ئاپتورى: مىركامىل كاشغەرىي

8 - بۆلۈم: ئەڭ ئاخىرقى قەسەم — شەرقىي تۈركىستاننىڭ ئازادلىق يولى

بىر ھېكايە ئاخىرلاشتى. ئوتتەك يالقۇنلۇق بىر روھنىڭ، نېتاجى سۇبھاس چاندرا بوسنىڭ، بىر ئىمپېرىيەنىڭ كۈللىرى ئارىسىدىن ئۆز مىللىتىنىڭ ئازادلىقىنى قانداق ئىشقا ئاشۇرغانلىقى ھەققىدىكى داستان ئاخىرلاشتى.

لېكىن بىر ھېكايە ئاخىرلاشقاندا، يېڭى بىر ھىكايە باشلىنىدۇ. بۇ بىزنىڭ ھېكايىمىز. بۇ، پەقەت قۇرۇق بىر تېكىست ئەمەس؛ بۇ، يەتمىش يىللىق ۋەتەن ھەسرىتىنىڭ، تۆكۈلگەن قانلارنىڭ ۋە قىلىنغان دۇئالارنىڭ ئۈستىگە، تارىخ ۋە كەلگۈسى ئەۋلادلىرىمىز ئالدىدا قەسەم ئېچىش چاقىرىقىدۇر.

كۈرەش تارىخىمىز، يەتمىش يىلنىڭ ئاخىرىدا بىزگە ئاچچىق بىر ھەقىقەتنى پىچىرلىماقتا. بىز، ئاساسەن مەھاتما گاندىنىڭ يولىدا ماڭغان يولۇچىلار ئىدۇق. ئەخلاقىي جەھەتتىن ھەقلىق، ۋىجدانەن پاك، ئەمما ئىستراتېگىيەلىك جەھەتتىن پۈتۈنلەي بېچارە ئىدۇق. كۆز ياشلىرىمىزنى دەريا قىلدۇق، دۇنيانىڭ ۋىجدان ئىشىكلىرىنى قېقىپ ھاردۇق، نامايىش مەيدانلىرىنى توشقۇزدۇق. بۇ بارلىق سەمىمىيەت ۋە پىداكارلىق، بىزنى تۇرغان يېرىمىزدە چۆرگىلەپ، ئۆزىمىزنى ئۇپرىتىشتىن باشقا، بىر قەدەممۇ ئالغا ئىلگىرلىتەلمىدى.

ئەمدى تارىخ، بوسنىڭ ھايات داستانىدىن روھىمىزغا سۈزۈلگەن 66 مەشئەلنىڭ يورۇقىدا، يەتمىش يىللىق «شەرەپلىك كۈتۈشنىڭ ئىستراتېگىيەلىك ھارغىنلىقى» نى ۋە «تەشكىللىك يىغلاش» ئەندىزىمىزنى ئاخىرلاشتۇرىدىغان بىر قەسەم بىلەن قايتىدىن باشلىنىدۇ. بۇ، يىغلاپ قاقشاش دەۋرىنى ئارقىمىزغا تاشلاپ، ئومۇميۈزلۈك ھەرىكەت دەۋرىنى ئاچىدىغان «شەرقىي تۈركىستاننىڭ ئازادلىق يولى»  نىڭ چاقىرىقىدۇر. چۈنكى ۋاقىت بىزنى كۈتۈپ تۇرمايدۇ. تەيۋەندىن ئوتتۇرا ئاسىياغىچە، رۇسىيەدىن ئامېرىكاغىچە ۋە ئوتتۇرا شەرقتىن ئافرىقىغىچە بولغان ھازىرقى داۋالغۇشلۇق ۋەزىيەت شۇنداقلا پات يېقىندا ئۆزگىرىش ئالدىدا تۇرغان دۇنيا تەرتىپى بىزگە تارىختا كۆرۈلمىگەن بىر ئالتۇن پۇرسەتنى سۇنۇش ئالدىدا تۇرىدۇ. كاللىمىزنى سىلكىپ بۇ ئالتۇن پۇرسەتكە بۈگۈندىن باشلاپ تەييارلىقىمىزنى پۇختا قىلمىساق، تارىخنىڭ، ۋەتەن - مىللەتنىڭ  ۋە كەلگۈسى ئەۋلاتلارنىڭ ئالدىدا، بولۇپمۇ ئاللاھنىڭ ئالدىدا ھەرگىزمۇ ئۆزىمىزنى ئاقلىيالمايمىز.    

ئەسكەرتىش:

مىللىتىمىز تامامەن يوقۇلۇش ياكى تولۇق خىتايلىشىش باسقۇچىدا تۇرىۋاتقان ھازىرقى ھايات - ماماتلىق ھاڭنىڭ گىرۋېكىدىمۇ چەت ئەللەردىكى تەشكىلاتلىرىمىز ئەگەر گۇرۇپپىۋازلىقنى، قۇرۇۋالغان بەگلىكلىرىنى ۋە شەخسىي كىبىر، غۇم – ئاداۋەتلىرىنى ئاللاھ يولىدا، ۋەتەن مىللەت ئۈچۈن بىر ياققا قايرىپ قويۇپ، تۆۋەندىكى تەشكىلات ئەقلى بىلەن ئەمەس، دۆلەت ئەقلى بىلەن ھازىرلانغان قانۇنىيلىق ۋە سىسستېمىلىشىش ئۈستىگە قۇرۇلىدىغان يول خەرىتىسىدە قول تۇتۇشۇپ ماڭالمىسا، مۇستەقىللىق كۈرىشىمىز ئاخىرىقى يوقۇلىشىمىزنى كۆرسىتىدۇ. (بۇ يەردە پەقەت يول خەرىتىمىزنىڭ ئومۇمىي گەۋدىسىلا ھەمبەھىرلەندى. ھەر بىر ماددىسى، جىددىي قىلىنىدىغان مىڭلارچە خىزمەت ۋە تاشلىنىدىغان ھەر بىر قەدەمگە ئالاقىدار يۈزلەرچە، 70-80 بەتلىك ئىنچىكە تېخنىكىلىق تەپسىلاتلىرى ئاشكارىلاشقا بولمايدىغان مەخپىيەتلىك سۈپىتىدە ھەقىقىىي سەمىمىيەت بىلەن بۇ ئىستىراتېگىيەلىك سەپەرۋەرلىكنى باشلاشقا نىيەتلەنگەن چوڭلىرىمىز بىلەن ئورتاقلىشىلىدۇ)  

 

ئىستراتېگىيەنىڭ ئالدىنقى شەرتى: تەشكىلات سالاھىيىتىدىن دۆلەت ئىرادىسىغا يۈكسىلىش

بۇ نۇقتىغا ئۆتۈشتىن ئىلگىرى، ئەڭ تۈپكى ھەقىقەتنى چوڭقۇر ھېس قىلىشىمىز شەرت: بارلىق دۆلەتلەر، ۋەقىپ، تەشكىلات ۋە جەمئىيەتلەر بىلەن ئەمەس، دۆلەتلەر بىلەن ياكى دۆلەت بولۇش يوشۇرۇن كۈچىگە ئىگە قانۇنلۇق ئىرادىلەر بىلەن سۆھبەت ئۈستىلىدە ئولتۇرىدۇ. يەتمىش يىل بويىچە، ئەڭ چوڭ ۋە ئەڭ تەشكىللىك جەمئىيەتلىرىمىزمۇ ھەرقايسى دۆلەت ئەربابلىرىنىڭ يېپىق ئىشىكلەر ئارقىسىدا بەرگەن كىچىك تەسەللىلىرى ۋە سىمۋوللۇق ياردەملىرىدىن ھالقىپ، ھەرگىزمۇ رەسمىي بىر «مۇئامىلە قىلىنىدىغان تەرەپ» سۈپىتىدە قوبۇل قىلىنمىدى. چۈنكى خەلقئارا سىياسەتنىڭ مۇزدەك سوغۇق قائىدىسى مۇشۇنداق. «تەشكىلات ۋە جەمئىيەتلەر ياردەم سورايدۇ، ھۆكۈمەتلەر بولسا، پەردە ئارقىسىدىن سەدىقە بېرىدۇ»

نېتاجى سۇبھاس چاندرا بوسنىڭ ئەقلىي پاراسىتى دەل مۇشۇ نۇقتىدا يالقۇنلايدۇ: ئۇ، گېرمانىيەگە ياكى ياپونىيەگە بىر تەشكىلات رەئىسى سۈپىتىدە بارغان بولسا، ئەڭ كۆپ بولغاندا بىر قانچە قاپ ياردەمگە ئېرىشەلەيتتى. ئەمما ئۇ، سۈرگۈندە ئىكەنلىكىگە قارىماي، بىر «ئازاد ھىندىستان ۋاقىتلىق ھۆكۈمىتى» نى قۇرۇپ چىقتى. بۇ سەۋەبتىن، ئۇ گىتلېر ۋە توجونىڭ ئالدىدا بىر تىلەمچى سۈپىتىدە ئەمەس، بەلكى ئۆزى بىلەن ئىتتىپاق تۈزۈشكە تېگىشلىك بىر دۆلەت رەئىسى، باراۋەر مۇئامىلە قىلىنىشى كېرەكلىك تەرەپ سۈپىتىدە ئولتۇردى. شۇڭلاشقا، بۇ يول خەرىتىسىدە ئوتتۇرىغا قويۇلغان ھەر بىر ئىستراتېگىيەلىك قەدەمنىڭ ئەمەلگە ئېشىشىنىڭ مۇتلەق ئالدىنقى شەرتى، دىئاسپورادىكى تارقاق تەشكىلات ۋە جەمئىيەت قۇرۇلمىسىدىن ھالقىپ، بىرلا قانۇنلۇق «ۋاقىتلىق ھۆكۈمەت» ئىرادىسى ئاستىدا بىرلىككە كېلىشتۇر. ئەكسىچە بولغاندا، رەسمىي  مۇئامىلە قىلىشقا تېگىشلىك تەرەپ  سالاھىيىتىگە ئىگە بولمىغانلىقىمىزدىن ئەڭ يارقىن ئىستراتېگىيەلەرمۇ نەتىجىسىز قېلىشقا مەھكۇمدۇر. 

