دوكتور كاتېرىن ئوۋېن |  2025 -يىلى 25-فېۋرال

مەنبە: تاشقى سىياسەت مەركىزى

تەرجىمە: ئۇيغۇر تەتقىقات ئىنستىتۇتى       تەھرىر: ئابدۇرېھىم دۆلەت

ئۆتكەن ھەپتە، ترامپ ھۆكۈمىتى سەئۇدى ئەرەبىستاندا كىرېمىل ۋەكىللىرى بىلەن ئۇچرىشىپ، ئۇكرائىنادىكى ئۈچ يىللىق كەڭ كۆلەملىك ئۇرۇشنى ئاخىرلاشتۇرۇش يوللىرى توغرىسىدا سۆھبەتلەشتى. بۇ ئىككى تەرەپلىك يىغىننىڭ ياۋروپا بىخەتەرلىك قۇرۇلمىسىدىكى كىرىزىسنى ئاشكارىلىغانلىقى ھەققىدە ئاللىقاچان نۇرغۇن پىكىرلەر ئوتتۇرىغا قويۇلدى.

ئەمما، بۇ يىغىندا كۆرۈلگەن رۇسىيە-ئامېرىكا يېقىنلىشىشىنىڭ خىتايغا كۆرسىتىدىغان تەسىرىگە ئانچە كۆپ دىققەت قىلىنمىدى. ئۇرۇشنىڭ كۆپ قىسمىدا، رۇسىيەنىڭ خىتاينىڭ سىياسىي ۋە ئىقتىسادىي قوللىشىغا بولغان ئېھتىياجى خىتاينىڭ رۇسىيەگە بولغان ئېھتىياجىدىن بەكرەك كۈچلۈك ئىدى. ھازىر بولسا ۋەزىيەت ئۆزگىرىشكە باشلىدى.

غەربتىكى نۇرغۇن كىشىلەر بېيجىڭنىڭ ئۇرۇشنى ئەيىبلىمەسلىكى ۋە غەربنىڭ رۇسىيەگە قويغان جازالىرىغا ئەمەل قىلماسلىقىنى، ئۇنىڭ خەلقئارادىكى ئەڭ مۇھىم ئىتتىپاقدىشىنىڭ خاتا ھەرىكەتلىرىنى قوللاش دەپ چۈشەندى. لېكىن خىتاي ئىچىدە ئەھۋال باشقىچە ئىدى. خىتاي تەتقىقاتچىلار ئۇرۇشنىڭ سەۋەبلىرى ۋە جاۋابكارلىقنىڭ قەيەردە ئىكەنلىكى توغرىسىدا قىزغىن مۇنازىرىلەشكەندە، ئۇلار ئادەتتە ئۆز دۆلىتىنىڭ پوزىتسىيەسىنى ئۇزۇندىن بۇيان داۋاملىشىپ كەلگەن خەلقئارا تىنچلىق، سىياسىي بىتەرەپلىك ۋە ناتو ئەمەلىيلەشتۈرگەن «بىلوكلۇق سىياسەت»كە قارشى تۇرۇش پىرىنسىپىنىڭ يېڭى ئىپادىسى دەپ قارىدى.

دەرۋەقە، ئۆتكەن ئۈچ يىل ئىچىدە، خىتاي ئۇكرائىنادا تىنچلىق ئورنىتىش ھەققىدە بەزى تەكلىپلىرىنى ئىلگىرى سۈردى. كەڭ كۆلەملىك باستۇرۇپ كىرىشنىڭ بىرىنچى يىلىدا، خىتاي غەربلىكلەر ۋە ئۇكرائىنالىق ئانالىزچىلار تەرىپىدىن بەك مۈجمەل دەپ تەنقىدلەنگەن 12 ماددىلىق تىنچلىق پىلانىنى ئېلان قىلدى.^[1] 2024-يىلى ماي ئېيىدا، خىتاي بىلەن بىرازىلىيە بىرلىكتە ئۇكرائىنا پىرېزىدېنتى زېلېنسكىي تەرىپىدىن رۇسىيەگە بەكرەك مەركەزلەشكەن دەپ رەت قىلىنغان 6 ماددىلىق تىنچلىق تەكلىپىنى ئوتتۇرىغا قويدى. يېقىندىلا، خىتاي ئامېرىكا بىلەن رۇسىيە ئوتتۇرىسىدىكى تىنچلىق سۆھبەتلىرىنى قارشى ئالىدىغانلىقىنى، ھەمدە بارلىق مەنپەئەتدار تەرەپلەرنىڭ سۆھبەتلەرگە قاتنىشىشى كېرەكلىكىنى بىلدۈردى.^[2] بىراق، ئىلگىرىكى تىنچلىق بەرپاچىسى بولۇش ئۇرۇنۇشلىرىغا قارىماي، بۇ يىغىن خىتاينىڭ ھەرقانداق تىنچلىق كېلىشىمىدىكى رولىنىڭ چەكلىك ئىكەنلىكىنى كۆرسەتتى. يۇقىرى دەرىجىلىك تىنچلىق-سۆھبەت ئۈستىلىدە ئورۇن ئالالماي، خىتاينىڭ دىپلوماتىك پائالىيەتلىرى كۆپرەك بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك قارارلىرى ئۈچۈن ئومۇمىي جەنۇب ئەللىرى ئارىسىدا قوللاش توپلاشقا يۈزلەندى.

