كەئىر ستارمېر بىلەن شى جىنپىڭ بىرازىلىيەنىڭ رىئودې ژانېيرو شەھىرىدە ئۆتكۈزۈلگەن G20 باشلىقلار يىغىنىدا. سۈرەت: ئىستېفان رۇسسئو / PA
ئەمگەكچىلەر پارتىيەسىنىڭ خىتايغا بولغان پوزىتسىيەسىنىڭ يۇمشىشى، جاسۇسلۇق جىنايىتىنىڭ بىكار قىلىنىشى ۋە كىشىلىك ھوقۇق مۇنازىرىلىرى ئارىسىدا، ئۇيغۇرلارنىڭ ھوقۇقنى قوغدىغۇچى گۇرۇھلار ۋە پائالىيەتچىلەرنىڭ ئەندىشىسىنى قوزغىدى.
«تۈركىستان ۋاقتى گېزىتى»، 2025-يىلى 10-ئۆكتەبىر - ئەنگلىيە ئەمگەكچىلەر پارتىيەسى ھۆكۈمىتىنىڭ يېقىندا خىتايغا بولغان پوزىتسىيەسىنى يۇمشىتىشى، تاج جىنايى ئىشلار باشقارمىسى بېيجىڭ ئۈچۈن جاسۇسلۇق قىلغان دەپ ئەيىبلەنگەن ئىككى كىشىگە قارىتىلغان جاسۇسلۇق جىنايىتىنى بىكار قىلغاندىن كېيىن، كىشىلىك ھوقۇقنى قوغدىغۇچىلار ۋە ئۇيغۇر دىئاسپوراسىنىڭ يېڭى ئەندىشىسىنى قوزغىدى. گەرچە جامائەتكە قارىتا ئەيىبنامە ئېلان قىلىش ئىدارىسى يېتەرلىك دەلىل يوقلۇقىنى بايان قىلغان بولسىمۇ، بۇ ھەرىكەت باش مىنىستىر كەئىر ستارمېر ھۆكۈمىتىنىڭ خىتاي بىلەن تېخىمۇ كەسكىن بولمىغان، تېخىمۇ سودىغا يۈزلەنگەن مۇناسىۋەتنى ئىزدىگەنلىكىنىڭ يەنە بىر ئىشارىتى دەپ چۈشىنىلدى.
«The Guardian» (2025-يىلى 10-ئۆكتەبىر)نىڭ خەۋىرىگە قارىغاندا، ئەمگەكچىلەر پارتىيەسىنىڭ يۇقىرى دەرىجىلىك ئەمەلدارلىرى بېيجىڭ بىلەن «دىيالوگ قايتا بەرپا قىلىش»نى ئىزدىمەكتە بولۇپ، مەبلەغ سېلىش ۋە كىلىمات ھەمكارلىقىغا ئەھمىيەت بېرىش بىلەن بىرگە، خىتاينى «سىستېمىلىق تەھدىت» دەپ بەلگە قىلىدىغان تىللارنى ئىشلىتىشتىن ساقلىندىىكەن. بۇ خىتايدىكى كىشىلىك ھوقۇق دەپسەندىچىلىكى، بولۇپمۇ ئۇيغۇرلارغا قىلىنغان مۇئامىلە ھەققىدە تەكىتلەنگەن ئىلگىرىكى سۆز-ئىبارىلەردىن ئۆزىنى قاچۇرۇش بولۇپ ھېسابلىنىدۇ.
ئۇيغۇر جامائىتى ۋە تەشەببۇس گۇرۇھلىرى ئىقتىسادىي ئەمەلىيەتچانلىق ئەخلاقىي مەسئۇلىيەتنى قاپلىماسلىقى كېرەكلىكىنى ئاگاھلاندۇرماقتا. بۇ رايون ھازىرمۇ ئۇيغۇرلار ۋە باشقا تۈركىي مۇسۇلمان جامائەتلىرىنى كەڭ كۆلەملىك تۇتقۇن قىلىش، مەجبۇرىي ئەمگەك كۈچى ئىشلىتىش ۋە مەدەنىيەت جەھەتتىن باستۇرۇش قاتارلىق مەسىلىلەردە خەلقئارالىق ئەندىشىنىڭ مەركىزى بولۇپ قالماقتا.
ھەيئەت ئەزالىرى 2021-يىلى 6-ئاينىڭ 4-كۈنى ئۇيغۇرلار سوت مەھكىمىسىنىڭ تۇنجى كۈنىدىكى ئاڭلاش يىغىنىغا قاتناشتى. تولگا ئاكمېن / AFP / گېتتى رەسىملىرى
2021-يىلى، لوندوندا ئۆتكۈزۈلگەن ۋە ئەنگلىيەلىك ئادۋوكات سېر گېئوففرېي نايس رەئىسلىك قىلغان مۇستەقىل خەلق سوت مەھكىمىسى - ئۇيغۇر سوت مەھكىمىسى خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ ئۇيغۇرلارغا قارشى قىرغىنچىلىق ۋە ئىنسانىيەتكە قارشى جىنايەت ئۆتكۈزگەنلىكى توغرىسىدا خۇلاسە چىقاردى. گەرچە قانۇنىي كۈچكە ئىگە بولمىسىمۇ، ئۇنىڭ باياناتى مۇھىم ئەخلاقىي نوپۇزغا ئىگە بولۇپ، خەلقئارالىق تەشكىلاتلار ۋە پارلامېنتلار تەرىپىدىن كەڭ كۆلەمدە نەقىل كەلتۈرۈلدى.