ھەممە ئىش، پەقەت بىرلا تەپەككۇر ۋە روھىي ئىنقىلاب بىلەن باشلىنىدۇ. بوس بىزگە «قۇربانلىق پىسخىكىسىدىن جەڭچى روھىغا ئۆتۈش» (9-مەشئەل) ۋە «ئاچچىق-ئازابنى ئىستراتېگىيەلىك يېقىلغۇغا ئايلاندۇرۇش» (15-مەشئەل) نى ئۈگىتىدۇ. روھىمىزنىڭ ئەڭ چوڭقۇر قاتلاملىرىدا ئۆزىمىزدىن شۇ سوئالنى سورىشىمىز كېرەك:

بىز، زۇلۇمغا ئۇچرىغان، ياردەمگە مۇھتاج بىر «ئىنسانىي كىرىزىس يۈكى» مۇ؟ ياكى خىتاينىڭ ئەڭ ئاجىز ھالقىسى، ئوتتۇرا ئاسىيانىڭ كىندىكى، ئەركىن دۇنيانىڭ كەلگۈسى ئۈچۈن كەم بولسا بولمايدىغان بىر «گېئوسىياسىي بايلىق» مۇ؟

بىرىنچى تاللاش بىزنى سەدىقىگە ئېرىشتۈرىدۇ، ئىككىنچىسى بولسا ئىتتىپاقداش يارىتىپ بېرىدۇ. بۇ چاقىرىق؛ دەل ئىككىنچى يولنى تاللىغانلارنىڭ يول خەرىتىسىدۇر.

بۈگۈن، بىز بۇ قۇربانلىق پىسخىكىسىنىڭ ئازابلىق ئازگىلىنى تىندۇرۇپ، كۈرىشىمىزنى پولاتتەك ئۈچ پىرىنسىپ ئاساسىدا قايتىدىن بەرپا قىلىمىز. ئاكتىپ مۇداپىئە، كۆپ قاتلاملىق مۇقاۋەمەت (قارشىلىق) ۋە ئىستراتېگىيەلىك تەڭپۇڭلۇق.

لېكىن شۇنىسى ئاچچىق ھەقىقەتكى، ئەڭ يارقىن ئىستراتېگىيەلەرمۇ ئۇنى ئەمەلگە ئاشۇرىدىغان لاياقەتلىك ئىنسان مەنبەسى بولمىسا، مەنىسىز قۇرۇق گەپكە ئايلىنىپ قالىدۇ. شۇڭلاشقا، چاقىرىقىمىزنىڭ تۈپكى پەلسەپىسى، دىئاسپورانىڭ ئەڭ جان ئالغۇچى ئاجىزلىقىنى ئەڭ چوڭ كۈچىگە ئايلاندۇرىدىغان «قوش قاناتلىق ئىنسان كۈچى ئىستراتېگىيەسى»  ئاساسىغا قۇرۇلىدۇ.

بىرىنچىسى، ئىچكى قانات (ئىقتىدارلىقلارنى سەپەرۋەر قىلىش)

 ساداقەت ۋە نۇپۇز ئاساسىدا رەھبەر تەيىنلەپ، ئۆز ئىچىمىزدىكى «ئىقتىدارلىقلارنى ئۆز قولىمىز بىلەن قىرغىن قىلىش» تەك ئاخمىقانىلىققا خاتىمە بېرىپ، ئەڭ تالانتلىق پەرزەنتلىرىمىزنى ساداقەتمەنلىك، يۇرتۋازلىق ياكى شەخسىي مۇناسىۋەت بىلەن ئەمەس، بەلكى سىستېمىلاشقان ئۆلچەم ۋە بىر مېخانىزم بىلەن بايقاپ چىقىدىغان، يېتىشتۈرىدىغان ۋە ئىقتىدارىغا قاراپ ۋەزىپىگە تەيىنلەيدىغان بىر قۇرۇلما بەرپا قىلىشىمىز شەرت.

ئىككىنچىسى، تاشقى قانات (خەلقئارالىق كۈچ بىرلىكى)

 ئىقتىدارلىق ئادەم كەمچىلىكىمىزنى ھەل قىلىش، كۈرىشىمىزنى تېزلىتىش ۋە دۇنياۋى سەۋىيەگە ئېلىپ چىقىش ئۈچۈن، داۋايىمىزغا چەت ئەللىك دوست ئاممىۋىي تەشكىلاتلارنى، كەسپىي خادىملارنى، قانۇن شىركەتلىرىنى، لوبىچىلىق شىركەتلىرىنى ۋە مۇتەخەسسىسلەرنى سەپەرۋەر قىلىشىمىز لازىم.

چۈنكى پەقەت ئۆزىگىلا تايانغان بىر ئەقىل يالغۇز قالىدۇ. شۇنىڭدەك چەت ئەلگىلا تايانغان بىر قۇرۇلمىمۇ يىلتىزسىز قالىدۇ. غەلىبە، بۇ ھەر ئىككى قاناتنى تەڭ، ماس ھالدا باشقۇرالايدىغان تەۋرەنمەس بىر ئىرادىگە مەنسۇپتۇر.

بۇ چاقىرىق، بۇ ئىككى قاناتنى بىللە پەرۋاز قىلدۇرۇش ئارقىلىق، ئادەم كۈچى ئاجىزلىقىىمىزغا خاتىمە بېرىپ، تارىخنىڭ ئوبيېكتى بولۇشتىن، تارىخنىڭ سۇبيېكتى بولۇشقا قەسەم قىلىدىغانلارنىڭ يول خەرىتىسىدۇر. بۇ ئومۇميۈزلۈك ئازادلىق يولى، «ئىقتىسادىي سەپ، سىياسىي سەپ، دىپلوماتىيە سېپى، ئاكادېمىيە ۋە قانۇن سېپى، پىسخىئولوگىيە، ئاخبارات ۋە كۈلتۈر سېپى، مۇداپىئە سېپى»  قاتارلىق ئالتە سەپتە، بىر روھ ۋە بىر ئەقىل بىلەن ئەمەلىيلىشىدۇ.

 

1 - ئىقتىسادىي سەپ — سەدىقە پىسخىكىسىدىن ئىقتىسادىي مۇستەقىللىق روھىغا ئۆتۈش

شۈبھىسىزكى، بۈگۈنكى كۈندە ئىقتىسادىي كۈچىمىز تارقاق ۋە سەدىقە-ياردەم پىسخىكىسىغا بويۇن ئېگىپ قالغان بىر ھالەتتە تۇرماقتا. بۇ، سىياسىي ئىرادىمىزنى بوغۇپ، كەلگۈسىمىزنى باشقىلارنىڭ ئىنسابىغا گۆرۈگە قويۇۋاتقان ئىنتايىن خەتەرلىك ئىستراتېگىيەلىك ئاجىزلىقتۇر. تېخىمۇ تۈپ مەسىلە شۇكى، خەلقىمىزنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسمى كۈندىلىك تۇرمۇش ھەلەكچىلىكى ئىچىدە قىينىلىپ، داۋاغا ۋاقىت ۋە زېھنىنى ئاجرىتالمايۋاتىدۇ. بۇنداق ئەھۋالدا، بىر قانچە قاپ ئۇن-ياغ بىلەن قىلىنغان ياردەملەر بۇ چوڭقۇر يارىغا پەقەت ۋاقىتلىق مەلھەم بولۇشتىن باشقا رول ئوينىيالمايدۇ. بۇنى تۈپتىن ھەل قىلىش ئۈچۈن « شەرقىي تۈركىستان خەلقئارالىق ئازادلىق فوندى» قۇرۇپ چىقىش زۈرۈرى شەرتتۇر.

شەرقىي تۈركىستان ئازادلىق فوندى قۇرۇش ۋە مىللىي ھەسسىدارلىق روھى يارىتىش

خەلقئارالىق نازارەتكە ئوچۇق، كەسپىيلەشكەن ۋە خەلقئارالىق ئۆلچەملەرگە ئۇيغۇن بىر «شەرقىي تۈركىستان ئازادلىق فوندى» قۇرۇپ چىقىلىدۇ. دىئاسپورادىكى ھەر بىر قېرىندىشىمىز بۇنىڭدىن كېيىن «خەير-ساخاۋەت قىلغۇچى» ئەمەس، بەلكى ئازاد شەرقىي تۈركىستاننىڭ ئىززەت-ھۆرمەتلىك بىر «ھەسسىدارى» دەپ قارىلىدۇ. ئۇلارنىڭ قوشقان ھەر بىر تىيىن تۆھپىسى تارىخ سەھىپىلىرىگە ئالتۇن ھەرپلەر بىلەن يېزىلىدۇ. (45-مەشئەل)

شەخسنى كۈچلەندۈرۈش ئارقىلىق مىللەتنى قەد كۆتتۈرگۈزۈش ئىستراتېگىيەسى، مىللىي ھەمكارلىق ۋە تەرەققىيات كوپىراتىپلىرى

بىز، سەدىقە پىسخىكىسىنى تارىخنىڭ ئەخلەتخانىسىغا تاشلاپ، ئىسرائىلىيەنىڭ «كىببۇتز» لىرىدىن ۋە ئاغاخاننىڭ ئىسمائىلىي جامائىتىنى ئۈزۈل-كېسىل ئاياققا تۇرغۇزغان ھەمكارلىق مودېللىرىدىن ئىلھام ئېلىپ، تۆۋەندىن يۇقىرىغىچە كەڭ كۆلەملىك بىر ئىقتىسادىي سەپەرۋەرلىكنى باشلايمىز. ھەر 10-20 ئائىلە بىر «ھەمكارلىق بىرلىكى» سۈپىتىدە تەشكىللىنىدۇ. بۇ بىرلىكلەر ئۆز ئىچىدە كىچىك كاپىتاللارنى توپلاپ، شۇنداقلا «شەرقىي تۈركىستان ئازادلىق فوندى» دىن ئالىدىغان «باشلانغۇچ كاپىتال» ياردىمى بىلەن ئۆزلىرىنىڭ ئاشخانا، دۇككان، سىخ، تاللا بازىرى، تەرجىمە شىركىتى، مەسلىھەتچىلىك شىركىتى قاتارلىق خۇسۇسىي ئىگىلىكلەرنى قۇرۇپ چىقىدۇ. بۇ، ئىنسانلىرىمىزغا پەقەت بېلىق بېرىش ئەمەس، بەلكى بېلىق تۇتىدىغان قارماقنى ۋە كېمىنى تەڭ بەرگەنلىكتۇر. مەقسىتىمىز، ھەر بىر ئائىلىمىزنى ئۆز پۇتىدا مەھكەم تۇرالايدىغان بىر ئىقتىسادىي قورغانغا ئايلاندۇرۇش ئارقىلىق، ئۇلارنى كۈندىلىك تۇرمۇش غېمىدىن قۇتۇلدۇرۇپ، داۋانىڭ جانلىق، ئاكتىپ جەڭچىلىرىگە ئايلاندۇرۇشتۇر.

