(пирофессор луис рене бересниң америка ташқи сийасити вә дунйа системисидики қалаймиқанчилиқ һәққидики қарашлири үстидә анализ)
2025-йили 17-нойабир
бу мақалә пурду университетиниң хәлқара қанун пәнлири бойичә пәхрий пирофессори луис рене берес тәрипидин йезилип, 2025-йили 15-нойабир елан қилинған ˝Calamity, Truth and Silence: America and World-System Chaos˝ [апәт, һәқиқәт вә сүкүт: америка вә дунйа системисидики қалаймиқанчилиқ] намлиқ чоңқур анализини мәркәз қилип йезилған. бересниң бу тәтқиқати заманимиз хәлқара мунасивәтләр системисиниң ули болған анархик қурулминиң өз орнини техиму хәтәр кәлтүридиған вә мөлчәрлигүсиз бир қалаймиқан қурулмиға бошитип бериватқанлиқини илгири сүргәнлики билән диққәтләрни җәлб қилиду. аптор алберт камусниң «ваба» намлиқ әсиридин нәқил кәлтүрүш арқилиқ өзиниң идийәви рамкисини сизип туруп, йәр шари системисидики бу сүпәт характерлик өзгиришниң, болупму америка қошма иштатлириниң бихәтәрлик сийасәтлири үчүн немидин дерәк беридиғанлиқини «синергийә» уқуми арқилиқ қатламму қатлам тәһлил қилиду. мәзкур мақалиниң әһмийити әнәниви истратегийәлик тәпәккур әндизилириниң әмди йетәрсиз болуп қалған бир дәвргә кирилгәнликиниң әскәртилгәнликидә вә тәһдитләрни йәккә әмәс, бәлки бир-бири билән өзара тәсир көрситидиған, бир-бирини күчәйтидиған («күч һәссилигүч») динамикилиқ күчләр дәп чүшинишниң зөрүрлүкиниң тәкитлинилгәнликидидур. бу тәтқиқатта бересниң қарашлири системилиқ шәкилдә тәһлил қилинип, дунйа системисидики қалаймиқанчилиқниң маһийити, синергийәлик тәһдитләр пәйда қилған йеңи истратегийәлик тәңлимә вә американиң бу йеңи реаллиққа маслишиш үчүн йүзлинишкә мәҗбур болған идийәви қийинчилиқлири чоңқур муһакимә қилиниду.
1. анархийәдин қалаймиқанчилиққа: вестфалийә түзүминиң киризиси вә йеңи дунйа реаллиқи
хәлқара мунасивәтләр пениниң асаслиқ парадигмилириниң бири 1648-йилдики вестфалийә тинчлиқ келишимидин буйан йәр шари системисиниң «анархик» бир қурулмиға игә икәнликидур. бу уқум көпинчә хата чүшинилгәндәк мутләқ тәртипсизлик йаки қалаймиқанчилиқ һалитини көрсәтмәйду, бәлки дөләтләрни җазалаш һоқуқиға игә мәркизий бир һоқуқ оргининиң (бир дунйа һөкүмитиниң) мәвҗут әмәсликини көрситиду. һәтта анархик бир системидиму дөләтләр дөләт мәнпәәтигә асасән әқлий таллашларни қилалайду, күч тәңпуңлуқи сийаситини йүргүзәләйду вә мәлум қаидиләр даирисидә алдин мөлчәрлигили болидиған һәрикәтләрни қилалайду. пирофессор берес мақалисиниң мәркизий, идийәси сүпитидә бүгүнки дунйаниң бу килассик анархийә ениқлимисидин һалқип кәткәнликини вә әмди бир «қалаймиқанчилиқ» басқучиға киргәнликини оттуриға қойиду. униң қаришичә, қалаймиқанчилиқ сүпәт җәһәттин анархийәдин көп еғир бир әһвал болуп, қалаймиқанчилиқ муһитида дөләтләрниң һәрикәтлирини алдин мөлчәрлигили болмас болиду вә әқлий тәдбир бәлгиләш механизмлири пүтүнләй иштин қалиду. қалаймиқан бир хәлқара мунасивәтләр системисиниң бирдинбир мөлчәрлигили болидиған алаһидилики мөлчәрлигили болмайдиғанлиқниң өзидур.
