир хәлқниңла әмәс, пүткүл инсанийәтниңму синиқидур. у йәрдә йүз бериватқан зулумға сүкүт қилған һәр бир киши бу җинайәтниң бир қисмидур.
сода мунасивәтлири, енергийә келишимлири, истратегийәлик һәмкарлиқлар... буларниң һечқайсиси бир балиниң көз йешидин, бир аниниң пәрйадидин қиммәтлик әмәстур.
дунйа сүкүт қилғансери, хитай техиму әзвәйлимәктә. әмма биз сүкүт қилмаслиқимиз керәк. чүнки тарих, сүкүт қилғанларниму сотлайду.
мәнбә: https://dogruhaber.com.tr/dogu-turkistan-gercegi