شۈبھىسىزكى، بۇ ئىككى مودېل پەقەتلا تارىخىي مىسال ئەمەس، بەلكى بىزنىڭ «مىللىي ھەمكارلىق ۋە تەرەققىيات كوپىراتىپلىرى» لايىھەمىزنىڭ جانلىق، نەپەس ئېلىۋاتقان، كونكرېت يول خەرىتىسىدۇر. بۇ مودېللارنىڭ قانداق مۇۋەپپەقىيەت قازانغانلىقىنى چۈشىنىش، ئۆزىمىزنىڭ مودېلىنى بەرپا قىلىشتا بىزگە بىباھا بىر يىراق كۆرەرلىك ۋە نىشان ئاتا قىلىدۇ.

كوپىراتىپ ھەمكارلىقىنىڭ جانلىق ئۈلگىلىرى

تۆۋەندىكى مودېللار، بىر جامائەتنىڭ ئورتاق بىر غايە ئۈچۈن بىر يەڭدىن قول چىقارغاندا، ئەڭ مۈشكۈل شارائىتلاردىمۇ قانداق ئىقتىسادىي مۆجىزىلەرنى يارىتالايدىغانلىقىنىڭ ئەڭ جانلىق ئۆرنەكلىرىدۇر.

ئىسرائىلىيەنىڭ «كىببۇتز» مودېلى: تۇپراقتىن تېخنىكىغا، كوللېكتىپ ھايات قېلىش ۋە مىللىي سانائەت سەنئىتى

بۇ مودېلدا ھەممە ئادەم ئۆز قابىلىيىتىگە قاراپ تۆھپە قوشىدىغان، ئۆز ئېھتىياجىغا ئاساسەن ھەسسە ئالىدىغان، پۈتۈنلەي كوللېكتىپ مۈلۈكچىلىك ۋە تۇرمۇش شەكلىدۇر. بۇ، «مېنىڭ» ئەمەس، «بىزنىڭ» دېگەن ئۇقۇمنىڭ ئىقتىسادىي تۈزۈمگە ئايلىنىشىدۇر.

كونكرېت مىساللار

 تەسەۋۋۇر قىلىپ بېقىڭ، 1920-يىللاردا پەلەستىنگە كەلگەن 50-60 كىشىلىك بىر تۈركۈم يەھۇدىي ياشلىرى، قاقاس، قۇپقۇرۇق بىر پارچە يەرنى سېتىۋالىدۇ. يانچۇقىدا پۇلى، ياتىدىغان ئۆيى يوق. ئۇلارنىڭ قىلغان تۇنجى ئىشى بىر «كىببۇتز» (كوپىراتىپ) قۇرۇش بولىدۇ. تراكتور، ئېتىز، ئېغىللار ھېچقايسىسى شەخسىي ئەمەس، ھەممىسى كىببۇتزنىڭ، يەنى ھەممەيلەننىڭ ئورتاق مېلى.

دەسلەپتە پەقەت دېھقانچىلىق قىلىدۇ. ئېتىزدىن كىرگەن بارلىق كىرىم بىرلا ھېسابقا يىغىلىدۇ. ھېچكىم مائاش ئالمايدۇ. لېكىن ھەممەيلەننىڭ يېمەك-ئىچمىكى، تۇرالغۇسى، كىيىم-كېچىكى ۋە پەرزەنتلىرىنىڭ تەلىم-تەربىيەسى مۇشۇ ئورتاق ھېسابتىن قامدىلىدۇ. ھېچكىم ئاچ قالمايدۇ، ھېچكىم سىرتتا قالمايدۇ. پۈتۈن جامائەت، ھەر بىر ئەزاسىنىڭ كەينىدە مەھكەم تۇرغان غايەت زور بىر ئائىلىگە ئوخشايدۇ.

كىببۇتزلار پەقەت دېھقان بولۇش بىلەن چەكلىنىپ قالمىدى. ۋاقىتنىڭ ئۆتۈشى بىلەن، دېھقانچىلىقتىن يىغقان كاپىتاللىرىنى مەبلەغ قىلىپ كىچىك سېخلار ۋە زاۋۇتلارنى قۇردى. مەسىلەن، بىر كىببۇتز، بۈگۈنكى كۈندە دۇنيادىكى ئەڭ چوڭ تامچىلىتىپ سۇغىرىش تېخنىكىسى شىركەتلىرىدىن بىرى بولغان «نېتافىم» (Netafim) نى قۇرۇپ چىقتى. يەنە بىر كىببۇتز، ھەربىي ئوپتىك ئەسۋابلارنى ئىشلەپچىقىرىدىغان بىر تېخنىكا گىگانتىغا ئايلاندى. باشقا بىر كىببۇتز، بۈگۈن ئىسرائىلىيەنىڭ ئەڭ چوڭ يېمەك-ئىچمەك ماركىلىرىدىن بىرىنى ياراتتى. يەنى، ئېتىزلىقتا باشلانغان كوللېكتىپ كۈچ، ۋاقىتنىڭ ئۆتۈشى بىلەن دۇنيا بازىرىغا مال ساتىدىغان سانائەت كارخانىلىرىغا ئايلاندى.

بۇ كىببۇتزلارنىڭ ئىجتىمائىي قۇرۇلمىسى مۇنداق ئىدى: ھەممەيلەن بىللە تاماق يەيدىغان چوڭ بىر ئاشخانا، كىيىملەر ئورتاق يۇيۇلىدىغان چوڭ كىرخانا ۋە ئەڭ مۇھىمى، بالىلار بىللە چوڭ بولىدىغان، كەسپىي تەربىيەچىلەر تەرىپىدىن تەربىيەلىنىدىغان بالىلار ئۆيلىرىنىمۇ قۇرۇپ چىقتى. بۇ سىستېما، ئاتا-ئانىلارنىڭ بالىلىرىدىن خاتىرجەم ئېتىزدا ياكى زاۋۇتتا پۈتۈن زېھنى بىلەن ئىشلىشىگە كاپالەتلىك قىلسا، بالىلار ئارىسىدا مۇستەھكەم بىر قېرىنداشلىق رىشتىسىنى شەكىللەندۈردى.

كىببۇتز مودېلى، بىزنىڭ «مىللىي ھەمكارلىق ۋە تەرەققىيات كوپىراتىپلىرى» لايىھەمىزنىڭ مىكرو دەرىجىدىكى ئەڭ مۇكەممەل ئۈلگىسىدۇر. 10 -20 ئائىلىدىن تەشكىل تاپقان بىر «ھەمكارلىق بىرلىكى» نىڭ، خۇددى بىر كىببۇتزدەك، كىچىك كاپىتاللىرىنى بىرلەشتۈرۈپ ئورتاق بىر ئاشخانا ئېچىشى، بىر تاللا بازىرىنى باشقۇرۇشى ياكى بىر تازىلىق شىركىتى قۇرۇشى پۈتۈنلەي مۇمكىن. قولغا كەلگەن پايدا، ھەم بۇ  ئائىلىلەرنىڭ ئاساسىي تۇرمۇشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ، ھەم يېڭى ئىگىلىك ساھەلىرىنى يارىتىش ئۈچۈن كاپىتال جۇغلايدۇ. بۇ، خەلقىمىزنى سەدىقىگە مۇھتاج بولۇشتىن قۇتۇلدۇرۇپ، ئۆز ئىقتىسادىي تەقدىرىنىڭ ئىگىسى قىلىدىغان، ئۆزئارا ئىشەنچ ۋە قېرىنداشلىق ئېڭىنى قايتا بەرپا قىلىدىغان ئەڭ كونكرېت قەدەمدۇر.

 

يەر شارىغا تارقالغان دىئاسپورادىن خەلقئارالىق بىر كۈچكە ئايلانغان تەشكىلىي ھەمكارلىق ئىستراتېگىيەسى، ئاغاخاننىڭ ئىسمائىلىي جامائىتى مودېلى

بۇ مودېل، دۇنيانىڭ ھەرقايسى جايلىرىغا تارقىلىپ كەتكەن بىر دىئاسپورانىڭ، ئىنتايىن كەسپىي، ئوچۇق-ئاشكارا ۋە خەلقئارالىق سەۋىيەدە باشقۇرۇلىدىغان مەركىزىي ئورگانلار ئارقىلىق، غايەت زور بىر ئىقتىسادىي ۋە ئىجتىمائىي كۈچكە ئايلاندۇرۇلۇشى مۇمكىنلىكىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ. بۇ، «پىدائىيلىق» روھىنى «كەسپىي تەشكىللىنىش» بىلەن بىرلەشتۈرگەن بىر سىستېمىدۇر.

كونكرېت مىساللار:

ئىسمائىلىي جامائىتىنىڭ رەھبىرى ئاغا خان، جامائەت ئەزالىرىدىن كەلگەن ۋە «داسوند» دەپ ئاتالغان قەرەللىك ۋە ئىختىيارىي ئىئانىلەرنى، «ئاغا خان تەرەققىيات لايىھەسى» (Aga Khan Development Network - AKDN) دەپ ئاتالغان غايەت زور بىر تەشكىلىي قۇرۇلما ئاستىغا يىغقان. بۇ قۇرۇلما، بىر تەشكىلاتنىڭكىدەك ئەمەس، بەلكى دۇنيادىكى ئەڭ چوڭ شىركەتلەردەك كەسپىي باش ئىجرائىيە ئەمەلدارلىرى،  (CEO) مالىيە مۇتەخەسسىسلىرى ۋە كەسپىيلەشكەن خەلقئارلىق لايىھە باشقۇرغۇچىلار تەرىپىدىن باشقۇرۇلىدۇ.