бересниң бу хил айримиси истратегийәлик тәпәккур үчүн бөсүш характерлик нәтиҗиләрни пәйда қилиду. анархийә шараитида чөчүтүш күчи, иттипақдашлиқ сийасәтлири вә дипломатик маневирлар мәлум бир логика даирисидә ишләйду, әмма қалаймиқанчилиқ муһитида бу васитиләрниң үнүми зор дәриҗидә йоқайду. рәқибләр вә дүшмәнләрниң нийити, иқтидари вә йошурун қәдәмлирини әқлий асаста һесаблаш мумкин болмиғанда, сийасәт бәлгилигүчиләр гойа бир туманлиқ пәрдә арқисида һәрикәт қилишқа мәҗбур болиду. бересниң қаришичә, бу әһвал «әсирләрдин бери давам қиливатқан урушлар вә азаб-оқубәтләр»ниң йиғинда нәтиҗиси болуп, ex nihilo, йәни, йоқлуқтин бирдинла барлиққа кәлгән әмәс. бу байан һазирқи йәр шари җиддийчиликлири, тоқунушлири вә муқимсизлиқлириниң йәккә һадисиләр әмәс, бәлки системилиқ бир йимирилишниң аламәтлири дәп чүшиниш керәкликигә далаләт қилиду.
бу нуқтидин алғанда, бересниң камустин кәлтүргән нәқили һалқилиқ рол ойнайду: «йуқум башланғанда вә ахирлашқанда, һәмишә бир нутуқвазлиққа майиллиқ болиду… инсан пәқәт бир апәтниң ичидә турғандила һәқиқәт билән йүзлишип, сүкүткә чөмиду.» бу метафора сийасәт бәлгилигүчиләрниң көпинчә киризисларниң дәслипидә әһвални чирайлиқ сөзләр, дипломатик байанатлар билән өткүзүветишкә урунидиғанлиқини, әмма апәт һәқиқий түрдә ишиккә кәлгәндә аччиқ һәқиқәтләр билән йүзлишишкә мәҗбур болидиғанлиқини көрситип бериду. берес америкилиқ истратегийәчиләрни дунйаниң бу «апәтниң оттуриси» басқучиға киргәнликини тонуп йетишкә вә нутуқвазлиқни бир чәткә қайрип қойуп, қалаймиқанчилиқ елип кәлгән «аччиқ риаллиқ» билән йүзлинишкә чақириду. бу риаллиқ шуки, әнәниви анализ қелиплири керәктин чиқти вә йеңи, техиму мурәккәп тәпәккур шәкиллиригә җиддий еһтийаҗ туғулди. бу қалаймиқанчилиқ пәқәт мәркизий һоқуқниң йоқлуқила әмәс, системиниң асасий логикиси вә алдин мөлчәрләш иқтидариниңму йоқлуқидур. бу әһвал америка бихәтәрлик пиланлиғучилири дуч келиватқан әң асаслиқ вә әң мүшкүл хиристур.
