ياپونىيە پارلامېنتى تاكائىچىنىڭ باش ۋەزىرلىككە نامزاتلىققا كۆرسىتىلىشىگە ئالقىش ياغدۇرماقتا ^[1].

خىتاي تەھدىتىدىن خەۋەردار بولغان يېڭى ياپونىيە ھۆكۈمىتى ئۇيغۇرلار بىلەن بولغان قەدىمكى دوستلۇق تارىخىنى يېڭىلىشى مۇمكىن.

شۆھرەت ھوشۇر

2025-يىلى 27-ئۆكتەبىر

ياپونىيەنىڭ سانائې تاكائىچىنى باش ۋەزىرلىككە سايلىشى ياپونىيە سىياسىتىدە بىر بۇرۇلۇش نۇقتىسى ھېسابلىنىدۇ، شۇنداقلا ئاسىيادىكى جەبىر-جاپا چەككەن خەلقلەر، جۈملىدىن مېنىڭ ئۇيغۇر مىللىتىم ئۈچۈن يېڭىدىن ئۈمىد ئاتا قىلدى.

تاكائىچى نەچچە ئون يىلدىن بۇيان پىرىنسىپال رەھبەرلىكنىڭ سادىق تەشەببۇسچىسى بولۇپ كەلگەن. ئۇنىڭ ھەقىقەت، دۆلەت خەۋپسىزلىكى ۋە ئىقتىسادىي مۇستەقىللىققا بولغان ساداقىتى مىللەتلەرنىڭ ھاكىممۇتلەقلىككە تەسىرگە قارشى تۇرۇشىغا ياردەم بېرەلەيدىغان قىممەت قاراشلارنى نامايان قىلىدۇ. بۈگۈنكى كۈندە، ياپونىيەنىڭ ئۇنىڭغا رەھبەرلىك ھوقۇقىنى ھاۋالە قىلىش قارارى دۆلەتنىڭ بىخەتەرلىكى ۋە ئەخلاقىي ساغلاملىقىنى قوغداش يولىدىكى قەتئىي بىر قەدەم ھېسابلىنىدۇ.

بېيجىڭنىڭ ۋەھشىلىكىگە ئۆز كۆزۈم بىلەن گۇۋاھ بولغان بىر ئۇيغۇر بولۇش سۈپىتىم بىلەن، مەن ياپونىيەنىڭ بۇ تاللىشىنى چوڭقۇر سىمۋوللۇق دەپ قارايمەن. بۇ ئاسىيادا ئادالەت، جاسارەت ۋە ھۈررىيەتنىڭ ھېلىمۇ قىممەتلىك ئىكەنلىكىنى ئىسپاتلايدىغان باياناتتۇر. مەن ئۇيغۇر خەلقى نامىدىن باش مىنىستىر تاكائىچى ۋە ياپون خەلقىنى چىن قەلبىمدىن تەبرىكلەيمەن.

ئۇيغۇرلار بىلەن ياپونلار ئوتتۇرىسىدىكى دوستلۇق بىر تاسادىپىيلىق ئەمەس. ئۇ ئورتاق تارىخىي ۋە گېئو-سىياسىي رېئاللىق – يەنى خىتاينىڭ كېڭەيمىچىلىك تەھدىتىگە دۇچ كېلىۋاتقان ئىككى دۆلەت ئۈستىگە قۇرۇلغان.

ئۇيغۇرلار ئۈچۈن خىتاي بىر چاغلاردا بىر قوشنا ئىدى؛ ھازىر ئۇ بىر مۇستەملىكىچى. بىز نەچچە ئەۋلادتىن بۇيان بېيجىڭنىڭ زۇلۇمى ئاستىدا ياشاپ كەلدۇق. ياپونىيە ئۈچۈن بولسا، تەھدىت باشقا شەكىللەردە – زېمىن تالاش-تارتىشلىرى، يوشۇرۇن جاسۇسلۇق ۋە ئىقتىسادىي مەجبۇرلاش ئارقىلىق ئوتتۇرىغا چىقماقتا. باشقا جايلاردا سۈنئىي ئىدراك ۋە زامانىۋى تېخنىكىلار يەر شارى گۈللىنىشىگە كۈچ قوشۇۋاتقان بىر پەيتتە، ئۇلار مېنىڭ يۇرتۇم شەرقىي تۈركىستاندا جازا لاگېرلىرىنى قۇرۇش ۋە باشقۇرۇش ئۈچۈن ئىشلىتىلمەكتە. ياپونىيەگە تەرەققىيات ئېلىپ كېلىدىغان بۇ قوراللار مېنىڭ خەلقىمگە قارىتا كۆزىتىش ۋە مەدەنىيەتنى يوقىتىش ۋاسىتىلىرىگە ئايلاندۇرۇلماقتا. 1950-يىللاردا خەنزۇلار شەرقىي تۈركىستان نوپۇسىنىڭ پەقەت تۆت پىرسەنتىنىلا تەشكىل قىلاتتى. بۈگۈنكى كۈندە، ئۇلار قىرىق پىرسەنتتىن ئېشىپ كەتتى. بىز باشتىن كەچۈرگەن بۇ نوپۇس ۋە مەدەنىيەت يۆتكىلىشى (ئاسسىمىلياتسىيە قىلىنىشى) بارلىق دۆلەتلەرگە، جۈملىدىن ياپونىيەگىمۇ، تىزگىنلەنمىگەن ھاكىممۇتلەقلىقنىڭ بەدىلى ھەققىدە ئاگاھلاندۇرۇش بولۇشى كېرەك.