«ئاغا خان تەرەققىيات لايىھەسى»، بۇ فوندلارنى پاسسىپ ھالەتتە ساقلاپ ئولتۇرماستىن، بەلكى جامائەتنىڭ ۋە ئۇلار ياشاۋاتقان دۆلەتلەرنىڭ تەرەققىياتى ئۈچۈن غايەت زور مەبلەغلەرگە ئايلاندۇردى.

ساياھەتچىلىك ساھەسىدە،  ئافرىقا ۋە ئاسىيانىڭ نۇرغۇن دۆلەتلىرىدە، شۇ دۆلەتلەرنىڭ ئەڭ ھەشەمەتلىك ۋە نوپۇزلۇق مېھمانخانا زەنجىرلىرىدىن بىرى بولغان «سېرېنا مېھمانخانىلىرى» (Serena Hotels) نى خەلقتىن يىغقان فون بىلەن قۇرۇپ چىقتى.

مالىيە ساھەسىدە،  پاكىستاننىڭ ئەڭ چوڭ بانكىلىرىدىن بىرى بولغان «ھەبىب بانكىسى» (HBL) نىڭ ئەڭ چوڭ ھەسسىدارىغا ئايلاندى. نۇرغۇن دۆلەتلەردە «جۇبىلېي سېغۇرتا شىركىتى» (Jubilee Insurance) قاتارلىق گېەانىت سۇغۇرتا شىركەتلىرىنى قۇردى.

سانائەت ۋە ئاخبارات ساھەسىدە،  ئافرىقادا سانائەت ئورۇنلىرىنى، پاكىستاندا بولسا دۆلەتنىڭ ئەڭ چوڭ ئاخبارات گۇرۇپپىلىرىدىن بىرىنى، يەنى (Nation Media Group) نى قۇرۇپ چىقتى.

«ئاغا خان تەرەققىيات لايىھەسى» يەنە، پايدا ئېلىشنى مەقسەت قىلمايدىغان ئىنسانپەرۋەرلىك مۇلازىمەت ساھەلىرىدىمۇ دۇنياۋى ئۆلچەمدىكى ئورگانلارنى بەرپا قىلدى.

مائارىپ ساھەسىدە،  پاكىستاندا، تېبابەت ۋە مائارىپ بويىچە دۇنيادىكى ئەڭ ھۆرمەتكە سازاۋەر ئورگانلاردىن بىرى بولغان «ئاغا خان ئۇنىۋېرسىتېتى» نى قۇردى.

سەھىيە ساھەسىدە نۇرغۇن دۆلەتلەردە، زامانىۋى داۋالاش مۇلازىمىتى بىلەن تەمىنلەيدىغان «ئاغا خان دوختۇرخانىلىرى» نى قۇردى.

دىئاسپورادا چېچىلىپ يۈرگەن ئىسمائىلىي جامائىتىگە تەۋە مىڭلىغان كىچىك تىجارەتچى ۋە دېھقانلارغا ئۆز ئىگىلىكىنى تىكلىشى ئۈچۈن كىچىك قەرز بېرىدىغان مىكرو فوند بانكىلىرىنى قۇرۇپ چىقتى.

ئاغا خان مودېلى، بىزنىڭ «شەرقىي تۈركىستان ئازادلىق فوندى» ۋە «ۋاقىتلىق ھۆكۈمەت» لايىھەمىزنىڭ ماكرو دەرىجىدىكى ئەڭ ئىلھامبەخش ئۈلگىسىدۇر. بۇ مودېل بىزگە شۇنى ئۆگىتىدۇ: دىئاسپورادىكى ھەر بىر قېرىندىشىمىزدىن كەلگەن كىچىك ئىئانىلەر، ئەگەر ئوچۇق-ئاشكارا، كەسپىي ۋە يىراقنى كۆرەر بىر مەركىزىي قۇرۇلما ئاستىدا توپلانسا، پەقەت يېمەك-ئىچمەك ياردىمى قىلىش بىلەنلا چەكلىنىپ قالمايدۇ. ئەكسىچە، مېھمانخانا زەنجىرلىرىنى قۇرىدىغان، بانكىلارغا ھەسسىدار بولىدىغان، ئۇنىۋېرسىتېتلار ۋە دوختۇرخانىلارنى ئاچىدىغان غايەت زور بىر كۈچكە ئايلانغىلى بولىدۇ. بۇ، پەقەت ئىقتىسادىي مۇستەقىللىقلا ئەمەس، شۇنىڭ بىلەن بىرگە خەلقئارا سەھنىدە غايەت زور ھۆرمەتكە، تەسىر كۈچىگە ۋە «يۇمشاق كۈچ» كە ئېرىشىشنىڭ بىردىنبىر يولىدۇر.

خۇلاسە شۇكى، بۇ ئىككى مودېل، شەخسلەرنىڭ ئىقتىسادىي قىيىنچىلىقلىرىنى ھەل قىلىشنىڭ، ئەمەلىيەتتە مىللىي ئازادلىق كۈرىشىنىڭ دەل ئۆزى ئىكەنلىكىنى ھېچقانداق شۈبھىگە ئورۇن قويماستىن ئىسپاتلاپ بېرىدۇ.

ھۆكۈمەتلەر بىلەن ئىستراتېگىيەلىك ھەمكارلىق ئورنىتىش، ئىقتىسادىي تەسىر كۈچىنى بەرپا قىلىش

ئەڭ ئېچىنىشلىقى شۇكى، بىز بولۇپمۇ تۈركىيەگە ئوخشاش قېرىنداش ئەللەردىكى غايەت زور ئىقتىسادىي پۇرسەتلەرنى، سەمىمىي، لېكىن تەجرىبىسىز بىر «تىلەمچىلىك» ۋە «يالۋۇرۇش» پىسخىكىسى بىلەن بىكارغا ئىسراپ قىلماقتىمىز. بىر قانچە ئاپتوبۇس ياكى ھەقسىز بىر يىغىن زالى تەلەپ قىلىش، گوياكى ئوكياندىن بىر تامچە سۇ تىلىگەندەكلا بىر ئىش. شۇڭا، بۇ «يالۋۇرۇش» پىسخىكىمىزنى دەرھال ۋە ئۈزۈل-كېسىل تەرك ئېتىش كېرەك. ئۇنىڭ ئورنىغا، دىئاسپورادىكى كارخانىچىلىرىمىزنى بىر يەرگە توپلايدىغان بىر «سودا-سانائەتچىلەر كېڭىشى» قۇرۇپ چىقىشىمىز لازىم. بۇ كېڭەشنىڭ ۋەزىپىسى، بىز ياشاۋاتقان دۆلەتلەردىكى مىنىستىرلىقلارنىڭ، شەھەرلىك ھۆكۈمەتلەرنىڭ ۋە ھۆكۈمەت ئورگانلىرىنىڭ لايىھە-پىلانلىرىنى شۇنداقلا ھۆددىگە بېرىش پائالىيەتلىرىنى كەسپىي دەرىجىدە، بىرمۇ-بىر كۆزىتىپ تۇرۇش ۋە پۇرسەتتىن پايدىلىنىشتۇر.

ئىستراتېگىيەلىك نىشانىمىز، تىلەمچىلىكتىن ھالقىلىق كۈچكە ئايلىنىش

مەقسىتىمىز، كارخانىچىلىرىمىزنى ئۆزلىرى تۇرۇشلۇق دۆلەتلەردىكى ئادەتتىكى كىچىك تىجارەتچى بولۇشتىن ھالقىتىپ، ھۆكۈمەتتىن چوڭ-چوڭ لايىھەلەرنى ھۆددىگە ئالىدىغان، باج چېمپىيونى بولىدىغان، مىڭلىغان كىشىنى ئىش ئورنى بىلەن تەمىنلەيدىغان غوللۇق كۈچلەرگە ئايلاندۇرۇش. تەسەۋۋۇر قىلىپ بېقىڭ، بىر مىنىستىرنىڭ ئالدىغا نامايىش ئۈچۈن ئاپتوبۇس سورىغان بىر تەشكىلات رەئىسى سۈپىتىدە ئەمەس، بەلكى شۇ شەھەرنىڭ ئەڭ چوڭ سودا-سانائەتچىسىدىن بىر قانچىنى يېنىغا ئالغان ۋە مىنىستىرلىقنىڭ مەلۇم لايىھەسىنى ھۆددىگە ئېلىش تەلىپى بىلەن كەلگەن رەھبەر سۈپىتىدە ئولتۇرغىنىمىزدا، سىياسىي تەسىر كۈچىمىز مىڭ ھەسسە ئاشىدۇ!

ئىقتىسادىي ئەلچىلەر تورى يارىتىش 

ھەر بىر كارخانىچىمىز، ئۆزى تۇرۇشلۇق دۆلەتتە بىر «ئىقتىسادىي ئەلچى» دەپ قارىلىشى كېرەك. ئۇلارنىڭ تېخىمۇ تەرەققىي قىلىشى، تېخىمۇ كۆپ كىرىم قىلىشى ۋە شۇ دۆلەت ئىقتىسادىدا ھالقىلىق رول ئوينايدىغان بىر كۈچكە ئايلىنىشى ئۈچۈن سىياسىي قانات لوبىچىلىق قىلىشى ۋە كونكرېت ئىستراتېگىيەلەرنى تۈزۈپ چىقىشى لازىم.

ئىستراتېگىيەلىك مەبلەغ سېلىش 

فوندنىڭ بىر قىسمى، كەلگۈسىدە داۋايىمىزغا ياردەم بېرەلەيدىغان ھالقىلىق ساھەلەرگە (مەسىلەن: ئاخبارات ۋاسىتىلىرى، تېخنىكا شىركەتلىرى، تەشۋىقات-دىپلوماتىيە ۋە لوبى شىركەتلىرى قاتارلىقلارغا) ئىستراتېگىيەلىك مەبلەغ سېلىش ئۈچۈن ئىشلىتىلىشى كېرەك.