2. синергийә уқуми: тәһдитләрниң геометрийәси вә истратегийәлик арифметика
пирофессор берес анализиниң әң өзгичә вә җан томури болған нуқтиси қалаймиқанчилиқ муһитидики тәһдитләрни чүшиниш үчүн «синергийә» уқумини мәркәзгә қойғанлиқидур. илмий аталғуларда синергийә бир системини тәшкил қилған бөләкләрниң омумий тәсириниң, бөләкләрниң айрим-айрим тәсирлириниң арифметикилиқ йиғиндисидин чоң болушини көрситиду («пүтүн, уни тәшкил қилған парчиларниң йиғиндисидин чоңдур»). берес бу пиринсипни хәлқара бихәтәрликкә тәтбиқлап, америка дуч келиватқан дүшмән тәһдитлирини йәккә һалда муһакимә қилишниң чоң бир истратегийәлик хаталиқ болидиғанлиқини илгири сүриду. униң қаришичә, бу тәһдитләр бир-бири билән өзара тәсирлишиш арқилиқ, алдин мөлчәрлигүсиз вә адәттә техиму хәтәрлик ақивәтләрни пәйда қилидиған «күч һәссилигүч» (force multiplier) тәсирини йариталайду.
берес бу синергийәлик тәһдитләр топлимини тәшкил қилған төт асаслиқ амилни мундақ тизиду: (1) америка-русийә арисида қайтидин күчийиватқан «соғуқ мунасивәтләр уруши II» җиддийчилики вә путинниң украинада садир қилған хәлқаралиқ җинайәтлири; (2) хитайниң геополитикилиқ тәвәккүлчилики вә кеңәймичилик сийасәтлири; (3) шималий корийәниң йадро қораллири пилани; (4) иранниң қайтидин күчәйгән йадро қораллириға игә болуш еһтималлиқи. бересниң қаришичә, әнәниви бир анализчи бу тәһдитләрни муһимлиқ дәриҗисигә асасән пәләмпәйсиман бир тизимликкә тизишқа уруниду. әмма синергийәлик нуқтиинәзәр бу хил усулниң йетәрсизликини ашкарилайду. һәқиқий хәтәр бу төт тәһдитниң йәккә һаләттә қанчилик чоң болушида әмәс, бәлки уларниң арисидики мөлчәрлигүсиз өзара тәсирләрниң қандақ бир йиғинда нәтиҗә пәйда қилишидидур. мәсилән, тәйвән боғузида хитай сәвәблик келип чиққан бир киризис шималий корийәни җәнубий корийәгә қарши техиму җүрәтлик қәдәмләрни елишқа җүрәтләндүрүши мумкин, шуниң билән бир вақитта русийәниң шәрқий йавропадики бесимини ашурушиға земин һазирлиши мумкин. бу сенарийәдә, америка бирла вақитта үч охшимиған сәптә, бир-биригә бағланған вә бир-бирини қозғайдиған киризисларға дуч келишкә мәҗбур болиду. бу әһвал пәйда қилидиған омумий истратегийәлик йүк һәр бир киризисниң айрим-айрим пәйда қилидиған йүкиниң йиғиндисидин нәччә һәссә ешип кетиду.
берес синергийәниң һәр даим пассип (тәһдитләрни күчәйтидиған) болуши натайинлиқиниму билдүрүп, анализиға йәнә бир мурәккәплик қәвити қошиду. гәрчә қаримаққа зитлиқ бардәк көрүнсиму, бәзи әһвалларда тәһдитләр арисидики өзара тәсир «өз ара йоқитишидиған» бир үнүм пәйда қилип, техиму еғир хәтәрләрни түгитиши мумкин. мәсилән, икки дүшмән дөләтниң ортақ бир рәқибигә қарши охшимиған истратегийәләрни қоллиниши бу истратегийәләрниң бир-бирини аҗизлитишиға вә ахирида ортақ рәқибниң ишини асанлаштурушиға сәвәб болуши мумкин. әмма қалаймиқанчилиқ муһитиниң асаслиқ алаһидилики болған мөлчәрлигили болмаслиқ, йуқиридикидәк «иҗабий» синергийәләргә тайинип сийасәт чиқиришни мумкинсиз қилиду. сийасәт бәлгилигүчиләрниң диққитини мәркәзләштүрүши керәк болған иш әң начар сенарийәни, йәни пассип синергийәләрниң вәйран қилғуч йиғинда тәсирини алдин пәрәз қилалаш вә шуниңға қарши тәййарлиқ қилиштур.
