ۋىرگىنىيە، ئامېرىكا، 2025-يىلى 15-سېنتەبىر (ANI): تونۇلغان ئامېرىكالىق ئۇيغۇر كارخانىچى، تېخنىكا شىركىتى قۇرغۇچىسى ۋە كىشىلىك ھوقۇق پائالىيەتچىسى قۇززات ئالتاي بىر سىنلىق مۇراجىئەت ئېلان قىلىپ، ھازىر شەرقىي تۈركىستاندىكى ئۇيغۇر مۇسۇلمانلىرىغا قىلىنىۋاتقان زىيانكەشلىك ۋە خىتاي بىلەن مۇسۇلمان دۆلەتلىرى ئوتتۇرىسىدىكى مۇرەككەپ مۇناسىۋەتلەرنى مۇھاكىمە قىلدى.
سىندا ئالتاي، خىتاينىڭ ئۇيغۇر مۇسۇلمانلىرىغا قارشى داۋاملاشتۇرۇۋاتقان ئىرقىي قىرغىنچىلىقىغا قارىماي، كۆپ قىسىم مۇسۇلمان دۆلەتلىرىنىڭ بېيجىڭ بىلەن بولغان كۈچلۈك سودا ۋە مەبلەغ سېلىش مۇناسىۋىتىنى ساقلاپ كېلىۋاتقانلىقىنى ئوتتۇرىغا قويدى. ئۇ: «رايوندىكى ھەر بىر مۇسۇلمان دۆلىتىنىڭ خىتاي بىلەن چوڭقۇر سودا مۇناسىۋىتى بار» دەپ چۈشەندۈرۈپ، بۇ دۆلەتلەردىن خىتاي بىلەن بولغان سودا ئالاقىسىنى ئاددىيلا ئۈزۈپ تاشلاشنى تەلەپ قىلىشنىڭ رېئاللىققا ئۇيغۇن ئەمەسلىكىنى كۆرسەتتى.
ئالتاي خىتاينىڭ مۇسۇلمان دۆلەتلىرىدىكى ئۇيغۇرلارنىڭ ئاۋازىنى بوغۇش ئۈچۈن قانداق قىلىپ غايەت زور مالىيە كىرگۈزۈش ۋە تەسىر كۈچىدىن پايدىلىنىدىغانلىقىنى بايان قىلدى. ئۇ مۇنداق دېدى: «خىتاي مۇسۇلمان دۆلەتلىرىگە مەبلەغ سېلىش، پارا بېرىش قاتارلىق يوللار بىلەن يۈز مىلياردلىغان دوللار خەجلەپ، تەسىر كۈچى سېتىۋالىدۇ. ئۇلار ھۆكۈمەتلەرگە بېسىم ئىشلىتىپ، ئۇلارنى ئۇيغۇر مەسىلىسىدە سۈكۈت قىلدۇرىدۇ ۋە تاراتقۇلارنى كونترول قىلىپ، بۇ ھەقتە خەۋەر بەرمەسلىككە مەجبۇرلايدۇ».
ئۇ بۇ ئۇچۇر تەكشۈرۈشى نەتىجىسىدە، كۆپ قىسىم مۇسۇلمان دۇنياسىنىڭ شەرقىي تۈركىستاننىڭ ئىشغال قىلىنغانلىقىدىن ۋە ئۇ يەردە ئېلىپ بېرىلىۋاتقان ئىرقىي قىرغىنچىلىقتىن خەۋەرسىز ئىكەنلىكىنى، بۇنىڭ خىتاينىڭ ئىقتىسادىي كېڭەيمىچىلىكىنىڭ ئانچە كۆپ قارشىلىققا ئۇچرىماي داۋاملىشىشىغا شارائىت ھازىرلاپ بېرىدىغانلىقىنى ئاگاھلاندۇردى.
بۇنىڭغا تاقابىل تۇرۇش ئۈچۈن، ئالتاي ئاڭلىقلىقنى ئاساس قىلغان بىر ئىستراتېگىيەنى تەشەببۇس قىلىپ مۇنداق دېدى: «مۇسۇلمان خەلقى ئۇيغۇر مەسىلىسىنى قانچە ئاز بىلسە، خىتاينىڭ سودا قىلىشى شۇنچە ئاسان بولىدۇ. لېكىن ئەگەر تېخىمۇ كۆپ كىشى بىلسە، جامائەت پىكرى ئۆزگىرىدۇ. پۇقرالارنىڭ بېسىمىغا ئۇچرىغان ھۆكۈمەتلەر خىتاينىڭ بۇ دۆلەتلەردە پائالىيەت قىلىشىنىڭ بەدىلىنى ۋە توسالغۇلىرىنى ئاشۇرىدۇ».
ئۇ دۇنيادىكى مۇسۇلمان جامائەتلىرىنى ئىجتىمائىي تاراتقۇلاردا، مەكتەپلەردە، مەسچىتلەردە ۋە جامائەت سورۇنلىرىدا ئۇيغۇرلارنىڭ ئېغىر ئەھۋالى ھەققىدە ئاكتىپ مۇزاكىرە قىلىشقا ۋە بۇ ھەقتىكى ئاڭلىقلىقنى ئۆستۈرۈپ، خىتاينىڭ ئىقتىسادىي ھۆكۈمرانلىقىغا قارشى پىشاڭ رولىنى يارىتىشقا چاقىردى. ئۇ: «ئەگەر كىشىلەر ھەر كۈنى ئۇيغۇر مەسىلىسىنى تىلغا ئالسا، ھۆكۈمەتلەر خىتاي بىلەن بولغان مۇناسىۋىتىنى قايتىدىن ئويلىنىشقا، تېخىمۇ ياخشى شەرتلەرنى ۋە جاۋابكارلىقنى تەلەپ قىلىشقا مەجبۇر بولىدۇ» دېدى.
ئالتاي سۆزىنىڭ ئاخىرىدا كىشىلەرنى بۇ سۆزنى يىراق-يېقىنغا تارقىتىشقا ۋە ئۇيغۇر ئاۋازلىرىنى قوللاشقا بېغىشلاشقا چاقىردى. ئۇ بۇ ئۇسۇلنىڭ شەرقىي تۈركىستاندىكى يۈز مىڭلىغان مۇسۇلمان قېرىنداشلىرىمىزنى قۇتۇلدۇرىدىغانلىقىنى ئېيتتى.