خەلقئارالىق مالىيە باشقۇرۇش ۋە ئوچۇق-ئاشكارىلىق

«شەرقىي تۈركىستان ئازادلىق فوندى» نىڭ ئىشەنچلىكلىكىگە كاپالەتلىك قىلىش ئۈچۈن، فوندنى باشقۇرۇشتا تەجرىبىلىك چەتئەللىك كەسپىي خادىملار بىلەن ھەمكارلىشىمىز ۋە فوندنىڭ ھېساباتىنى خەلقئارالىق مۇستەقىل ئىقتىسادىي تەپتىش ئورگانلىرى تەرىپىدىن قەرەللىك تەكشۈرتۈپ تۇرىشىمىز كېرەك.

بۇ فوند يەنە، ئىرقىي قىرغىنچىلىققا شېرىك بولۇۋاتقان غەرب شىركەتلىرىگە قارشى خەلقئارالىق (بويقۇت قىلىش، يېتىم قالدۇرۇش ۋە ئېمبارگو يۈرگۈزۈش) ھەرىكەتلىرىنى تەشكىللەش ئارقىلىق، خىتاي بىلەن سودا-سېتىق قىلىشنىڭ ئىقتىسادىي بەدىلىنى ئېغىرلاشتۇرۇش پائالىيەتلىرىگىمۇ ئىشلىتىلىدۇ.

 

2 -  سىياسىي سەپ — قەبىلە باشلىقلىقىدىن قۇرغۇچى دۆلەت ئەقلىگە ئۆتۈش

يىللاردىن بۇيان، رەھبەرلىك شەخسلەرنىڭ نوپۇزى ئەتراپىغا توپلانغان كىچىك بەگلىكلەرگە، تەشكىلاتلار بولسا بىر دۆلەت ئەقلىنىڭ ئورنىغا كىچىك تەشكىلاتچىلىق ئەقلى بىلەن ھەرىكەت قىلدى. لېكىن ئەڭ ئۆلۈمچۈل راك كېسىلىمىز بولسا، ئىچىمىزدىكى ئىشەنچسىزلىكتۇر. خىتاينىڭ ئەڭ مۇۋەپپەقىيەتلىك پىسخىكىلىق ئۇرۇشى، دىئاسپورانىڭ قەلبىگە تېرىۋەتكەن گۇمانخورلۇق ئۇرۇقلىرىدۇر. كىمنىڭ جاسۇس، كىمنىڭ ۋەتەنپەرۋەر ئىكەنلىكى ئېنىقسىزلاشقان، ئەڭ كىچىك بىر پىكىر ئوخشىماسلىقىدا «خائىنلىق» بىلەن قارىلاشتىن يانمايدىغان، ھەممە كىشى بىر-بىرىنى خىتايغا ئىشلەيدۇ دەپ گۇمان قىلىدىغان بۇ ۋەھىمەخور كەيپىيات، بىرلىكىمىزنى ئۆلتۈرىدىغان بىر ئىجتىمائىي راكقا ئايلانماقتا. بۇ ئەھۋال، ئەڭ قىممەتلىك بايلىقىمىز بولغان ئىنسان كۈچىمىزنى ئىسراپ قىلىپلا قالماي، شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا دۈشمەننىڭ بىزنى «ئۆز ئىچىدە پارچىلانغان، چىقىشالماس بىر توپ» سۈپىتىدە كۆرۈشىگە ۋە كۆرسىتىشىگە سەۋەب بولۇپ، دىپلوماتىك قوللىرىمىزنى ئاجىزلاشتۇرماقتا.

 

چارە: بىرلا ۋە قانۇنلۇق ۋاقىتلىق ھۆكۈمەت قۇرۇش

 ئۆتمۈشتىكى تارقاق ۋە ئىناۋىتىنى يوقاتقان قۇرۇلمىلىرىمىزغا مەڭگۈلۈك پېچەت سېلىنىدۇ. بارلىق ئاكتىپ قانۇنلۇق ئاممىۋىي قۇرۇلمىلار، ئىقتىدارغا ئاساسلانغان، تېخنوكرات ۋە يىراقنى كۆرەلەيدىغان كادىرلاردىن تەركىب تاپقان بىرلا قانۇنلۇق «ۋاقىتلىق شەرقىي تۈركىستان ھۆكۈمىتى» نى قۇرۇش ئۈچۈن بىر قۇرغۇچىلار كېڭىشىنى تەشكىللەپ چىقىدۇ. بارلىق تەشكىلاتلىرىمىزنىڭ ھەمكارلىقىدا بەرپا قىلىنىدىغان بۇ قۇرۇلما، پەقەت بىر ۋەكىللىك ئورگىنى ئەمەس، شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا كۈرەشنىڭ سۈرگۈندىكى مېڭىسى ۋە يۈرىكى بولىدۇ. چۈنكى ھۆكۈمەت قۇرماي تۇرۇپ، نە قانۇنىيلىققا، نە باشقا دۆلەتلەردىن ئىتتىپاقداشلىققا ئېرىشكىلى بولمايدۇ.

 

ئىچكى بىخەتەرلىك ۋە قارشى ئىستىخبارات ئورگىنى قۇرۇش

 ئىچىمىزدىكى ئىشەنچ كرىزىسى ۋە جاسۇسلۇق ۋەھىمىسىدىن ھالقىش، شەخسىي ئارزۇ-ئۈمىدلەر بىلەن ئەمەس، بەلكى سىستېمىلىق كاپالەتلەر ۋە ئۆلچەملەر بىلەن مۇمكىن بولىدۇ. ۋەزىپىگە تەيىنلەشلەر، غەيۋەت-شىكايەت ياكى ساداقەتمەنلىك بىلەن ئەمەس، بەلكى خەلققە ئوچۇق ئېلان قىلىنغان خەلقئارالىق ئۆلچەملەر ۋە ئوچۇق-ئاشكارا سۆھبەت باسقۇچلىرى ئاساسىدا بولىدۇ. بۇ، خالىغانچە ئىش قىلىش ۋە يېقىنىنى يېنىغا تارتىشنى توختىتىپ شۇ ئارقىلىق گۇماننى يوقىتىدۇ. ئاندىن ھۆكۈمەت قارمىقىدا، دوست دۆلەتلەرنىڭ ئىستىخبارات ئورگانلىرىدىن پېنسىيەگە چىققان، بۇ ساھەدە مۇتەخەسسىسلەشكەن چەت ئەللىك كەسپىي خادىملاردىن مەسلىھەت ئالىدىغان، ئىنتايىن مەخپىي ۋە ئىقتىدارلىق بىر «ئىچكى بىخەتەرلىك ۋە قارشى ئىستىخبارات ئورگىنى» قۇرۇلىدۇ. بۇ ئورگاننىڭ ۋەزىپىسى، ھەقىقىي خىتاي جاسۇسلىرىنىڭ سىڭىپ كىرىشلىرىنى كونكرېت دەلىل-ئىسپاتلار بىلەن ئېنىقلاپ يوقىتىشتۇر. شۇنداق قىلىپ، «خائىن» دېگەن ئەيىبلەش، بىر تۆھمەت قورالى بولۇشتىن قۇتۇلۇپ، پەقەتلا بۇ كەسپىي ئورگاننىڭ ھوقۇق دائىرىسىدىكى ئەستايىدىل بىر خىزمەت جەريانىغا ئايلىنىدۇ.

 

مىللىي بىخەتەرلىك ۋە ئىستراتېگىيە كېڭىشى قۇرۇش

ھۆكۈمەت قارمىقىدا، داۋانىڭ بارلىق ئامىللىرىنى (دىپلوماتلار، ئاكادېمىكلەر، سودا-سانائەتچىلەر، ئاممىۋى رەھبەرلەر ۋە ئوخشىمىغان جۇغراپىيەلەردىكى قارشىلىق كۈچلىرىمىزنىڭ ۋەكىللىرىنى) بىر يەرگە جەم قىلىدىغان بىر «مىللىي بىخەتەرلىك ۋە ئىستراتېگىيە كېڭىشى» قۇرۇلىدۇ. بۇ كېڭەش، بىر پىكىر يەنە بىرىنى ئېزىدىغان، بىر گۇرۇپپا يەنە بىرنى خائىن ئېلان قىلىدىغان ئۇ زەھەرلىك ئۆتمۈشنى تارىخقا كۆمىدۇ، بۇ كېڭەش، ئوخشىماسلىقلارنى بىر بايلىق سۈپىتىدە باشقۇرۇش ئارقىلىق ئىچكى توقۇنۇش خەنجىرىنى سۇندۇرۇپ تاشلايدۇ (8-مەشئەل).

قۇرۇپ چىقىدىغان ۋاقىتلىق ھۆكۈمىتىمىز، بوسنىڭ «سۈرگۈندىكى دۆلەت ئەندىزى» دىن (17-مەشئەل) ئەندىزە ئېلىپ ھەرىكەت قىلىدۇ. كەلگۈسىدىكى ئاساسىي قانۇننى، مىنىستىرلىقلارنى ۋە بىيۇروكراتىيەنى بۈگۈندىن باشلاپ بەرپا قىلىدىغان بىر «دۆلەتنىڭ دەسلەپكى سىناق نۇسخىسى» نى يارىتىدۇ. چۈنكى دۆلەت قۇرۇش پۇرسىتى، پەقەت شۇنىڭغا تولۇق تەييارلانغانلارغىلا مەنسۇپ بولىدۇ.

 

قوش قاناتلىق كادىرلار ئىستراتېگىيەسىنى يولغا قويۇش 

ھۆكۈمەتنىڭ ۋە ئۇنىڭغا قاراشلىق ئورگانلارنىڭ ئىقتىدارلىق خادىملار گۇرۇپپىسىنى قۇرۇش ئۈچۈن (ئىچكى قانات) ئىقتىدارلىق كادىرلارنى تېپىپ چىقىش ۋە يېتىشتۈرۈش مەقسىتىدە بىر «مىللىي ئىقتىدارلىقلار سانلىق مەلۇمات ئامبىرى» قۇرۇش بىلەن بىرگە «رەھبەرلىك ئاكادېمىيەسى» قۇرۇلىدۇ. (تاشقى قانات) بولسا، ھۆكۈمەتنىڭ ئىستراتېگىيەلىك ئىقتىدارىنى ئاشۇرۇش ئۈچۈن، داۋايىمىزغا دوست پېنسىيەگە چىققان چەت ئەللىك سىياسەتچى ۋە بىيۇروكراتلاردىن تەركىب تاپقان بىر «خەلقئارالىق مەسلىھەتچىلەر كومىتېتى» قۇرۇپ چىقىدۇ.