бу нуқтида берес истратегийәчиләрниң әмди «нормал геометирийә» пәрәзлиридин (пүтүнниң бөләкләрниң йиғиндисиға тәң болуши дегән қараш) ваз кечип, бу хил «қалаймиқанчилиқниң геометирийәси»ни чүшинишкә тиришиши керәкликини илгири сүриду. бу йеңи геометирийә сизиқсиз, мурәккәп вә бир-биригә бағланған мунасивәтләр тори үстигә қурулған. бу америкалиқ һәрбий вә пуқрави пиланлиғучилар үчүн ғайәт зор бир идийәви хирис демәктур. тәһдитләрни айрим бөлүмләргә айрип анализ қилидиған тармақлашқан бийурократик қурулмилар бу йеңи реаллиқ алдида йетәрсиз қелишқа мәһкум. бересниң синергийәни тәкитлиши бир пүтүн болған, пәнләр арамаслаштурулған вә системилиқ бир истратегийәлик тәпәккур әндизисигә өтүшниң муқәррәр икәнликигә даир күчлүк бир агаһландуруштур. җеймис һилтонниң «йоқалған упуқ» романидин кәлтүргән нәқили бу нуқтида интайин чоңқур мәнигә игә: «шундақ бир боран-чапқун болидуки, дунйа илгири бундиқини көрүп бақмиған болиду. қоралларда бихәтәрлик, һоқуқдарларда йардәм, илим-пәндә тақабил туруш болмайду.» бу нәқил синергийәлик тәһдитләр бирләшкән бир қалаймиқанчилиқ борининиң биз билидиған барлиқ мудапиә механизмлирини иштин чиқирип қойуши мумкинликигә даир әдәбий бир агаһландуруштур.
3. әқлийлик, ғәйрий әқлийлик вә истратегийәлик чөчүтүш күчини қайтидин ениқлаш
соғуқ мунасивәтләр уруши дәвридин мирас қалған йадро истратегийәси вә чөчүтүш күчи нәзәрийәлириниң ул теши актийорларниң «әқлий» һәрикәт қилишидур. әқлий бир актийор һәр қандақ шараитта өзиниң һайатий күчини (дөләтниң мәвҗутлуқини сақлап қелишни) башқа барлиқ таллашлардин үстүн қойиду. шуңлашқа, өзигә қилинған бир һуҗумниң өч елиш сүпитидә қайтип өзиниң мутләқ йоқитилишиға сәвәб болидиғанлиқини билгән бир рәһбәр бу һуҗумни қозғаштин сақлиниду (өзара капаләтлик һалда йоқитиш – MAD тәлимати). пирофессор берес қалаймиқанчилиқ муһити вә синергийәлик тәһдитләрниң бу ул таш болған пәрәзни күчлүк тәвритиватқанлиқини илгири сүриду. америка дуч келиватқан дүшмәнләрниң рәһбәрлириниң (йаки кәлгүсидики рәһбәрләрниң) һәр даим бу әқлийлик қелипиға уйғун һәрикәт қилидиғанлиқиға һечқандақ капаләт йоқ.
