دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيى (د ئۇ ق) ئېلان قىلغان ھەپتىلىك دوكلاتىدا، خىتاينىڭ ئۇيغۇرلارغا قاراتقان زۇلۇمىغا قارىتا خەلقئارالىق ئەيىبلەش دولقۇنىنىڭ كۈچەيگەنلىكى بىلدۈرۈلدى.
ۋاشىنگتون – دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيى (د ئۇ ق) ئېلان قىلغان ھەپتىلىك دوكلاتىدا، خىتاينىڭ شەرقىي تۈركىستاندىكى مەدەنىيەت ۋە دىنىي باستۇرۇش ھەرىكەتلىرىنى پاش قىلغان يېڭى بايقاشلار ۋە دۇنياۋى پائالىيەتلەر نەتىجىسىدە، خەلقئارا جەمئىيەتنىڭ خىتاينىڭ ئۇيغۇر مۇسۇلمانلىرىغا قاراتقان زۇلۇمىنى ئەيىبلىشىنىڭ يېڭى بىر يۇقىرى پەللىگە كۆتۈرۈلگەنلىكىنى تەكىتلىدى.
يېقىندا ئامېرىكا خەلقئارا دىنىي ئەركىنلىك كومىتېتى (USCIRF) ئېلان قىلغان بىر دوكلاتتا، خىتاي كوممۇنىستىك پارتىيەسىنىڭ (خ ك پ) رايوندا ئېلىپ بېرىۋاتقان ئىرقىي قىرغىنچىلىقىنىڭ بىر قىسمى سۈپىتىدە، ئۇيغۇر ۋە باشقا تۈركىي مۇسۇلمان دىنىي زاتلارنى سىستېمىلىق نىشان قىلىۋاتقانلىقى ئاشكارىلاندى. 2014-يىلىدىن بۇيان، ئىمام ۋە دىنىي ئوقۇتقۇچىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان 1000 دىن ئارتۇق دىنىي زات تۈرمىگە تاشلانغان ياكى ئىز-دېرەكسىز يوقاپ كەتكەن. بۇلارنىڭ ئىچىدە قازاق ئىمامى ئەرجان قۇۋاشنىڭ 21 يىللىق، ئۇيغۇر ئىمامى ئابدۇرېھىم دادىخاننىڭ 20 يىللىق قاماق جازاسىغا ھۆكۈم قىلىنغانلىقىمۇ بار.
دوكلاتتا يەنە 96 ياشلىق ئىمام ئابىدىن داموللامنىڭ توققۇز يىللىق جازا مۇددىتىنى ئۆتەۋاتقاندا تۈرمىدە ۋاپات بولغانلىقى خاتىرىلەنگەن. خەلقئارا دىنىي ئەركىنلىك كومىتېتى تۇرسۇنگۈل غوپۇر ۋە خەيرىنىسا مەمەتكە ئوخشاش ئۇيغۇر ئاياللىرىنىڭ پەقەت دىنىي ۋە مىللىي مەدەنىيەت بىلىملىرىنى ئۆگەتكەنلىكى ئۈچۈنلا تۈرمىگە تاشلانغانلىقىنى، بۇنىڭ بېيجىڭنىڭ ئۇيغۇر كىملىكىنى يوقىتىشنى مەقسەت قىلغان مەجبۇرىي «خىتايلاشتۇرۇش» سىياسىتىنىڭ بىر قىسمى ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىپ ئۆتتى.
شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا، بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتى (ب د ت) نىڭ كىشىلىك ھوقۇق مۇتەخەسسىسلىرى خىتاينىڭ ئۇيغۇر مەدەنىيىتىگە دائىر ئىپادىلەش شەكىللىرىنى جىنايەت دەپ قارىشىدىن قاتتىق ئەندىشە قىلىدىغانلىقىنى بىلدۈردى. ئۇلار ناخشا يازغۇچىسى ياشار شۆھرەتنىڭ (تەخەللۇسى «ئۇيگا») تۈرمىگە تاشلانغانلىقى ۋە ئالىمە راھىلە داۋۇتقا مۇددەتسىز قاماق جازاسى بېرىلگەنلىكى ھەققىدىكى خەۋەرلەرنى مىسال قىلدى. مۇتەخەسسىسلەر خىتاينىڭ سەنئەت ۋە ئىلىم-پەن ساھەسىدىكى زىيالىيلارنى باستۇرۇشىنىڭ ئىنسانىيەتكە قارشى جىنايەت شەكىللەندۈرۈشى مۇمكىنلىكىدىن ئاگاھلاندۇرۇپ، بېيجىڭنى ئىز-دېرەكسىز يوقاپ كەتكەن كىشىلەرنىڭ تەقدىرىنى ئاشكارىلاشقا ۋە مەجبۇرىي ئاسسىمىلياتسىيە ھەرىكىتىنى دەرھال ئاخىرلاشتۇرۇشقا چاقىردى.
نامدىكى شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى قۇرۇلغانلىقىنىڭ 70 يىللىقى مۇناسىۋىتى بىلەن، دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيى ۋە ياۋروپا پارلامېنتى ئەزاسى ئىلھان كۈچۈك ياۋروپا پارلامېنتىدا يۇمىلاق ئۈستەل سۆھبەت يىغىنى ئۆتكۈزۈپ، خىتاي ھۆكۈمرانلىقى ئاستىدىكى يەتمىش يىللىق زۇلۇمنى پاش قىلدى. د ئۇ ق رەئىسى دولقۇن ئەيسا ۋە ئىجرائىيە كومىتېتى رەئىسى تۇرغۇنجان ئالائۇدۇن قاتارلىق رەھبەرلەر سۆز قىلىپ، خەلقئارا جەمئىيەتنى خىتاينى جاۋابكارلىققا تارتىش ئۈچۈن كونكرېت تەدبىر قوللىنىشقا دەۋەت قىلدى.
كىشىلىك ھوقۇقنى كۆزىتىش تەشكىلاتى خىتاينىڭ يېڭىدىن ئوتتۇرىغا قويغان «مىللەتلەر ئىتتىپاقلىقى» نامىدىكى قانۇنىنى قاتتىق ئەيىبلەپ، بۇنى تىلنى چەكلەش ۋە ئىدېئولوگىيەنى تېڭىش ئارقىلىق مەدەنىيەتنى يوقىتىشنىڭ رەسمىيلەشتۈرۈلگەن پىلانى دەپ ئاتىدى. ھەپتە ئاخىرىدا، «ئۇيغۇر ھەرىكىتى» تەشكىلاتىنىڭ ئىجرائىيە دىرېكتورى روشەن ئابباس «ئېتىقاد قورشاۋدا» تېمىسىدىكى يىغىنغا قاتنىشىپ، دىنىي ئەركىنلىكنى قوغداش ۋە بېيجىڭنىڭ ئۇيغۇرلار، تىبەتلەر ۋە باشقا دىنىي جامائەتلەرگە قاراتقان سىستېمىلىق باستۇرۇشىغا قارشى بىرلىكتە ھەرىكەت قىلىشقا چاقىردى. (ANI)
مەنبە: sentinelassam