 

3 - دىپلوماتىيە سېپى — تىلەمچىلىكتىن ئاكتىپ مۇداپىئەگە

دىپلوماتىيە سېپىمىز، دۇنياغا ئازاب-ئوقۇبەتلىرىمىزنى ئاڭلىتىپ، رەھىم-شەپقەت كۈتىدىغان بىر «ھېسداشلىق تىلىگۇچى» ئوبرازىدا ھەرىكەت قىلماقتا. بۇنىڭ قانۇنىي ۋە سىياسىي جەھەتتىكى چىقىش يولىنى چىگىشلەشتۈرىۋاتقان تۈپكى ئامىل، شەرقىي تۈركىستاننىڭ خەلقئارا جامائەتچىلىكتە ۋە خەلقئارا قانۇن ئالدىدا «ئىشغال قىلىنغان دۆلەت» سۈپىتىدە ئەمەس، بەلكى خىتاينىڭ بىر قىسمى سۈپىتىدە ئېتىراپ قىلىنىشىدۇر. بۇ قانۇنىي بوشلۇق، خىتاينىڭ ئەڭ قانلىق ئىرقىي قىرغىنچىلىقنىمۇ «تېررورلۇققا قارشى كۈرەش» دەپ نىقابلىيالىشىغا شارائىت يارىتىپ بېرىدىغان بىر شەيتانىي قورغان رولىنى ئوينىماقتا. بۇ قانۇنىي سالاھىيەتسىزلىك بىزنى قوللىماقچى بولغان تۈرك-ئىسلام دۆلەتلىرىنىڭمۇ قول-پۇتلىرىنى، ھەتتا ئاغزىنى باغلاپ قويماقتا.

چارە: قانۇنىيلىقنى بەرپا قىلىش. «ئىشغال ئاستىدىكى زېمىن» سالاھىيىتىنى تىزىمغا ئالدۇرۇشتۇر. كۈرىشىمىزنىڭ ئەڭ تۈپكى قانۇنىي ۋە سىياسىي تۈگۈنى بولغان خىتاينىڭ «ئىچكى ئىشى» دېگەن باھانىسىنى يىلتىزىدىن يوقىتىش ئۈچۈن، «ئىشغال ئاستىدىكى زېمىن» سالاھىيىتىنى خەلقئارا سەھنىدە تىزىمغا ئالدۇرۇش، دىپلوماتىيەمىزنىڭ ئاساسلىق نىشانلىرىدىن بىرى بولىدۇ. بۇ مەقسەتتە، دوست دۆلەتلەرنىڭ پارلامېنتلىرىدا بۇ يۆنىلىشتە قارارلار چىقىرىش ئۈچۈن جىددىي بىر لوبىچىلىق پائالىيىتى ئېلىپ بېرىلىدۇ. پارلامېنت سەۋىيەسىدە نەتىجە ئېلىنمىغان جايلاردا بولسا، گوللاندىيەدىكى شەھەرلىك ھۆكۈمەت كېڭىشىنىڭ قارارىغا ئوخشاش، يەرلىك ھۆكۈمەتلەر (ۋىلايەت ۋە ناھىيەلىك ھۆكۈمەتلەر) مەجلىسىدىن بۇ خىل قارارلارنىڭ ئېلىنىشى ئۈچۈن تۆۋەندىن يۇقىرىغا دىپلوماتىيە سەپەرۋەرلىكى باشلىنىدۇ. يۇقىرىدىن پارلامېنتلار، تۆۋەندىن شەھەرلىك ھۆكۈمەتلەر بىلەن بەرپا قىلىنىدىغان بۇ قانۇنىيلىق تورى، خىتاينىڭ يالغانلىرىنى بوغىدىغان پولات ئارغامچىغا ئايلىنىدۇ.

دىپلوماتىيەدە قىممەتنى ئاساس قىلغان سودىلىشىشقا يۈزلىنىشىمىز لازىم. سۆھبەت ئۈستىلىگە «بىزگە ئىچىڭلار ئاغرىسۇن» ھۆججىتى بىلەن ئەمەس، «سىلەرگە سۇنىدىغان ئىستراتېگىيەلىك قىممىتىمىز ماۋۇلار» دېگەن كونكرېت لايىھەلەر بىلەن ئولتۇرىدىغان بولىشىمىز كېرەك (19-مەشئەل). ئامېرىكىغا خىتاينى مۇستەھكەم قورشاۋغا ئېلىشنىڭ مۇھىم ئامىلى، تۈركىيەگە تۈرك دۇنياسى رەھبەرلىكىنى مۇستەھكەملەيدىغان يۇمشاق كۈچ، ياۋروپا ئىتتىپاقىغا ئوتتۇرا ئاسىيادا دېموكراتىك بىر كۆۋرۈك ۋە ئىقتىسادىي بىر پۇرسەت بولۇشتەك قىممىتىمىزنى سۇنۇشقا يۈزلىنىشىمىز لازىم.

 كۈرىشىمىزنى تېزلىتىش ۋە كونكرېت نەتىجىلەر (جازا قارارلىرى، ئېمبارگو ۋە قانۇن لايىھەلىرى قاتارلىقلار) نى قولغا كەلتۈرۈش ئۈچۈن، ۋاشىنگتون، بىريۇسسېل ۋە باشقا ھالقىلىق پايتەختلەردە پائالىيەت ئېلىپ بېرىۋاتقان، ئىناۋىتى كۈچلۈك كەسپىي لوبىچىلىق شىركەتلىرى بىلەن لايىھە ئاساسىدا كېلىشىملەر تۈزۈلىدۇ. چۈنكى زامانىۋى دىپلوماتىيەدە ھەقلىق بولۇش يېتەرلىك ئەمەس؛ ھەقلىقلىقىنى توغرا كارىدورلاردا، توغرا ۋاقىتتا ۋە توغرا سۆزلەر بىلەن توغرا قۇلاقلارغا يەتكۈزۈش ئىنتايىن مۇھىم.

 

دۈشمەننىڭ ئىستراتېگىيەلىك لايىھەلىرىنى نىشانلاش 

«ئاكتىپ مۇداپىئە» پىرىنسىپى بويىچە، دىپلوماتىيە كۈچىمىز، خىتاينىڭ «بىر بەلۋاغ، بىر يول» غا ئوخشاش لايىھەلىرى ئۆتىدىغان دۆلەتلەردە، بۇ لايىھەنىڭ خەۋپ-خەتىرىنى، قەرز توزىقىنى ۋە خىتاينىڭ مۇستەملىكىچى، كېڭەيمىچى نىيەتلىرىنى پاش قىلىدىغان قارشى پائالىيەتلەرنى ئېلىپ بارىدۇ.

شەرقىي تىمور ئەندىزىسى  بويىچە، دۇنيانىڭ ھەممىلا يېرىدە خىتاينىڭ ھەرقانداق يېغىن ۋە پائالىيەتلىرىگە بۇدۇشقاقتەك چاپلىشىپ ئاجرىمايدىغان ئاۋانگارت دىپلوماتىك پارتىزانلىق ئۇرۇشى قوزغىشىمىز ئىنتايىن مۇھىم. ھەر بىر خەلقئارالىق سەھنە، ھەر بىر ب د ت يىغىنى، ھەر بىر كىشىلىك ھوقۇق كومىتېتى يىغىلىشلىرى، قەيسەرلىك بىلەن ھەيدىۋەتسىمۇ ئۇنىمايدىغان، زېرىكمەيدىغان ۋە ھارماي-تالماي يىغىن مەيدانىدا تىكىلىپ تۇرىدىغان پارتىزان دىپلوماتلىرىمىز بىلەن خىتاي ئۈچۈن بىر جەھەننەمگە ئايلاندۇرۇلىدۇ. 

 

4 - ئاكادېمىيە ۋە قانۇنىي ئۇرۇش سېپى — ئاھ-پەرياتتىن بىلىم ئۇرۇشىغا ئۆتۈش

بىزنىڭ ئاكادېمىك كۈچىمىز، ھەددىدىن زىيادە تەكەببۇرلۇق، مەنمەنچىلىك ۋە ئۆزىنى ئىسپاتلاش يولىدىكى بىھۇدە تالاش-تارتىشلار بىلەن ئۆز كۈچىنى ئىسراپ قىلىپ، خىتاينىڭ غايەت زور تەشۋىقات سىستېمىسى ئالدىدا پەقەتلا مۇداپىئە ھالىتىدە تۇرماقتا. لېكىن ئەڭ چوڭ پاجىئە، قولىمىزدىكى ئىلمىي ئىقتىدارلارنى مىللىي كۈرەش ئۈچۈن ئىستراتېگىيەلىك بىر قورالغا ئايلاندۇرالمايۋاتقانلىقىمىزدۇر.

