29 Ocak'ta çekilen bu illüstrasyonda Deepseek logosu ve Çin bayrağı görülüyor. [REUTERS/YONHAP]

Korea JoongAng Daily, 3 Aralık 2025

Avustralyalı bir düşünce kuruluşu, Çin hükümetinin devlet gözetimini ve kontrolünü genişletmek amacıyla Çin'deki etnik azınlıkların dillerinde -Korece dahil olmak üzere- yapay zeka sistemleri geliştirdiği konusunda uyarıda bulundu.

Avustralya Stratejik Politika Enstitüsü (ASPI), Pazartesi günü yayınlanan bir raporda, Pekin'in Korece, Uygurca, Tibetçe ve Moğolca için Büyük Dil Modeli (LLM) tabanlı kamuoyu analiz sistemleri geliştirdiğini belirtti. Rapora göre amaç, devletin bu dillerdeki iletişimi metin, video ve ses üzerinden izleme ve kontrol etme yeteneğini artırmak.

ASPI, Çin tarafından geliştirilen modellerin Çin'in Kuşak ve Yol Girişimi'ne (BRI) katılan ülkelere ihraç edilebileceğini ve bu araçların nihayetinde Çin dışındaki Korece konuşan kullanıcıları da etkileyebileceğini ekledi.

"Partinin Yapay Zekası: Çin'in yeni yapay zeka sistemleri insan haklarını nasıl yeniden şekillendiriyor" başlıklı rapor, Çin Minzu Üniversitesi'ndeki devlet destekli bir laboratuvarı bu çabanın kilit itici gücü olarak işaret ediyor. ASPI, Çin Eğitim Bakanlığı'nın üniversite bünyesinde "Ulusal Etnik Dil Akıllı Analiz ve Güvenlik Yönetişimi Ana Laboratuvarı"nı kurduğunu belirtti.

Laboratuvarın web sitesi, kuruluş amacının "ulusal istikrarı ve etnik birliği korumak" olduğunu belirtiyor. Temel araştırma alanları arasında azınlık toplulukları için kamuoyu analizi ve çevrimiçi güvenlik sistemleri oluşturmak üzere Korece, Uygurca, Tibetçe ve Moğolca için LLM'ler geliştirmek yer alıyor.

Araştırmacılar, etnik azınlık gruplarının yaşadığı bölgelerden internet verileri topluyor; kullanıcılar tarafından paylaşılan metin, ses, video ve hatta emojilerden anlam çıkarıyor. Laboratuvar bunu kullanarak "internet kamuoyu izleme ve duygu analizi teknolojisi" adını verdiği şeyi inşa etmeyi hedefliyor ve 10'dan fazla azınlık dilinde büyük ölçekli bilgi veritabanları geliştirdiğini iddia ediyor.

Çin Halk Kurtuluş Ordusu'ndan bir asker, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ndeki Kaşgar Eski Şehir kapısında nöbet tutarken el işareti yapıyor, 9 Ağustos. [EPA/YONHAP]

Çin; 1.7 milyon etnik Koreli, 12 milyon Uygur, 6 milyon Tibetli ve 6 milyon Moğol dahil olmak üzere önemli azınlık nüfuslarına ev sahipliği yapmaktadır. ASPI raporunda, azınlık dillerinin Çin devlet gözetimi için uzun süredir bir "kör nokta" oluşturduğu belirtildi.

ASPI, bu dillerin Çin'in 1.4 milyarlık nüfusuna kıyasla nispeten küçük topluluklar tarafından konuşulması nedeniyle, DeepSeek dahil olmak üzere ticari yapay zeka modellerinin azınlık dillerinde sınırlı yeteneklere sahip olduğunu yazdı.

Bu nedenle Çin, kendi sansür sistemlerini kurmak için harekete geçti. Ulusal Etnik İşler Komisyonu'nun çeviri bürosunun 2019-2020 yılları arasında -Korece dahil- yedi dil için akıllı sesli çeviri yazılımı geliştirmesinin ardından çalışmalar yoğunlaştı.

ASPI ayrıca Çin'in yapay zeka sansür araçlarının yurt dışında da kullanılabileceğini öne sürdü. Çin Minzu Üniversitesi (MUC) laboratuvarının belirtilen bir diğer hedefi de "Kuşak ve Yol Girişimi'ne hizmet etmektir" ve laboratuvar, kamuoyu izleme araştırmaları yürütmek üzere BRI ülkelerinden çevrimiçi bilgi toplamaktadır. Avustralyalı düşünce kuruluşu, "laboratuvarın Çin içindeki etnik azınlık bölgeleri ile BRI ülkelerinde bu dilleri konuşan nüfuslar arasında bir ayrım yapmıyor gibi göründüğünü" gözlemledi.

2022 yılında Çin Yapay Zeka Derneği (CAAI), istikrarı sürdürmek amacıyla BRI ülkelerinde LLM tabanlı izleme sistemlerinin uygulanmasını önerdi.

Bir adam, Çin'in Guangdong eyaletine bağlı Shenzhen kentinin Nanshan bölgesindeki Tencent genel merkezinin önünde yürüyor, 2 Eylül 2022. [REUTERS/YONHAP]

Çin Komünist Partisi, "Büyük Güvenlik Seddi" (Great Firewall) olarak bilinen internet sansür sistemine yapay zekayı giderek daha fazla entegre etti.

Çin'in teknoloji devleri (Tencent, Baidu ve ByteDance) de yapay zeka sansür araçları geliştiriyor. Rapor, bu şirketlerin fiilen "şerif yardımcıları" gibi hareket ettiğini belirtti. WeChat mesajlaşma uygulamasını işleten Tencent, izlemeyi herkese açık gönderilerden özel sohbetlere kadar genişleterek kullanıcılara risk puanları atadı. Baidu ise yapay zeka sansür araçlarını diğer firmalara satıyor.

Yapay zekanın artan rolü, sansürü görüntülere de genişletti. ASPI araştırmacıları; Tiananmen Meydanı baskısı, Hong Kong protestoları, Uygur ve Tibet gösterileriyle ilgili içerikler de dahil olmak üzere 200 hassas görüntüyü test ettiğinde, Çin yapay zeka sistemleri ya yanıt vermeyi reddetti ya da eleştirel yorumlar sundu.

Araştırmacılar ayrıca Baidu'nun Ernie modelinden, Devlet Başkanı Şi Cinping'i "Winnie the Pooh" olarak tasvir eden hicivli bir internet meme'i oluşturmasını istedi. Rapora göre sohbet robotu konuşmayı derhal sonlandırdı.

Yapay zeka sistemlerinin tespit edemediği siyasi bağlamı veya hassas ifadeleri belirlemek için hala insan moderatörlere ihtiyaç duyuluyor. Raporda, şirketlerin bu nedenle yapay zeka ve insan emeğini birleştiren hibrit sistemler yoluyla sansürü güçlendirdiği belirtildi. Çinli teknoloji firmaları ayrıca bu sistemleri desteklemek için azınlık dillerine ve yabancı dillere hakim çalışanlar istihdam ediyor.