мәнбә: indiatribune
2025-йили, 27-өктәбир
вашингтон, 27-өктәбир (IANS) – шәрқий түркистан сүргүндики һөкүмити (ETGE) америка пирезиденти доналд трампқа мураҗиәт қилип, 30-өктәбир җәнубий корейәдә хитай мәнсәпдиши ши җинпиң билән өткүзүлидиған учришишидин пайдилинип, бейҗиңниң ишғал қилинған шәрқий түркистандики уйғур, қазақ, қирғиз вә башқа түркий хәлқләргә қарита давамлаштуруватқан ирқий қирғинчилиқини ашкара әйибләшни һәмдә американиң ирқий қирғинчилиқ йүргүзүватқан коммунист һакимийәт билән өзиниң қиммәт қариши йаки мәнпәәтидин һәргиз ваз кәчмәйдиғанлиқини ениқ оттуриға қойушни тәләп қилди.
шәрқий түркистан сүргүндики һөкүмитиниң ташқи ишлар вә бихәтәрлик министири салиһ худайар елан қилған байанатта мундақ дейилди: «пирезидент трампниң рәһбәрликидә, америка қошма иштатлири хитайниң шәрқий түркистандики җинайәтлирини рәсмий һалда ‹ирқий қирғинчилиқ› вә ‹инсанийәткә қарши җинайәт› дәп етирап қилған тунҗи дөләт болди. трамп һөкүмити бирләшкән дөләтләр тәшкилатида дунйави әйибләшкә йетәкчилик қилди һәмдә бейҗиңниң шәрқий түркистандики ишғалийити, мустәмликичилики вә ирқий қирғинчилиқини сақлап қелишқа мәсул болған ‹шинҗаң ишләпчиқириш-қурулуш биңтүәни› ни өз ичигә алған хитай әмәлдарлири вә орунлириға җаза йүргүзди».
у хитайниң америкаға бәргән вәдилиригә, җүмлидин тунҗи трамп һөкүмити мәзгилидә имзаланған сода келишимигиму һәргиз әмәл қилмиғанлиқини тилға алди.
худайар мундақ деди: «бейҗиң давамлиқ алдайду, оғрилайду вә йалған сөзләйду, бу америка иқтисади вә дунйа бихәтәрликигә бузғунчилиқ қиливатиду. хитай вә униң коммунистик партийәси америка қошма иштатлири вә әркин дунйа үчүн әң чоң тәһдит болуп кәлмәктә. бу ай хитайниң 1949-йили 12-өктәбир шәрқий түркистанға таҗавуз қилғанлиқиниң 76 йиллиқи, бейҗиңниң уни бир тәрәплимә һалда аталмиш ‹шинҗаң уйғур аптоном райони› қилип бекиткәнликиниң 70 йиллиқи һесаблиниду. бу хатирә күнләр он йилларға созулған ишғалийәт, мустәмликичилик вә системилиқ ирқий қирғинчилиқни гәвдиләндүриду».
байанатида, шәрқий түркистан сүргүндики һөкүмити трампни төвәндикиләргә чақирди:
хитайниң шәрқий түркистанда давамлишиватқан ирқий қирғинчилиқини ашкара әйибләш; хитайниң қанунсиз мустәмликә ишғалийитини әйибләш вә шәрқий түркистанни ишғал қилинған дөләт дәп рәсмий етирап қилиш; хәлқаралиқ механизмлар арқилиқ хитайниң ирқий қирғинчилиқи вә инсанийәткә қарши җинайәтлириниң зийанкәшликигә учриғанлар үчүн адаләтни қоллаш; шуниң билән биргә, уйғур мәҗбурий әмгики билән ишләпчиқирилған таварларни өз ичигә алған «булғанған америка-хитай содиси» ни гәвдиләндүрүш.
у йәнә трампни хитайниң дөләт һалқиған бастуруши вә шәрқий түркистанлиқлар, америкилиқ уйғурлар вә америка аппаратлирини нишан қилған җасуслуқ һәрикәтлирини бир тәрәп қилишқа; америка ташқи сийаситиниң кишилик һоқуқ, өз тәқдирини өзи бәлгиләш вә әсиргә чүшкән милләтләрниң мустәқиллиқи вә әркинликини әслигә кәлтүрүшкә вәдә бериш қатарлиқ америка пиринсиплирини әкс әттүрүшигә капаләтлик қилишқа чақирди.
байанатта йәнә мундақ дейилди: «шәрқий түркистанда ғайәт зор һалқилиқ минерал байлиқлар бар, хитай бу байлиқларни оғрилап, өз иқтисади вә һәрбий кеңәймичиликини озуқландуруватиду, бу америка дөләт бихәтәрлики вә дунйави муқимлиққа тәһдит салмақта. әслигә кәлгән, әркин вә мустәқил шәрқий түркистан бу минерал маддиларни америка қошма иштатлири вә иттипақдашлириға зор етибар билән тәминләп, тәминләш зәнҗирини күчәйтип, америка санаитини җанландуруп, бейҗиңниң дунйави һөкүмранлиқини аҗизлаштуралайду».
шәрқий түркистан сүргүндики һөкүмити хитай-шәрқий түркистан тоқунушиниң йәтмиш йилдин буйан давамлишип келиватқанлиқини, адил вә узақ муддәтлик тинчлиқниң пәқәт хитайниң «мустәмликә һөкүмранлиқи» ни ахирлаштуруш вә шәрқий түркистанниң игилик һоқуқини әслигә кәлтүрүш арқилиқла әмәлгә ашидиғанлиқини тәпсилий байан қилди.
худайар сөзини мундақ ахирлаштурди: «пирезидент трамп тинчлиқ вә муқимлиқ елип келәләйдиғанлиқини испатлиди, буниң ичидә униң йеқинда камбоджа билән тайланд оттурисидики тинчлиқ келишимигә васитичилик қилғанлиқиму бар. шәрқий түркистан сүргүндики һөкүмити уни бу йирақни көрәрликни шәрқий түркистанғиму кеңәйтип, хитай-шәрқий түркистан тоқунушини ахирлаштуруп, әркинлик, мустәмликичиликтин қутулуш вә игилик һоқуқни әслигә кәлтүрүш арқилиқ адил вә узақ муддәтлик тинчлиққа капаләтлик қилишқа чақириду».
