سەما يارار

دۇنيانىڭ تۆت بۇلۇڭىدا ئىنسان ھەقلىرى، ئەركىنلىك ۋە باراۋەرلىكلەر تىلغا ئېلىنماقتا. خەلقئارا تەشكىلاتلار ئاتالمىش ئادالەت ۋە ئىنسانىيەتنىڭ قوغدىغۇچىلىرى پائالىيەتلەرنى ئېلىپ بارماقتا. بىراق، ئەپسۇسكى، بۇ سۆزلەرنىڭ ساداسى شەرقىي تۈركىستاننىڭ چېگرالىرىغا يېتىپ بارالمايۋاتماقتا. چۈنكى ئۇ يەردە ئىنسانىيەت سۈكۈتنىڭ سايىسى ئاستىدا سىستېمىلىق ھالدا يوقىتىلماقتا.

بۇنىڭدىن بىر قانچە يىل ئىلگىرى نۇزۇگۇم جەمئىيىتىنىڭ رەئىسى مۇنەۋۋەر ئۇيغۇر خانىمنى زىيارەت قىلغانىدۇق. كوممۇنىست خىتاي ھاكىمىيىتىنىڭ مۇسۇلمان خەلققە يۈرگۈزۈۋاتقان زۇلۇمىنى بىرىنچى شەخسنىڭ تىلىدىن ئاڭلاش پۇرسىتىگە ئېرىشكەنىدۇق. ئۇنىڭ بايانلىرى ئىنساننىڭ قېنىنى مۇزلىتىدىغان دەرىجىدە ئىدى. بۇ زۇلۇمنىڭ ئاخىرلىشىشىنى ئۈمىد قىلغانىدۇق، ئەمما ئەپسۇسكى، ئۇ ھېلىھەم داۋاملاشماقتا.

شەرقىي تۈركىستان...

ئىسلام مەدەنىيىتىنىڭ چوڭقۇر يىلتىز تارتقان بىر قىسمى بولغان بۇ زېمىن خىتاينىڭ پولات مۇشتى ئاستىدا ئېزىلىۋاتىدۇ. ئۇيغۇرلار، قازاقلار ۋە باشقا مۇسۇلمان خەلقلەر كىملىكى، ئېتىقادى ۋە مەدەنىيىتىدىن مەھرۇم قىلىنماقچى بولۇۋاتىدۇ. كوممۇنىست خىتاي ھاكىمىيىتى 2014-يىلىدىن بۇيان، بۇ رايوندىكى مۇسۇلمانلارغا قارشى ئىنسانىيەت تارىخىدىكى ئەڭ قاراڭغۇ ۋە ئەڭ رەھىمسىز سەھىپىلەرنىڭ بىرىنى يازماقتا.

«كەسپىي تەربىيەلەش مەركەزلىرى» نامى ئاستىدا پائالىيەت ئېلىپ بېرىۋاتقان يىغىۋېلىش لاگېرلىرىدا بىر مىليوندىن ئارتۇق ئۇيغۇر تۇتقۇندا تۇرماقتا. ھېچقانداق سوتلاش جەريانىسىز، ئۆزىنى ئاقلاش ھوقۇقى بېرىلمەستىن، پەقەتلا مۇسۇلمان بولغانلىقى ئۈچۈن... بۇ، ئىككىنچى دۇنيا ئۇرۇشىدىن بۇيان بىر مىللىي-دىنىي توپلۇققا قارشى ئېلىپ بېرىلغان ئەڭ كەڭ كۆلەملىك تۇتقۇن قىلىش ھەرىكىتىدۇر.

لاگېرلاردىكى قىيىن-قىستاق، مەجبۇرىي ئاسسىمىلياتسىيە، مېڭە يۇيۇش سىياسەتلىرى ۋە جىنسىي زوراۋانلىققا دائىر ئەيىبلەشلەر خەلقئارا دوكلاتلاردا قايتا-قايتا تىلغا ئېلىندى. ئاياللارغا مەجبۇرىي توغۇت چەكلەش تەدبىرلىرى قوللىنىلماقتا، مىڭلىغان ئاياللار تۇغماسلاشتۇرۇلماقتا. مەجبۇرىي بالا چۈشۈرۈش دېلولىرى ھازىر ئادەتتىكى بىر خەۋەرگە ئايلىنىپ قالدى. يېڭى تۇغۇلغان بوۋاقلار بولسا ئاتا-ئانىسىدىن ئايرىۋېلىنىپ، «خىتاي كىملىكى» بىلەن يۇغۇرۇلۇش ئۈچۈن ياتاقلىق مەكتەپلەرگە ئەۋەتىلمەكتە.

ئېتىقادى بويىچە ياشاشنى خالايدىغانلارغا قىلىنىۋاتقان بېسىم تەسۋىرلىگۈسىزدۇر. روزا تۇتۇش چەكلەنگەن، ناماز ئوقۇش خەتەرلىك، ھەتتا ساقال قويۇشمۇ جىنايەت ھېسابلىنىدۇ. مەسچىتلەر چېقىلماقتا، قەبرە تاشلىرى ۋەيران قىلىنماقتا. ئېتىقادىنى قوغداشقا ئۇرۇنغان ھەر بىر شەخس «رادىكال» ياكى «بۆلگۈنچى» دېگەن قالپاق بىلەن جازالانماقتا. بۇ پەقەت نامدىكى بىر بىخەتەرلىك سىياسىتى ئەمەس، بەلكى ئاشكارا ئېلىپ بېرىلىۋاتقان بىر مەدەنىيەت قىرغىنچىلىقىدۇر.