بىر رەھبەرنىڭ تاشلايدىغان تۇنجى قەدىمى، ئۆزى ھەرىكەت قىلىدىغان جەمئىيەتنىڭ ئىجتىمائىي قۇرۇلما خەرىتىسىنى سىزىپ چىقىشتۇر. ھەرقانداق بىر جەمئىيەتنى سەپەرۋەر قىلىش ئۈچۈن، ئۇلار ھەققىدە مۇكەممەل مەلۇماتقا ئىگە بولۇش شەرت. بۇ مەلۇماتسىز تاشلانغان ھەر بىر قەدەم، قاراڭغۇلۇققا ئېتىلغان ئوققا ئوخشايدۇ. ئەپسۇسكى، دىئاسپورانىڭ ئىجتىمائىي قۇرۇلما خەرىتىسىنى سىزىپ چىقىشى كېرەك بولغان سوتسيولوگ پروفېسسورلىرىمىز، ئەينى چاغدا خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ تەلىپى بىلەن پۈتۈن شەرقىي تۈركىستاننى ئايلىنىپ دوكلات ھازىرلىغاندا كۆرسەتكەن تىرىشچانلىقىنى، بۈگۈن ئۆز خەلقىنىڭ يوشۇرۇن كۈچىنى، ئىجتىمائىي مەسىلىلىرىنى ۋە ھەرىكەتلەندۈرگۈچ كۈچلىرىنى ئانالىز قىلىش ئۈچۈن كۆرسەتمەيۋاتماقتا. ئۆزى ياشاۋاتقان شەھەردىكى ئۇيغۇر نوپۇسىنىمۇ بىلمەي تۇرۇپ، پۈتۈن زېھنىنى شەخسىي نام-ئابرويىنى پارلىتىش ۋە بىھۇدە مۇنازىرىلەر بىلەن خورىتىش، دۈشمەنگە قارشى ئەڭ چوڭ قورالىمىز بولغان «بىلىم» نى ئۆز قولىمىز بىلەن يەرگە كۆمگەنلىكتۇر. بۇ ئىلمىي خىيانەت، قولىمىزدا ھەقلىقلىقىمىزنى ئىسپاتلايدىغان تاغدەك ھۆججەتلەر تۇرغان تەقدىردىمۇ، ئۇلارنى دۇنياغا قوبۇل قىلدۇرىدىغان تەشكىلىي بىر كۈچنى بەرپا قىلالماسلىقىمىزنىڭ تۈپ سەۋەبىدۇر.

ئىلمىي خىزمەتتە كوسوۋو مودېلىدىن ئىلھام ئېلىپ، ئىرقىي قىرغىنچىلىقنى قانۇنىي ئېتىراپ قىلدۇرۇش ۋە سىياسىي ئېتىراپقا ئېرىشتۈرۈش ئۈچۈن پۈتۈن ئاكادېمىك ۋە قانۇنىي كۈچىمىز، خىتاينىڭ قىلمىشلىرىنىڭ بىر «ئىرقىي قىرغىنچىلىق» ئىكەنلىكىنى ئىسپاتلاشقا مەركەزلىشىشى كېرەك. بۇ جەرياننى سىياسىي بېسىم ئارقىلىق قوللاش ئۈچۈن، دوست دۆلەتلەرنىڭ دۆلەتلىك پارلامېنتلىرىدىن، ئۆلكىلىك، شەھەرلىك ۋە ناھىيەلىك ھۆكۈمەت كېڭەشلىرىدىن «ئىرقىي قىرغىنچىلىق» نى ئېتىراپ قىلىش قارارلىرىنى چىقارتىش، ئەڭ مۇھىم ۋەزىپىلىرىمىزنىڭ بىرى بولىدۇ.

خەلقئارالىق قانۇن كۈچىمىزنى سەپەرۋەر قىلىشتا،  «قانۇنىي ئاتوم بومبىسى» لايىھەمىزنى تېزلىتىش ئۈچۈن، دۇنيادىكى ئەڭ داڭلىق خەلقئارالىق ئىرقىي قىرغىنچىلىققا قارشى ئادۋۇكاتلار ئۇيۇشمىلىرى ۋە جىنايى ئىشلار قانۇن ئىدارىلىرى بىلەن كېلىشىملەر تۈزۈلىدۇ. مەقسىتىمىز، خىتايدىكى ھەر بىر ئىرقىي قىرغىنچى جىنايەتچىنىڭ، بېيجىڭ سىرتىغا قەدەم باسقان ھامان قولغا ئېلىنىش ۋەھىمىسى ئىچىدە ياشىشىغا كاپالەتلىك قىلىشتۇر.

ئاكادېمىك كۈچىمىز «خىتاي بىزگە نېمىلەرنى قىلىۋاتىدۇ؟» دېگەن سوئالغا ئەمەس، «خىتاي كىم ۋە ئۇنىڭ ئەجەللىك ئاجىزلىقى نەدە؟» دېگەن سوئالغا جاۋاب ئىزدەيدىغان؛ خىتاينىڭ ئىقتىسادىي، ھەربىي ۋە ئىجتىمائىي سىستېمىسىدىكى يېرىقلارنى ئانالىز قىلىدىغان بىر «ئىستراتېگىيەلىك تەتقىقات ئىنستىتۇتى» قۇرۇپ چىقىدۇ (56-مەشئەل).

 

5 -  پىسخىئولوگىيە، ئاخبارات ۋە كۈلتۈر  سېپىمىز— زۇلۇمنى ئاڭلىتىشتىن قەھرىمانلىق داستانى يارىتىشقا ئۆتۈش

بىزنىڭ بايانلىرىمىز توختىماي مەزلۇملۇق ۋە تەشكىللىك يىغلاش پىسخىكىسى ئۈستىگە قۇرۇلغان. بۇ، روھىمىزنى ھاردۇرۇپ، يېڭى ئەۋلادلاردا كىملىك كرىزىسىنى پەيدا قىلماقتا. ئەڭ ۋەھىمىلىكى شۇكى، خىتاي تۈركىيەگە ئوخشاش دۆلەتلەردە 72 يەرلىك رادىئو بىلەن ھەمكارلىشىپ تەتۈر تەشۋىقات تورلىرىنى قۇرغان بولسا، بىز قولىمىزدىكى يزلەرچە يەرلىك رادىيولار بىلەن ھەمكارلىق ئورنىتىشتەك ئىمكانىيەتلىرىمىزنىمۇ تولۇق ئىشقا سالالمايۋاتىمىز.

قەھرىمانلىق داستانىنى يارىتىش 

سۆزلىرىمىز، بايانلىرىمىز پەقەت زۇلۇمنىلا ئەمەس؛ قارشىلىقنى، غۇرۇرنى، قەھرىمانلىقنى ۋە ئۈمىدنى ئاڭلىتىدىغان بولىدۇ (46-مەشئەل). غەلىبىنى ۋە جەڭگىۋارلىقنى روھىمىزغا نەقىش قىلىش (35-مەشئەل) ئاساس قىلىنىدۇ.

خەلقئارالىق مېدىيا كەسپىي خادىملىرى بىلەن ھەمكارلىشىش 

ھېكايىمىزنى دۇنياغا ئەڭ تەسىرلىك شەكىلدە ئاڭلىتىش ئۈچۈن، خەلقئارادا تونۇلغان ھۆججەتلىك فىلىم رېژىسسورلىرى، ژۇرنالىستلار ۋە ئىستراتېگىيەلىك ئالاقە ئورگانلىرى بىلەن لايىھە ئاساسىدا ھەمكارلىق ئورنىتىلىدۇ.

يەرلىك ئىتتىپاقداشلار بىلەن دۈشمەننى قورشاش 

خىتاينىڭ تەتۈر تەشۋىقات تورلىرىغا ھەسسىلەپ جاۋاب قايتۇرۇش ئۈچۈن ھۆكۈمەت قارمىقىدا قۇرۇلىدىغان بىر «مېدىيا ھەمكارلىق بىرلىكى»، بولۇپمۇ تۈركىيەنى ئاساس قىلغان ھالدا دوست دۆلەتلەردىكى يەرلىك رادىئو، گېزىت ۋە تور بېكەتلىرى بىلەن سىستېمىلىق ھەمكارلىق كېلىشىملىرى ئىمزالايدۇ. بۇ مېدىيا ئورگانلىرىغا، ئېلان قىلىشلىرى ئۈچۈن كەسپىي ھالدا تەييارلانغان مەزمۇنلار ھەقسىز تەمىنلىنىدۇ. مەقسىتىمىز، يۈزلىگەن يەرلىك ئىتتىپاقداش رادىيو، گېزىت، تېلىۋېزىيە ئارقىلىق خىتاينىڭ تەشۋىقات قاناللىرىنى ياڭراق ئاۋازىمىزدا بوغۇپ تاشلاشتۇر.

ۋەتەن ئىچىنى روھىي ئوزۇقلاندۇرۇش

ئەڭ زامانىۋى تېخنىكىلار ئارقىلىق ۋەتەن ئىچىدىكى خەلقىمىز بىلەن يەر ئۇستى ۋە يەر ئاستى بىخەتەر ئالاقە يوللىرىنى قۇرۇپ، ئۇلارنىڭ يالغۇز ئەمەسلىكىنى ھېس قىلدۇرۇش، قارشىلىق كۆرسىتىش روھى ۋە ئۈمىدىنى توختىماي ئوزۇقلاندۇرۇش كېرەك.

بۇ ئومۇميۈزلۈك سەپەرۋەرلىكتە تاماشىبىنلىق ئىدىيەسىگە خاتىمە بېرىلىدۇ (34-مەشئەل)؛ دىئاسپورادىكى ھەر بىر شەرقىي تۈركىستانلىق، 30 مىليونلۇق بىر مىللەتكە ۋەكىللىك قىلىدىغان ئىززەت-ھۆرمەتلىك بىر بايراقدار بولىدۇ (14-مەشئەل).

 

6 - مۇداپىئە سېپى — چېكىندۈرگۈچى كۈچنى بەرپا قىلىش ۋە قانۇنىيلىقنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش

بۇ مەسىلە، يا چەكلەنگەن تېما قاتارىدا كۆرۈلۈپ كەلدى، ياكى بولمىسا ئەڭ چوڭ ئىستراتېگىيەلىك كوزىرىمىز بولغان، چېچەنىستاندىن ئوتتۇرا ئاسىياغىچە، پاكىستاندىن ئافغانىستانغىچە ۋە ئىراقتىن سۈرىيەگىچە بولغان كەڭ جۇغراپىيەدە ئۇرۇش تەجرىبىسى قازانغان ئون مىڭلىغان ئەزىمەتلىرىمىز، «ئەقىل كورلۇقى» بىلەن يوققا چىقىرىلدى. بۇ قېرىنداشلىرىمىز، بىر تەرەپتىن دىئاسپورا تەرىپىدىن «ۋىرۇس» قا مۇئامىلە قىلىنغاندەك چەتكە قېقىلغان بولسا، يەنە بىر تەرەپتىن ئۆزلىرى تۇرۇشلۇق دۆلەتلەر تەرىپىدىن خىتايغا قارشى بىر سودىلىشىش كوزىرى سۈپىتىدە ئىشلىتىلىشتىن باشقا يېڭى ھۆكۈمەتلىرىنىڭ قانۇنىيلىقىنى خەلقئاراغا ئېتىراپ قىلدۇرۇش مەسلىلىرىدىمۇ قۇربان قىلىنىش خەۋپىگە دۇچ كەلمەكتە. بۇ، داۋايىمىزنىڭ ئەڭ پاجىئەلىك ۋە ئەڭ مۇرەككەپ ئىمتىھانىدۇر.