берес сийасәт бәлгилигүчиләрниң дүшмән актийорларни үч түргә айрип анализ қилиши керәкликини тәвсийә қилиду: әқлий, ғәйрий әқлий вә «сараң» (mad). ғәйрий әқлий бир актийорниң изчил болмиған бир қиммәт қариши системиси болуши,иһтималлиқларни һесапқа елишта хаталиқ өткүзүши йаки дөләтниң мәвҗутлуқидин техиму муһим дәп қарайдиған идеологийәлик, диний йаки шәхсий нишанлири болуши мумкин. бу хил актийор алдида, әнәниви чөчүтүш күчи логикиси йимирилиду. йадро арқилиқ өч елиш тәһдити өлүмни йаки вәйранчилиқни бир ғәлибә дәп қарайдиған бир рәһбәрни тосуп қелишқа йәтмәслики мумкин. берес бу еһтималлиқниң әмди сәл қариғили болмайдиған дәриҗидә реал икәнликини вә америка истратегийәлик пиланиниң мәркизигә қойулуши керәкликини тәкитләйду. болупму йадро қораллириға игә йаки игә болуш еһтималлиқи болған шималий корейә вә иранға охшаш һакимийәтләрниң рәһбәрлик алаһидиликлири бу әндишиләрни орунлуқ қилиду.
бу әһвал америкиниң өзиниң йадро арқилиқ чөчүтүш күчини қайтидин көздин кәчүрүши керәглигини тәқәзза қилиду. берес бу мәсилидә бир парадокслуқ нуқтиға диққитимизни ағдуриду: американиң йадро қорал-йарағлириниң «интайин чоң» йаки «интайин вәйран қилғуч» дәп қарилиши, чөчүтүш күчи тәсирини ашуруш түгүл, әксичә азайтиши мумкин. чүнки бундақ чоң бир күчниң кичик йаки оттура көләмлик бир һуҗумға җавабән ишлитилидиғанлиқиға ишинилмәслики мумкин. дүшмән америкини нийуйоркни қурбан қилиш бәдилигә сеул йаки рийадни қоғдаш үчүн омумйүзлүк бир йадро урушиға җүрәт қилмайду, дәп һесаблиши мумкин. шуңлашқа берес америкиниң техиму «иластикилиқ», көп хил вә дәриҗигә айрилған бир йадро иқтидариға игә икәнликини намайән қилиши керәкликини илгири сүриду. бу иқтидар дүшмәнниң тунҗи һуҗумидинла тәсиргә учримайдиған дәриҗидә бихәтәр (иккинчи қетимлиқ зәрбә бериш иқтидари) вә дүшмәнниң башқурулидиған бомба мудапиә системилирини бөсүп өтәләйдиған дәриҗидә технологийәлик җәһәттин үстүн (аваздин тез сүрәтлик башқурулидиған бомбиларға охшаш) болуши керәк.
ундин башқа, интернет уруши вә интернет мудапиә иқтидарлириниңму бу йеңи чөчүтүш күчи тәңлимисиниң айрилмас бир қисмиға айланғанлиқини билдүриду. интернет саһәсидә игә болған үстүнлүк дүшмәнләрниң адәттики қораллар йаки йадро урушиға киришини тосуйдиған бир амил болуши мумкин. әмма берес «интернет йалланма әскәрлири»гә охшаш дөләтсиз актийорларниң тәңлимигә кириши билән бу саһәниңму интайин мурәккәп вә мөлчәрлигүсиз һаләткә кәлгәнликини көрситип өтиду. ахирида, чөчүтүш күчиниң мувәппәқийити пәқәт һәрбий җабдуқларғила әмәс, йәнә дүшмәнләрниң таллашлири, қиммәт қариши қатламлири вә писхологийәсини чоңқур чүшиниш иқтидариғиму бағлиқ. бу бизни бересниң анализидики йәнә бир асасий түврүккә, йәни идийәви күрәшниң муһимлиқиға елип келиду. истратегийәлик чөчүтүш күчини қайтидин ениқлаш пәқәт технологийәлик бир мусабиқә әмәс, бәлки алди билән вә асаслиқи бир «әқил урушидур».
