ئىسلامىي ئەسەرلىرىنىڭ موللۇقى ۋە سەرخىللىقى بىلەن خەلقىمىزنىڭ قەلبىدىن ئورۇن ئالغان دىنىي ئالىم مۇھەممەد يۈسۈپ قارىھاجىمنىڭ 22 يىللىق قان-تەرى سىڭگەن، چوڭ ھەجىملىك «تەپسىر جەۋھەرلىرى» ناملىق ئەسىرى نەشردىن چىقتى.

 

«شەرقىي تۈركىستان ئۆلىمالار بىرلىكى» نىڭ بىلدۈرۈشىچە، بۇ ئۇيغۇر تىلىدا يېزىلغان ئەڭ يېڭى ۋە ئەڭ مۇھىم تەپسىر ھېسابلىنىدۇ. بۇ تەپسىرنىڭ مۇھىملىقىنى تۆۋەندىكىلەردىن كۆرۈۋېلىشقا بولىدۇ:

 

بىرىنچىدىن، بۇ بىر ئۇيغۇر ئالىمى تەرىپىدىن يېزىلغان تەپسىر بولۇپ، تەرجىمە ئەسەر ئەمەس.

 

ئىككىنچىدىن، بۇ تەپسىر خەلقىمىزنىڭ دىنىي ئەقىدىسىنى ساقلاپ قېلىشى ۋە كېلەچەك ئەۋلادلار ئۈچۈن كۆپ پايدىلىقتۇر.

 

ئۈچىنچىدىن، مۇئەللىپ تۈرلۈك سەۋىيەدىكى ئوقۇرمەنلەرنىڭ ئورتاق پايدىلىنىشى ئۈچۈن، تىل ۋە بايان جەھەتتە ئوقۇرمەنلەرنىڭ ئەقلىيىتىگە مۇناسىپ يول تۇتقان بولۇپ، بۇ تەپسىر ئومۇم خەلق چۈشىنەلەيدىغان شەكىلدە چىققان. مۇئەللىپنىڭ ئىپادىلەش ئۇسلۇبىنىڭ روشەنلىكى ۋە تىل ئىپادىسىنىڭ راۋانلىقى مانا مەن دەپ تۇرىدۇ. ئايەتلەرنى تەرجىمە ۋە تەپسىر قىلىشتا ئىنتايىن ھوشيارلىق بىلەن ئىش كۆرگەن بولۇپ، خاتا چۈشىنىلىپ قېلىشقا ئورۇن بەرمىگەن، دىنسىزلارنىڭ ۋە باتىل ئەقىدىدىكىلەرنىڭ سەپسەتلىرىگە رەددىيە بېرىپ ماڭغان. نەقىل كەلتۈرۈلگەن ھەدىسلەرنىڭ مەنبەلىرىنى ئەڭ ئىشەنچلىك تەپسىر كىتابلىرىغا ئاساسلىنىپ، ئىلمىي ئۇسۇلدا تولۇق بايان قىلغان. مۇئەللىپ ئىلمىي قۇدرىتى ۋە ئەسەرلىرىنىڭ ئاممىبابلىقى بىلەن تونۇلغان كىشى بولۇپ، ئۇنىڭ ئەسەرلىرى ئانا ۋەتەندە ۋە ئوتتۇرا ئاسىيا دۆلەتلىرىدە قايتا-قايتا نەشر قىلىنغان، مۇسۇلمانلارنىڭ زور ئالقىشىغا ئېرىشكەن. بۇ تەپسىرى ۋە بارلىق ئەسەرلىرى ئۇنىڭ ئىلىم سەۋىيەسىنىڭ چوڭقۇرلۇقىغا، قەدىمقى ۋە ھازىرقى ئىسلامىي ئەسەرلەردىن تولۇق پايدىلانغانلىقىغا ئىشارەت قىلىدۇ.

 

«شەرقىي تۈركىستان ئۆلىمالار بىرلىكى» باياناتىدا مۇنۇلارنى بىلدۈردى، بىز ئۇستاز مۇھەممەد يۈسۈپ قارىھاجىمنى قىزغىن تەبرىكلەيمىز، ئۇنىڭغا تېخىمۇ زور مۇۋەپپەقىيەت تىلەيمىز، بۇ تەپسىرنى پۈتۈن خەلقىمىزنىڭ ئوقۇپ پايدىلىنىشىنى كۈچلۈك تەۋسىيە قىلىمىز.