بۇ رۇسىيە-خىتاي «چەكسىز دوستلۇقى»غا نىسبەتەن نېمىدىن دېرەك بېرىدۇ؟ ئاشكارا ئىتتىپاقداشلىققا قارىماي (ئاساسەن غەربنىڭ دىققىتىنى تارتىش ئۈچۈن)، رۇسىيە-خىتاي مۇناسىۋىتى ئۇزۇن مۇددەتلىك جىددىيچىلىكلەردىن خالىي ئەمەس. ئۇكرائىنادا ترامپ ھۆكۈمىتى ۋاسىتىچىلىك قىلغان تىنچلىق كېلىشىمى خىتاينىڭ خەلقئارا سىستېمىدىكى ئورنىغا مۇھىم تەسىرلەرنى كۆرسىتىشى مۇمكىن. بۇ يەردە ئۈچ نۇقتا ئالاھىدە كۆزگە چېلىقىدۇ.

بىرىنچىدىن، بۇ كېلىشىم خىتاينىڭ ترامپنىڭ قارشى تۇرۇش پوزىتسىيەسىگە تاقابىل تۇرۇشىنى تېخىمۇ قىيىنلاشتۇرۇشى مۇمكىن. يېڭى ھۆكۈمەت ئاللىقاچان خىتاي ماللىرىغا 10% باج قويدى. رۇسىيەنى قوللايدىغان تىنچلىق كېلىشىمى رۇسىيەنى ئامېرىكانىڭ خىتاي ئىقتىسادىنى چەكلەش ھەرىكەتلىرىنى قوللاشقا ئۈندىشى مۇمكىن.

ئىككىنچىدىن، بۇ بېيجىڭنىڭ تەيۋەن مەسىلىسىگە بولغان مۇئامىلىسىنى تېخىمۇ مۇرەككەپلەشتۈرۈۋېتىدۇ. ترامپ مۇداپىئە چىقىملىرىنى تۆۋەنلىتىش ئۈچۈن شى ۋە پۇتىن بىلەن ئۈچ تەرەپلىك يىغىن ئۆتكۈزۈشنى تەكلىپ قىلغان بولسىمۇ، ئامېرىكا ھۆكۈمەت تور بېتىدىكى سۆز-ئىبارىلەرنىڭ ئۆزگىرىشى يېڭى ھۆكۈمەتنىڭ تەيۋەن مۇستەقىللىقىنى قوللايدىغانلىقىنى كۆرسىتىدۇ. بۇنداق ۋەزىيەتتە، رۇسىيەنىڭ بېيجىڭنى يوشۇرۇن ياكى ئاشكارا قوللىشى بولمىسا، ھەر قانداق ھەربىي ھەرىكەت تېخىمۇ خەتەرلىك بولۇپ قالىدۇ.

ئۈچىنچىدىن، بۇ خىتاينىڭ خەلقئارالىق تەسىرى ۋە دۇنياۋى يۇمشاق كۈچ تارقىلىشىنى تېخىمۇ ئاجىزلاشتۇرۇشى مۇمكىن. رۇسىيە ئاللىقاچان ئامېرىكا بىلەن مۇناسىۋەتلەرنى تولۇق نورماللاشتۇرۇشقا چاقىردى. ئەگەر بۇنداق ئۆزگىرىش يۈز بەرسە، خىتاي دۇنيا سەھنىسىدە بارغانسېرى يالغۇزلىشىپ، ئاجىزلاشقان ھالەتتە كۆرۈنىدۇ.

رۇسىيەنىڭ تولۇق كۆلەملىك باستۇرۇپ كىرىشىنىڭ ئۈچىنچى يىلىدا، بىر نەرسە ئېنىق: ئامېرىكا – رۇسىيە – خىتاي ئۈچبۇلۇڭى ئۈچ كۈچنىڭ ھەممىسىنى قانائەتلەندۈرىدىغان شەكىلدە مەۋجۇت بولۇشى ناتايىن. بىراق ھەر ئۈچ ھۆكۈمەتنىڭ ئورتاقلىقى – ئۇكرائىنادا ياشاۋاتقان خەلق ئادىل دەپ قارايدىغان تىنچلىققا ھۆرمەت قىلماسلىقتۇر.

دوكتور كاتېرىن ئوۋېن تاشقى سىياسەت مەركىزىنىڭ ئىلمىي تەتقىقات خادىمى.

ئەسكەرتىش: بۇ ماقالىدىكى كۆزقاراشلار ئاپتورغا ۋەكىللىك قىلىدىغان بولۇپ، تاشقى سىياسەت مەركىزىنىڭ كۆزقاراشلىرىنى ئەكس ئەتتۈرمەيدۇ.

پايدىلىنىش مەنبەلىرى:

[1] خىتاي خەلق جۇمھۇرىيىتى تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىقى، ‘ئۇكرائىنا كىرىزىسىنى سىياسىي ھەل قىلىش توغرىسىدا خىتاينىڭ پوزىتسىيەسى’, 24-فېۋرال 2023,

ttps://www.mfa.gov.cn/eng/zy/gb/202405/t20240531_11367485.html 

Gov.Br, [2]  بىرازىلىيە ۋە خىتاي رۇسىيە ۋە ئۇكرائىنانىڭ قاتنىشىشى بىلەن تىنچلىق سۆھبەتلىرى ئۈچۈن ئورتاق تەكلىپ سۇندى’, تاشقى ئىشلار، پلاناتو، 23-ماي 2024,

https://www.gov.br/planalto/en/latest-news/2024/05/brazil-and-china-present-joint-proposal-for-peace-negotiations-with-the-participation-of-russia-and-ukraine.