4. идийәви күрәш вә нәзәрийәниң роли: әқилниң әқил үстидин ғәлибә қилиши
пирофессор бересниң мақалисидә җасарәт билән тәкитлигән нуқтилириниң бири, дуч келингән қалаймиқанчилиқ вә синергийә мәсилилириниң һәл қилинишиниң һәрбий җабдуқлар йаки сийасий нутуқларда әмәс, бәлки идийәви вә анализ җәһәттики инчикиликтә йатқанлиқидур. у истратегийә вә сийасәт түзүш җәрйанини асасән бир «идийәви вәзипә» дәп ениқлайду. бу вәзипиниң мувәппәқийити үчүн, үзлүксиз йеңилинип вә мукәммәлләштүрүлүп туридиған нәзәрийәви рамкиларға еһтийаҗ бар. бу нуқтида у новалисқа мәнсуп болған мәшһур метафорани қоллиниду: «нәзәрийә бир торға охшайду. пәқәт торни ташлиғанларла бир нәрсә туталайду.». бу метафора пәқәт «пакит» йаки санлиқ мәлуматларни йиғишниң йетәрлик әмәсликини, бу мәлуматларни мәнилик бир пүтүнлүккә айландуридиған, уларниң арисидики йошурун бағлинишларни ашкарилайдиған вә кәлгүсини мөлчәрләшкә имканийәт йаритидиған бир нәзәрийәви моделға игә болушниң зөрүрлүкини чүшәндүриду.
берес болупму америка сийаситидә кәң тарқалған, мурәккәп мәсилиләрни аддийлаштуруш вә партийәвазлиқ шоарлири билән өткүзүветиш хаһишиға қарши қаттиқ бир агаһландуруш бериду. русийә, хитай, шималий корийә вә иран қатарлиқ дөләтләрдин келип чиққан тәһдитләрниң өзара тәсирини аддий вә сизиқлиқ тәпәккур қелиплири билән чүшиниш мумкин әмәс. бу клавсевитзниң урушлардики «сүркилиш» (friction) уқумини әслитидиған, әмма униңдин техиму мурәккәп болған, мөлчәрлигүсиз өзара тәсирләр вә күтүлмигән нәтиҗиләр һөкүм сүргән бир саһәдур. бу идийәви күрәштин қечиш йаки илаһий бир йардәмгә (deus ex machina) тайиниш бересниң қаришичә бир истратегийә әмәс, бәлки тәслимчиликтур. уруш сәнитидики әң йуқири мувәппәқийәт «әқилниң әқил үстидин ғәлибә қилишидур» вә бу ғәлибиләр һәр даим алди билән идийәви ғәлибиләрдур.
бу идийәви тиришчанлиқниң бир қисми сүпитидә, берес қалаймиқанчилиқниң пәқәт вәйран қилғуч бир күч дәпла қаралмаслиқи керәкликигә даир пәлсәпәви бир ишик ечип бериду. фридрих нитчениң «зәрдушт мундақ дегән» намлиқ әсиридики «силәргә шуни дәймәнки, ичиңларда йәнила қалаймиқанчилиқ болуши керәк» дегән сөзигә вә шаир фридрих һөлдерлинниң «һәммә нәрсиниң йилтизида туридиған вә һәммә нәрсини тәййарлайдиған муқәддәс вә қалаймиқан бир чөллүк бардур» дегән мисрасиға ишарәт қилип, қалаймиқанчилиқниң йәнә бир йеңилиниш вә қайта туғулуш йошурун күчиниму өз ичигә алидиғанлиқини байан қилиду. қәдимки йунанчидики logos уқуминиңму қалаймиқанчилиқни пүтүнләй тасадипийлиқ дәп әмәс, бәлки ичидә йошурун бир тәртипни сақлиған б мәнбә дәп қарайдиғанлиқини әслитиду. бу қалаймиқанчилиқ елип кәлгән вәйранчилиқ, бәлким 17-әсирдин қалған вестфалийә системисиниң қалдуқлиридин қутулуп, техиму адил вә тинч йеңи бир дунйа тәртипи қуруш үчүн бир «пурсәт» болуши мумкинликигә даир аҗиз бир үмид нуридур. әмма бу пурсәтни тутувелиш йәнила идийәви җүрәт вә йирақни көрәрликни тәләп қилиду. сийасәт бәлгилигүчиләр һазирқи киризисни пәқәт башқурушқа урунуш орниға, киризисниң өзгәртиш йошурун күчини көрүп йитәлиши керәк.