خىتايدا بۇ ئىشلار يۈز بېرىۋاتقاندا، دۇنيا ئەپسۇسكى، ھېچ ئىش قىلمايۋاتىدۇ. خەلقئارا جەمئىيەتنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسمى بۇ ئىنسانىيەتكە قارشى جىنايەت ئالدىدا سۈكۈت قىلماقتا. نېمە ئۈچۈن؟ چۈنكى بۇ بىر ۋىجدان مەسىلىسى ئەمەس، بەلكى مەنپەئەت مەسىلىسىدۇر. خىتاينىڭ ئىقتىسادىي كۈچى دۇنيا سودىسىنىڭ يۈرىكىدە سوقۇپ تۇرغانلىقى ئۈچۈن، نۇرغۇن دۆلەتلەر بۇ زۇلۇمنى كۆرمەسكە سېلىشنى تاللىماقتا. ئىنسان ھەقلىرى ھەققىدىكى سۆز-ئىبارىلەر سودا كېلىشىملىرى ۋە ئىقتىسادىي مەنپەئەتلەرنىڭ ئاستىدا ئېزىلىپ يوقىماقتا. بۇ سۈكۈت خىتاينىڭ زۇلۇمىنى قانۇنىيلاشتۇرماقتا؛ تېخىمۇ كۆپ ئازاب-ئوقۇبەت ۋە ياش-ئالەملەرگە يول ئېچىپ بەرمەكتە.

تۈركىيە نۇقتىسىدىن ئېيتقاندا، ۋەزىيەت تېخىمۇ سەزگۈر. چۈنكى شەرقىي تۈركىستان بىزنىڭ تارىخىمىزنىڭ، ئېتىقادىمىزنىڭ، مەدەنىيەت مىراسلىرىمىزنىڭ ئايرىلماس بىر قىسمىدۇر. ئۇ يەردە زۇلۇمغا ئۇچراۋاتقانلار، ئېزىلىۋاتقانلار بىزنىڭ ئۆتمۈشىمىزنىڭ بىر پارچىسىدۇر. بىراق، بىز ھەم كۆپىنچە ھاللاردا دىپلوماتىك تەڭپۇڭلۇقنى دەپ سۈكۈت قىلىۋاتىمىز. ھالبۇكى، سۈكۈت قىلىش زۇلۇمنىڭ تەرىپىدە تۇرغانلىقتۇر. ئۇيغۇرنىڭ پەريادى مۇسۇلمانلارنىڭ ۋىجدانىدا ئەكس سادا تاپمىغۇچە، بۇ زۇلۇم توختاپ قالمايدۇ.

بىر جەمئىيەتنىڭ كىملىكىنى، تىلىنى، دىنىنى، مەدەنىيىتىنى نىشان قىلىش پەقەت بىر خەلقنىلا ئەمەس، پۈتكۈل ئىنسانىيەتنى يوقىتىش دېمەكتۇر. چۈنكى ئىنسانىيەت، پەرقلەرنىڭ بىرلىكتە مەۋجۇت بولۇپ تۇرۇشى بىلەن ئەھمىيەتكە ئېرىشىدۇ. خىتاي ئۇيغۇرلارنى «بىر تىپلاشتۇرۇش» پىلانىنىڭ قۇربانىغا ئايلاندۇرۇش بىلەن بىر ۋاقىتتا، ئەمەلىيەتتە ئىنسانىيەتنىڭ ئەڭ ئاساسلىق قىممەت قاراشلىرىنى بوغۇزلىماقتا.

مەجبۇرىي ئاسسىمىلياتسىيە پەقەت مەدەنىيەت قىرغىنچىلىقىلا ئەمەس، بەلكى بىر مەنىۋى قىرغىنچىلىقتۇر.

بۈگۈن شەرقىي تۈركىستاندا بالىلار ئاتا-ئانىسىز، ئانىلار پەرزەنتسىز، دادىلار كىشەن ئاستىدا. تىللار بوغۇلماقتا، دۇئالار چەكلەنمەكتە، كىملىكلەر يوقىتىلماقتا. ئەپسۇسكى، ئۇلارنى ھېچكىم ئاڭلىمايدۇ، ئۇلار يا ئاۋازىنى ئاڭلىتالمىغاچقا، ياكى دۇنيا ئۇلارنى ئاڭلاشنى خالىمىغاچقا شۇنداق.

بۇ زۇلۇمنى ئەمدى كۆرۈڭلار. شەرقىي تۈركىستاندا يۈز بېرىۋاتقان ئىشلار پەقەت بىر خەلقنىڭلا ئەمەس، پۈتكۈل ئىنسانىيەتنىڭمۇ سىنىقىدۇر. ئۇ يەردە يۈز بېرىۋاتقان زۇلۇمغا سۈكۈت قىلغان ھەر بىر كىشى بۇ جىنايەتنىڭ بىر قىسمىدۇر.

سودا مۇناسىۋەتلىرى، ئېنېرگىيە كېلىشىملىرى، ئىستراتېگىيەلىك ھەمكارلىقلار... بۇلارنىڭ ھېچقايسىسى بىر بالىنىڭ كۆز يېشىدىن، بىر ئانىنىڭ پەريادىدىن قىممەتلىك ئەمەستۇر.

دۇنيا سۈكۈت قىلغانسېرى، خىتاي تېخىمۇ ئەزۋەيلىمەكتە. ئەمما بىز سۈكۈت قىلماسلىقىمىز كېرەك. چۈنكى تارىخ، سۈكۈت قىلغانلارنىمۇ سوتلايدۇ.

مەنبە: https://dogruhaber.com.tr/dogu-turkistan-gercegi