تۈركىستان تايمز، سىدنېي، ئاۋسترالىيە: ئاۋسترالىيەنىڭ نوپۇزلۇق ئاكادېمىك ئورگانلىرىنىڭ بىرى بولغان سىدنېي ئۇنىۋېرسىتېتىدا 2-ئۆكتەبىر ئۆتكۈزۈلگەن بىر ئىلمىي مۇھاكىمە يىغىنى، 20-ئەسىردىكى ئۇيغۇر تارىخىنىڭ مۇرەككەپ ۋە سىياسىي جەھەتتىن سەزگۈر تەرەپلىرىنى ئوتتۇرىغا قويدى. «20-ئەسىر ئۇيغۇر تارىخى: ئۇيغۇر مىللەتچىلىكى ۋە شەرقىي تۈركىستان جۇمھۇرىيەتلىرى» تېمىسىدىكى بۇ پائالىيەت، بېيجىڭ ھۆكۈمىتىنىڭ تارىخ بايانىنى قانداق شەكىللەندۈرۈۋاتقانلىقىنى ۋە مۇستەقىل ئاكادېمىكلەرنىڭ بۇنىڭغا قارشى تىرىشچانلىقلىرىنى كۈنتەرتىپكە ئېلىپ كەلدى.

سىدنېي ئۇنىۋېرسىتېتىدىن دوكتور دېيۋىد بروفى (Dr. David Brophy) رىياسەتچىلىك قىلغان بۇ يىغىنغا، ئۇيغۇر تارىخى تەتقىقاتى بىلەن تونۇلغان مەشھۇر تارىخچى دوكتور نەبىجان تۇرسۇن شەرەپ مېھمىنى سۈپىتىدە قاتناشتى.

دوكتور بروفى يىغىندا ئۇيغۇر تارىخىنىڭ ئىنتايىن سىياسىيلاشقان بىر ساھە ئىكەنلىكىنى تەكىتلىدى. ئۇ بۇنىڭغا مىسال قىلىپ، خىتايدا تەخمىنەن يىگىرمە يىل بۇرۇن ئېلان قىلىنغان، ئەمما 2017-يىلدىن كېيىنكى سىياسىي ئۆزگىرىشلەر سەۋەبىدىن نەشر قىلىنمىغان غايەت زور «شىنجاڭ تارىخى» تۈرىنى تىلغا ئالدى. ئۇ بۇ ئەھۋالنىڭ، رايون تارىخىنىڭ سىياسىي ۋەزىيەتكە قانداق بېقىندى قىلىنىۋاتقانلىقىنىڭ ئوچۇق-ئاشكارا ئىسپاتى ئىكەنلىكىنى بىلدۈردى.

يىغىندا يەنە، خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ يېقىنقى يىللاردا ئېلان قىلغان ۋە رايوننىڭ «قەدىمدىن تارتىپ خىتاينىڭ بىر قىسمى» ئىكەنلىكىنى تەشۋىق قىلىدىغان «ئاق تاشلىق كىتابلار»مۇ مۇھاكىمە قىلىندى. مۇتەخەسسىسلەر، بۇ خىل رەسمىي ھۆججەتلەرنىڭ خىتاي ئىچىدىكى ئالىملارنىڭ تەتقىقات دائىرىسىنى تارايتىپ، ئۇلارنى «تارىخىي جۇغراپىيە» قاتارلىق سەزگۈرلۈكى تۆۋەنرەك تېمىلارغا يۈزلەندۈرۈشكە مەجبۇرلاۋاتقانلىقىنى ئوتتۇرىغا قويدى. بۇ ھۆججەتلەر ئۇيغۇرلارنىڭ 20-ئەسىردە ئىككى قېتىم قۇرغان شەرقىي تۈركىستان جۇمھۇرىيىتىدەك مۇستەقىللىق ئىرادىسىنى يوققا چىقىرىشنى مەقسەت قىلىدۇ.

بۇ سىستېمىلىق تارىخ ئىنژېنېرلىقىغا قارشى ئەڭ چوڭ قارشىلىق بولسا دىياسپورادىكى مۇستەقىل ئاكادېمىكلەردىن كەلمەكتە. ئۇيغۇرلارنىڭ ئۆزلىرىگە تەۋە بىر دۆلەت ئارخىپى بولمىغانلىقتىن، تارىخچىلار ئۇيغۇرلارنىڭ ئاۋازى ۋە نۇقتىئىنەزەرلىرىنى ئوتتۇرىغا چىقىرىش ئۈچۈن، كۆپىنچە چەت ئەللىك مىسسىيونېرلار، دىپلوماتلار، ساياھەتچىلەرنىڭ خاتىرىلىرى، چەت ئەل دۆلەتلىرىنىڭ ئاخبارات دوكلاتلىرى، مۇھاجىرەتتە ساقلانغان ماتېرىياللار ۋە ئەۋلادتىن-ئەۋلادقا داۋاملاشقان ئاغزاكى بايانلارغا تايىنىشقا مەجبۇر بولماقتا.

يىغىننىڭ شەرەپ مېھمىنى، ھاياتىنى ئۇيغۇر تارىخىنى خاتىرىلەشكە ئاتىغان دوكتور نەبىجان تۇرسۇن بۇ قىيىنچىلىقلارنى قانداق يېڭىشنىڭ جانلىق ئۈلگىسى سۈپىتىدە تونۇشتۇرۇلدى. بېيجىڭ ۋە موسكۋادا ئوقۇغان، (ترامپ ھۆكۈمىتى تەرىپىدىن تاقىۋېتىلىشتىن بۇرۇن) ئۇزۇن يىللار بويىچە ئامېرىكادىكى ئەركىن ئاسىيا رادىيوسى ئۇيغۇر بۆلۈمىدە ئىشلىگەن دوكتور تۇرسۇن تەييارلاۋاتقان 13 توملۇق «ئۇيغۇر ئومۇمىي تارىخى» ناملىق ئەسەر، بېيجىڭنىڭ رەسمىي تارىخ بايانىغا قارشى ئەڭ كۈچلۈك ئاكادېمىك جاۋابلارنىڭ بىرى دەپ قارالماقتا.

ئاخىرىدا، سىدنېيدىكى بۇ يىغىن تارىخنىڭ پەقەت ئۆتمۈشكە ئائىت بىر پەن ئەمەس، بەلكى بىر مىللەتنىڭ كىملىكى، مەۋجۇتلۇقى ۋە كەلگۈسى شەكىللىنىدىغان ھاياتىي كۈرەش مەيدانى ئىكەنلىكىنى يەنە بىر قېتىم ئىسپاتلاپ بەردى.