بۇنداق بىر ۋەزىيەتتە، بۇ قېرىنداشلىرىمىزغا ئارقىمىزنى قىلىش، ھەم ۋىجدانىي خىيانەت، ھەم ئىستراتېگىيەلىك ئۆزىنى ئۆلتۈرۈۋېلىشتۇر. چارە، ئۇلارنى يوققا چىقىرىش ئەمەس، بەلكى سىياسىي جەھەتتىن ئىگىدارچىلىق قىلىش ئارقىلىق قوغداش ئاستىغا ئېلىشتۇر. ۋاقىتلىق ھۆكۈمەت، بۇ ئىنسانلارنى «تېرورچى» ئەمەس، بەلكى شارائىتنىڭ مەجبۇرلىشى بىلەن يولغا چىققان «ۋەتەن ئەۋلادلىرى»، زۇلۇمغا ئۇچرىغان چارىسىز مەزلۇملار ۋە كەلگۈسىدىكى «شەرقىي تۈركىستان ئازادلىق ئارمىيەسىنىڭ يوشۇرۇن كۈچى» دەپ تونۇشى ۋە خەلقئارا سەھنىدە ئۇلارنىڭ قانۇنىي ھوقۇقلىرىنى قوغداش ئۈچۈن جىددىي كۈرەش قىلىشى لازىم.

 

سىياسىي ئىگىدارچىلىق ۋە قوغداش

ۋاقىتلىق ھۆكۈمىتىمىز، بۇ كىشىلەرنىڭ ئۆزلىرى تۇرۇشلۇق دۆلەتلەردە قۇربانلىق ياكى شاخمات تاختىسىدىكى پىشكا ئورنىدا ئىشلىتىلىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن، ب د ت ۋە خەلقئارالىق كىشىلىك ھوقۇق تەشكىلاتلىرى ئالدىدا ئۇلارنىڭ ۋەتەنسىز ۋە خەۋپ ئاستىدىكى پاناھلانغۇچى سۈپىتىدە قانۇنىي قوغداشقا ئېلىنىشىنى شۇنداقلا ئۇلارنىڭ كەلگۈسىگە دائىر بارلىق قارارلارنىڭ شەرقىي تۈركىستان ۋاقىتلىق ھۆكۈمىتى بىلەن مۇزاكىرە قىلىنىشىنى تەلەپ قىلىپ، كەسكىن بىر دىپلوماتىك جەڭ باشلىشى لازىم.

سىياسىي ئىنتىزام ئاستىدا بىرلىشىش

 مىللىي بىخەتەرلىك ۋە ئىستراتېگىيە كېڭىشى، بۇ گۇرۇپپىلار بىلەن بىخەتەر يوللار ئارقىلىق ئالاقە ئورنىتىپ، ئۇلارنى ۋاقىتلىق ھۆكۈمەتنىڭ سىياسىي ئىرادىسى ۋە ئىنتىزامى ئاستىدا ماس ھەرىكەت قىلىشقا چاقىرىدۇ. بۇ، ھەربىي يوشۇرۇن كۈچنى، مەسئۇلىيەتسىز ھېسسىياتچان پائالىيەتلەردىن قوغداپ، سىياسىي نىشانلارغا خىزمەت قىلىدىغان قانۇنلۇق بىر كۈچكە ئايلاندۇرۇشنىڭ بىردىنبىر يولىدۇر.

چېكىندۈرگۈچى كۈچ يارىتىش

 بۇ بىرلەشتۈرۈلگەن ۋە سىياسىي ئىرادىگە ماسلاشتۇرۇلغان يوشۇرۇن كۈچ، بىر «چېكىندۈرگۈچى كۈچ» سۈپىتىدە ئۆز ئورنىنى مۇستەھكەملەيدۇ. مەقسەت، مەسئۇلىيەتسىزلىك بىلەن زوراۋانلىققا چاقىرىش ئەمەس، بەلكى خۇددى بوسنىڭ ئارمىيەسىنىڭ ئەنگلىيەگە قارشى ئەڭ ھالقىلىق پەيتتە چوڭ دىپلوماتىك كوزىرى بولغىنىدەك، كۈتۈلگەن شارائىت كەلگەندە خىتاينى سۆھبەت ئۈستىلىگە ئولتۇرۇشقا مەجبۇرلايدىغان ۋە دىپلوماتىك قولىمىزنى كۈچەيتىدىغان بىر بېسىم ئامىلىنى يارىتىشتۇر.

خەلقئارا قانۇنغا ئۇيغۇنلۇق 

ۋاقىتلىق ھۆكىمىتىمىزنىڭ قانۇنلۇق سالاھىيىتى ئاستىدا كەلگۈسىدىكى قانۇنلۇق مۇداپىئە كۈچىنىڭمۇ خەلقئارا قانۇنغا تولۇق ئۇيغۇن بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىش مەقسىتىدە، بۇ ساھەدىكى مۇتەخەسسىس چەتئەللىك پېنسىيەگە چىققان ئوفىتسېرلار ۋە ئىستراتېگىيەچىلەردىن نەزەرىيەۋىي مەسلىھەت ئېلىنىدۇ ۋە چاندىرا بوسقا ئوخشاش قانۇنلۇق، خەلقئارا قانۇن ئېتىراپ قىلىدىغان «شەرقىي تۈركىستان ئازاتلىق ئارمىيەسى» قۇرىلىدۇ. چۈنكى، ئىستىقلال دەرىخى پەقەت قەھرىمانلارنىڭ قېنى بىلەن سۇغۇرۇلغاندىلا كۆكلەيدۇ. (7-مەشئەل).

تارىخنىڭ ھۆكمى ۋە ئەڭ ئاخىرقى تاللاش

مىللىتىمىز تامامەن يوقۇلۇش ياكى تولۇق خىتايلىشىش باسقۇچىدا تۇرىۋاتقان ھازىرقى ھالقىلىق پەيتتە تارىخ بىزنى ئىككى خىل كۆرۈنىش بىلەن خاتىرلەيدۇ. بىرى، يىغا-زارا بىلەن تولغان خاتىرە كىتابىنىڭ قايغۇلۇق بېتى؛ يەنە بىرى، بىر مىللەتنىڭ كۈللىرىدىن قايتا تىرىلىشىنى نامايان قىلىدىغان شانلىق غەلىبە ئابىدىسى. تارىخ بىزگە، ۋەتەن ئۈچۈن كۆپ يىغلىغان، لېكىن ئۇنى قۇتۇلدۇرىدىغان ئەڭ چوڭ كۈچىنى ئۆز قولى بىلەن رەت قىلغان غۇرۇرلۇق، لېكىن ئىستراتېگىيە جەھەتتىن ئەخمەق بىر ئەۋلاد دەپ ھۆكۈم چىقىرامدۇ؟ ياكى بولمىسا، ئىستراتېگىيەلىك ئەقلىنى ئىشقا سېلىپ مۇمكىنسىزلىكنى مۇمكىنگە ئايلاندۇرغان، ئىدېئولوگىيەلىك پەرقلەرنى «ئىستراتېگىيەلىك تەڭپۇڭلۇق» پىرىنسىپى بىلەن بىرلەشتۈرگەن ۋە ۋەتىنىنى ئەركىنلىككە ئېرىشتۈرگەن قۇرغۇچى بىر ئەۋلاد دەپ ياد ئېتەمدۇ؟

بۇ سوئالنىڭ جاۋابىنى، بۈگۈنكى تاللاشلىرىمىز بەلگىلەيدۇ. بۇ يول خەرىتىسى بىر تىلەكلەر تىزىملىكى ئەمەس. بۇ، ھاڭنىڭ گىرۋىكىدىكى ئەڭ ئاخىرقى ئەۋلادنىڭ، تارىخنى قايتىدىن يېزىش ئۈچۈن ئىچىشىگە تەييارلانغان مۇقەددەس قەسەمدۇر.

نېتاجى سۇبھاس چاندرا بوس ۋە ئۇنىڭ ئۆلمەس ئارمىيەسىنىڭ روھى بىزگە ئۇلارنىڭ «پەقەت ھىندىستان ياشىسۇن دەپ ئۆلگەنلىكىنى» جاكارلايدۇ. ئەمدى نۆۋەت بىزگە كەلدى. بۇ يولدا مېڭىش بەدەل تەلەپ قىلىدۇ، قان تەلەپ قىلىدۇ، تەر تەلەپ قىلىدۇ. لېكىن ھەممىدىن مۇھىمى، كۆز يېشىنى سۈرتۈپ، ئۇنىڭ ئورنىغا پولاتتەك بىر ئىستراتېگىيەنى قويالايدىغان بىر ئەقىل ۋە تەۋرەنمەس بىر ئىرادە تەلەپ قىلىدۇ. ئەلۋەتتە، ھېچبىر پىكىر قۇسۇرسىز، مۇكەممەل بولمايدۇ، بىر ۋەتەننىڭ ئازادلىقىمۇ بىر پىكىرنىڭ مۇكەممەللىكىگە ئەمەس، ئۇنى ئىجرا قىلىدىغان ئىرادىنىڭ مۇستەھكەملىكىگە ۋە پىداكارلىقىغا باغلىق بولىدۇ.

ئاللاھ، بۇ مۇقەددەس يولدا قەدىمىمىزنى مۇستەھكەم قىلسۇن ۋە بىزنى، پەقەت شەرقىي تۈركىستانغىلا ئەمەس، پۈتۈن مەزلۇم ئىنسانىيەتكە ئۈمىد بولىدىغان بىر زەپەرگە مۇيەسسەر قىلسۇن.

ئەمدى ئارقىغا يېنىش يوق. بۇ بىزنىڭ مۇستەقىل شەرقىي تۈركىستان ئۈچۈن ئىچىدىغان ئەڭ ئاخىرقى قەسىمىمىز بولۈپ قېلىشى مۇمكىن!