хуласә
пирофессор луис рене бересниң «Calamity, Truth and Silence: America and World-System Chaos» намлиқ мақалиси 21-әсирниң истратегийәлик муһитиға даир интайин вақтида йезилған, илһам беридиған вә чоңқур бир анализни суниду. бересниң әң чоң төһписи хәлқара системиниң һазирқи әһвалини тәсвирләш үчүн «анархийә» уқуминиң йетәрсиз қалғанлиқини вә униң өз орнини техиму хәтәрлик вә ениқсиз бир «қалаймиқанчилиқ» һалитигә бошитип бәргәнликини илгири сүргәнликидур. бу қалаймиқанчилиқ муһитида, әқлий тәдбир бәлгиләш механизмлири йимирилмәктә вә мөлчәрлигүсизлик муқәррәрликкәайланмақта.
бу тәтқиқатта бересниң қарашлириниң төт асасий түврүк үстидә турғанлиқи мәлумдур. биринчиси, анархийә билән қалаймиқанчилиқ арисидики сүпәт характерлик пәрқни гәвдиләндүрүп, һазирқи йәр шари киризисиниң систематик бир өзгириш икәнликини оттуриға қойушидур. иккинчиси, америка дуч кәлгән асаслиқ тәһдитләрни (русийә, хитай, шималий корийә, иран) анализ қилиш үчүн «синергийә» уқумини қоллинип, бу тәһдитләрниң өзара тәсиридин туғулған вә бөләкләрниң йиғиндисидин көп чоң болған йиғинда хәтәргә диққәтлиримизни ағдурушидур. үчинчиси, дүшмән актийорларниң әқлий һәрикәт қилмаслиқ еһтималлиқини истратегийәлик тәпәккурниң мәркизигә қойуп, әнәниви чөчүтүш күчи нәзәрийәлириниң җиддий һалда қайтидин көздин кәчүрүлүши керәкликини илгири сүрүшидур. төтинчиси вә бәлким әң муһими, бу мурәккәп мәсилиләр түгүниниң һәл қилинишиниң чарисиниң һәммидин аввал бир «идийәви күрәш» икәнликини вә нәзәрийәви чоңқурлиқтин мәһрум, аддийлаштурулған тиормиларниң апәткә йол ачидиғанлиқини тәкитлишидур.
бересниң камусқа ишарәт қилиш билән башлиған вә ахирлаштурған мақалиси бир һәрикәт чақириқидур. америка вә униң иттипақдашлири «йуқумниң дәслипидә» нутуқвазлиқ қалқинида панаһлинишниң орниға, апәтниң оттурисида туруп «риаллиқ»ниң рәһимсизлики билән йүзлишиши вә бу риаллиқ тәләп қиливатқан мүшкүл идийәви вә истратегийәлик қәдәмләрни бесиши керәк. ундақ болмиғанда, әң начар синарийәләр бирләшкән синергийәлик бир апәтниң ахирида йетип баридиған җайи камус көрсәткән ашу мәңгүлүк «сүкүт» болиду. бу анализ пәқәт америка сийасәт бәлгилигүчилири үчүнла әмәс, йәнә ениқсизлиқ вә қалаймиқанчилиқ күнсери күчийиватқан бир дунйада дөләт бихәтәрликини капаләтләндүрүшкә тиришиватқан барлиқ дөләтләр үчүнму һайатий савақларни суниду.
тәһрири: әланур әттар
пайдиланған мәнбә:
Beres, Louis René. “Calamity, Truth and Silence: America and World-System Chaos”. Modern Diplomacy, 15 Kasım 2025.