 

بۇ تەپسىرگە دوكتور ئابدۇلئەزىز رەھمەتۇللاھ، دوكتور ئاتائۇللاھ شاھيار، دوكتور ئابدۇرېھىم دۆلەت، ئۇستاز ئابدۇلئەھەد ھاپىز، تىلشۇناس ئالىم ئىسمايىل قادىر، ئابدۇلجېلىل تۇران ئەپەندىم، ئۇستاز مۇھەممەد ئەمىن بېشارەت قاتارلىقلار بېغىشلىما يازغان.

 

ئۇستاز مۇھەممەد يۈسۈپ قارىھاجىم ۋەتەندە قۇرئان كەرىمنى يادلىغان، ئاندىن مىسىردىكى قەدىمى بىلىمگاھ ئەزھەردە تولۇق ئوتتۇرىنى ۋە ئۇنىۋېرستېتىنىڭ شەرىئەت ۋە قانۇن فاكۇلتېتىنى ئەلا نەتىجە بىلەن پۈتتۈرگەندىن كېيىن، 10 يىلغان يېقىن ئوتتۇرا ئاسىيادا تولۇق ئوتتۇرا مەكتەپتە ئوقۇتقۇچىلىق قىلغان، ئاندىن سەئۇدى ئەرەبىستان دۆلەت تەركىبىدىكى تۈركىستان رادىيوسىدا 20 يىلدىن كۆپرەك دىكتور ۋە بۆلۈم باشلىقى بولۇپ ئىشلىگەن، بۇ جەرياندا ئىسلام دىنىمىزغا ئائىت 30 پارچىدىن كۆپرەك ئەسەر يېزىش ئارقىلىق ئۇيغۇرلارنىڭ ئىسلامىي ئىلىم تەتقىقات ساھەسىگە زور تۆھپىلەرنى قوشقان شەخستۇر. ئۇنىڭ يازغان ئەسەرلىرى كەڭ ئۇيغۇر خەلقىنىڭ قىزغىن ئالقىشىغا ئېرىشكەن بولۇپ، «دىن ۋە ھايات 2000 سوئالغا جاۋاب»، «بەخت-سائادەتنىڭ 40 رېتسىپى»، «ئاللاھنىڭ گۈزەل ئىسىملىرى»، «ئىسلامدىكى ئائىلە تۈزۈمى»، «ئىسلام ئەخلاقى»، ئىسلام ئەقىدىلىرى»، «ئىلاھىي قورغان»، «مانا بۇ ئىسلام»، «ئىسلامدىكى ئائىلە تۈزۈمى»، «پەرزەنتلىرىمىزنى قانداق تەربىيەلەيمىز»، «ناماز»، «زاكات»، «روزا»، «ھەج ۋە ئۆمرە قوللانمىسى» قاتارلىق ئەسەرلىرى ۋەتەن ئىچى ۋە سىرتىدا، خۇسۇسەن قازاقىستاندا ئەڭ كۆپ تارقالغان دىنىي ئەسەرلەر بولۇپ ھېسابلىنىدۇ. مۇئەللىپ مۇھەممەد يۈسۈپ قارىھاجىم ئۇزۇن يىللىق ئىزدىنىش ۋە تۇرماستىن قەلەم تەۋرىتىش ئارقىلىق قولغا كەلتۈرگەن ئىلمىي قۇۋۋىتى بىلەن جاپالىق ئىشلەپ بۇ تەپسىرىنى يېزىپ چىقىشقا مۇۋەپپەق بولدى.

 

بۇ تەپسىرگە بېغىشلىما يازغان ئۇستازلارنىڭ باھالىشىچە، ئۇستاز مۇھەممەد يۈسۈپ قارىھاجىم يېزىپ چىققان بۇ ئەسەر، تەخمىنەن ئون ئەسىرلىك ئۇيغۇر ئىسلام تارىخىدا ئۇيغۇر تىلىدا يېزىلغان تۇنجى تەپسىر بولۇپ، مەيلى تەپسىر مەنبەلىرىدىن توغرا پايدىلىنىش جەھەتتىن بولسۇن، ياكى ئۇيغۇرچە ئىپادىلەش جەھەتتىن بولسۇن، بۇ تەپسىر ھازىرغىچە يېزىلغان ئۇيغۇرچە دىنىي ئەسەرلەر ئىچىدە ئەڭ ياخشى ۋە ئەڭ ئەتراپلىق يېزىلغان ئەسەر ھېسابلىنىدىكەن.

