түркистан таймиз, 21-өктәбир, истанбул: дунйа уйғур қурултийи (WUC) ниң муавин рәиси зумрәтай әркин «Salaamedia» қанилиниң «хәвәр вә көз қарашлар» пирограммисиниң зийаритини қобул қилип, хитайниң шәрқий түркистанда давамлаштуруватқан ирқий қирғинчилиқ җинайитиниң нөвәттики еғир вәзийитини ашкарилиди вә мусулман әллириниң бу мәсилидики сүкүтини қаттиқ тәнқид қилди.
пирограмма рийасәтчиси ғәззә, украина вә африқидики киризислар билән бир қатарда, уйғур киризисиниңму охшаш дәриҗидә җиддий көңүл бөлүшкә тегишлик мәсилә икәнликини тәкитлиди. белгийәдин нәқ мәйдан уланған зүмрәтай әркин ханим, хитай һөкүмитиниң тәшвиқатлириниң әксичә, уйғурларниң вәзийитиниң һелиһәм интайин вәһимилик икәнликини билдүрди.
«30 дин артуқ туғқиним лагерда йоқап кәтти»
зүмрәтай әркин зийарәт җәрйанида, хитайниң 2017-йилдин буйан бир милйондин артуқ уйғур вә башқа түркий милләтләрни пәқәт миллий вә диний кимлики сәвәбидинла лагерларға қамиғанлиқини, 16 миңдин артуқ мәсчитниң чеқиветилгән йаки бузғунчилиққа учриғанлиқини тилға алди. у өзиниң 30 дин артуқ туғқининиң лагерларда из-дерәксиз йоқап кәткәнликини, болупму мисирдики әләзһәр университетида исламий билим алған йаки түркийәгә охшаш дөләтләргә сайаһәткә кәлгән туғқанлириниң қайтип кәткәндин кейин тутулғанлиқини ечиниш ичидә байан қилди.
у йәнә, хитайниң намаз оқуш, роза тутуш, һәҗ қилиш қатарлиқ нормал ибадәтләрни «террорлуқ» аламити дәп бекиткәнликини, аилиләрниң парчиливетилгәнликини, балиларниң хитайлаштуруш үчүн йатақлиқ мәктәпләргә қамалғанлиқини вә өйләрниң ичигичә назарәт қилиниватқанлиқини ашкарилиди.
мусулман әллириниң «икки йүзлимичи» сүкүти
зүмрәтай әркин сәккиз йилдин бери давамлишиватқан бу қирғинчилиқ алдида мусулман әллириниң сүкүт қилишини «интайин биарам қилғучи» әһвал дәп баһалиди. у, бу дөләтләрниң ғәззә мәсилиси йаки қуран көйдүрүш вәқәлиригә тез инкас қайтуридиғанлиқини, әмма уйғур мәсилисидә хитай билән болған иқтисадий мәнпәәт сәвәбидин сүкүт қиливатқанлиқини, һәтта бәзилириниң хитайни қоллаватқанлиқини «икки йүзлимичилик» дәп көрсәтти.
сөһбәт җәрйанида, шундақ болушиға қаримай, түркийә, боснийә вә сомали қатарлиқ аз сандики дөләтләрниң бәзи иҗабий қәдәмләрни ташлиғанлиқи, шундақла дунйадики мусулман хәлқләрниң уйғурларни қоллайдиғанлиқи алаһидә тилға елинди.
сөһбәт ахирида, дунйа уйғур қурултийиниң кәлгүси 12-24 ай ичидә; һөкүмәтләрниң хитайни ашкара әйиблиши, лагердикиләрниң ақивити һәққидә учур елиш вә парчиланған аилиләрни җәм қилиш қатарлиқ үч түрлүк нишан үчүн тиришчанлиқ көрситидиғанлиқи билдүрүлди.