شۇ يىلى ئامېرىكا قوشما ئىشتاتلىرى دۆلەت ئىشلىرى مەھكىمىسى رەسمىي ھالدا خىتاينىڭ ئۇيغۇرلارغا قارشى ھەرىكەتلىرىنى قىرغىنچىلىق دەپ ئېلان قىلدى. ئەنگلىيە پارلامېنتى ياۋروپادىكى بىر قانچە پارلامېنت بىلەن بىرلىكتە ئوخشاش مەزمۇندىكى قارارلارنى ماقۇللىدى. بۇ ئېتىراپ قىلىشلار كۈچلۈك ئۈلگە تىكلەپ، بەزىلەرنىڭ ئەندىشىسىنى قوزغىدى، يەنى ئەمگەكچىلەر پارتىيەسىنىڭ تېخىمۇ تىنچ دىپلوماتىك ئۇسۇلى بۇنى ئاجىزلاشتۇرۇۋېتىشى مۇمكىن.
ئەنگلىيەدىكى ئۇيغۇر جامائىتى ئىچىدە، تەشەببۇسچىلار بېيجىڭنى تەنقىد قىلىشنى يۇمشىتىشنىڭ جاۋابكارلىقنى ئاجىزلاشتۇرۇۋېتىش خەۋپى بارلىقىنى ئاگاھلاندۇرماقتا. لوندونغا جايلاشقان بىر پائالىيەتچى: «دېموكراتىك ھۆكۈمەتلەر قىرغىنچىلىقنى تىلغا ئېلىشتىن چېكىنگەن ھەر قېتىمدا، بۇ سەل قاراش ئىشارىتى بېرىدۇ» دېدى. تەھلىلچىلەر ستارمېر ھۆكۈمىتىنىڭ كىشىلىك ھوقۇق بىلەن ئىقتىسادىي رېئاللىقنى تەڭپۇڭلاشتۇرۇشقا ئۇرۇنۇۋاتقانلىقىنى ئوتتۇرىغا قويدى، ئەمما تەنقىدچىلەر سۈكۈت قىلىش باستۇرۇشنى نورماللاشتۇرۇۋېتىش خەۋپىنى ئاگاھلاندۇرماقتا.
گەرچە بىكار قىلىنغان جاسۇسلۇق دېلوسىنىڭ كىشىلىك ھوقۇق بىلەن بىۋاسىتە مۇناسىۋىتى بولمىسىمۇ، ئۇ سىمۋوللۇق ھالدا ئەنگلىيەنىڭ بېيجىڭغا بولغان پوزىتسىيەسىنىڭ سوۋۇغانلىقىنى ئەكس ئەتتۈرىدۇ. كۆزەتكۈچىلەر يەنە بۇنىڭ ئامېرىكا قوشما ئىشتاتلىرى قاتارلىق ئىتتىپاقداشلار بىلەن بولغان يەر شارى كىشىلىك ھوقۇق تەشەببۇسلىرىدىكى ماسلىشىشنى مۇرەككەپلەشتۈرۈۋېتىشى مۇمكىنلىكىنىمۇ ئوتتۇرىغا قويدى.
ئۇيغۇرلارنىڭ ھوقۇقىنى قوللىغۇچىلار ئۈچۈن، ئەخلاقىي ئىزچىللىق ئىنتايىن مۇھىم. ئەمگەكچىلەر پارتىيەسى ئەنگلىيەنىڭ خىتاي بىلەن بولغان مۇناسىۋىتىنى قايتا ئېنىقلاشقا ئۇرۇنغاندا، ئەمەلىي ئالاقىنىڭ دۇنيا مىقياسىدا ئۇيغۇرلارنىڭ ھوقۇقىنى قوغداشقا قەتئىي كاپالەتلىك قىلىش بىلەن بىر ۋاقىتتا مەۋجۇت بولۇپ تۇرالامدۇ-يوق؟ بۇ ئەمەلىي سىناق بولىدۇ.
مەنبە: «The Guardian»، «ئەمگەكچىلەر پارتىيەسىنىڭ خىتايغا بولغان پوزىتسىيەسىنىڭ يۇمشىشى بىكار قىلىنغان جاسۇسلۇق دېلوسى ئارقىلىق كۈچەيتىلدى»، 2025-يىلى 10-ئۆكتەبىر.