 

«تەپسىر جەۋھەرلىرى» ناملىق بۇ تەپسىر 2018- يىلى قازاقىستاندا رۇس يېزىقىدىكى ئۇيغۇر تىلىدا باستۇرۇلغان بولۇپ، ئۇنىڭغا قازاقىستان جۇمھۇرىيەتلىك باش مۇپتى سېرىكباي ھاجى ئوراز ئالاھىدە بېغىشلىما يېزىپ بەرگەن ۋە قازاقىستان مۇسۇلمانلىرىغا تەۋسىيە قىلغان. بۇ تەپسىرنى مۇھەممەد يۈسۈپ قارىھاجىمنىڭ قازاقىستاندىكى مۇخلىسلىرى ۋە ئۇنى سۆيگەن ئۇيغۇر جامائەتچىلىكىنىڭ تىرىشچانلىقى بىلەن قازاقىستاندا تونۇلغان كارخانىچى دىلمۇرات قۇزىيېف ئاكا ئۆز خىراجىتى بىلەن باستۇرۇپ، قازاقىستان ۋە قىرغىزىستان تەۋەسىدىكى ئۇيغۇر جامائەتچىلىكىگە ھەقسىز تارقاتقان ئىدى. شۇ جايلاردىكى ئۇيغۇر مەسجىدلىرىدە ۋە ئۇيغۇر مەكتەپلىرىدە بۇ تەپسىر تېپىلىدۇ.

 

بۇ تەپسىرنى «تەپسىر جەۋھەرلىرى» دەپ ئاتاشنىڭ سەۋەبى بۇ قەدىمدىن ھازىرغا قەدەر يېزىلغان مۆتىۋەر تەپسىرلەرنىڭ جەۋھەرلىرى سۈزۈپ ئېلىنغان، مۇپەسسىرلەرنىڭ ئەڭ كۈچلۈك قاراشلىرى تاللاپ چىقىلغان، بايانلىرى چۈشىنىشلىك قىلىپ ئىخچاملانغان، ئىسمىغا لايىق بىر ئەسەر بولۇپ چىقىشى ئۈچۈن زور تىرىشچانلىق كۆرسىتىلگەن بىر تاللانمىدۇر.

 

«تەپسىر جەۋھەرلىرى» ناملىق بۇ ئەسەر تەپسىرلا ئەمەس، بەلكى ئايەتلەردىن ئېلىنىدىغان ئىبرەت ۋە دەرسلەرنى، شەرىئەت ئەھكاملىرىنى، كۆپلىگەن دىنىي مەسىلىلەرنىڭ بايانىنى، بەزى ھەدىسلەرنىڭ شەرھىنى ۋە ئىسلام تارىخىدىكى مۇھىم ۋەقەلىكلەرنىڭ تەھلىللىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان پايدىلىق بىر ئەسەردۇر.

 

بۇ تەپسىرنىڭ ئۇسلۇبى تۆۋەندىكىچە:

 

بىرىنچى، سۈرە ھەققىدە قىسقىچە بايان ۋە سۈرىدىكى ئاساسلىق مەقسەت ئىخچام تونۇشتۇرۇلغان.

 

ئىككىنچى، ئايەتلەرنىڭ تەرجىمىسى.

 

ئۈچىنچى، نۆۋەتتىكى ئايەتلەرنىڭ ئالدىنقى ئايەتلەر بىلەن بولغان مۇناسىۋىتى.

 

تۆتىنچى، نازىل بولۇش سەۋەبى.

 

بەشىنچى، تەپسىرى.

 

ئالتىنچى، مۇھىم نۇقتىلىرى.

 

يەتتىنچى، بۇ تەپسر رەڭلىك ئىشلەنگەن بولۇپ، ئايەت ۋە ھەدىسلەرنىڭ تېكستى قىزىل، ئايەتنىڭ تەرجىمىسى كۆك، ھەدىسنىڭ تەرجىمىسى يېشىل، ماۋزۇلار باشقا بىر رەڭدە، تەپسىرى قارا رەڭدە بولغان.