يېقىنقى يىگىرمە يىلدا، يۈزلەپ ئۇيغۇر ئالىم ۋە پائالىيەتچى ياپونىيەنى زىيارەت قىلىپ، ئىلمىي يىغىنلار، سىياسىي ئۇچرىشىشلار ۋە تىنچ نامايىشلارغا قاتناشتى. 2012-يىلى توكيودا ئۆتكۈزۈلگەن تۆتىنچى نۆۋەتلىك «دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيى» بىزنىڭ ئۇزۇنغا سوزۇلغان دىيالوگ ۋە ھەمكارلىق مۇساپىمىزدىكى نۇرغۇن مۇھىم باسقۇچلارنىڭ بىرى ئىدى.

بۇ ئالاقىلەر ئارقىلىق بىز ياپونىيەنىڭ دېموكراتىك قىممەت قاراشلىرى ۋە ئەخلاقىي ساپلىقىدىن ئۆگەندۇق. ئۇيغۇر داۋاسىنىڭ ياپون دوستلىرى، جۈملىدىن تاكائىچى ۋە ئۇنىڭ پارتىيە ئەزالىرى بىزگە ئىنسانىيەتكە بولغان ئىشەنچ ۋە قوللاشنى ئاتا قىلدى. ياپونىيەنىڭ ۋىجدان ۋە كۆيۈنۈش ئۈلگىسى دۇنيادىكى ھۆكۈمەتلەر ۋە تەشكىلاتلارنى خىتاينىڭ جىنايەتلىرىگە قارشى سۆزلەشكە ئىلھاملاندۇردى.

ئۇيغۇر-ياپون دوستلۇقىنىڭ ئاساسىنىڭ تەخمىنەن بىر ئەسىر بۇرۇن، يەنى ئالاقىلەر ھەمراھ يۇلتۇز ۋە ئەقلىي ئىقتىدارلىق تېلېفونغا ئەمەس، پاراخوتلارغا ۋە تېلېگرافلارغا تايىنىدىغان چاغلاردىن باشلانغانلىقىنى ئاز كىشى بىلىدۇ.

1933-يىلدىكى شەرقىي تۈركىستان جۇمھۇرىيىتى يىمىرىلگەندىن كېيىن، بىزنىڭ ھەربىي قوماندانىمىز گېنېرال مەھمۇت مۇھىتى ياپونىيەگە ياردەم تەلەپ قىلىپ سەپەر قىلغان. 1937-يىلى 17-نويابىر، ئۇ «داي نىپپون كائىكيو كيوكائى» (DNKK – كاتتا ياپونىيە مۇسۇلمانلار بىرلەشمىسى) دە سۆز قىلغان. بۇ كۆزگە كۆرۈنگەن ئىسلام تەشكىلاتىغا ئەينى ۋاقىتتا سابىق باش مىنىستىر، ئۆز قوللايدىغانلىقىنى بىلدۈرگەن گېنېرال سەنجۇرو خاياشى رەھبەرلىك قىلاتتى ^[2].

گېنېرال سەنجۇرو خاياشى (1876–1943([2].

تەخمىنەن شۇ مەزگىلدە، سۈرگۈندىكى ئۇيغۇر رەھبىرى مۇھەممەد ئەىمىن بۇغرا 1934-يىلى تەيىنلەنگەن ياپونىيەنىڭ ئافغانىستاندىكى تۇنجى تولۇق ھوقۇقلۇق مىنىستىرى كىتادا ماساموتو بىلەن دوستلۇق ۋە ئىلمىي ئالاقىلەرنى ئورناتقان.

بۇ دەسلەپكى ئۇچرىشىشلار دىپلوماتىك رەسمىيەت ئەمەس، بەلكى ئىككى خەلق ئوتتۇرىسىدىكى مۇستەقىللىق ۋە قەدىر-قىممەتنىڭ قىممىتىنى چۈشىنىدىغان ئورتاق ھۆرمەت ئىماسى ئىدى. ئۇلار بىزگە ئۇيغۇرلار بىلەن ياپونلار ئوتتۇرىسىدىكى ئەخلاقىي كۆۋرۈكنىڭ بىزنىڭ ھازىرقى دەۋرىمىزدىن خېلى بۇرۇنلا قۇرۇلغانلىقىنى ئەسكەرتىپ تۇرىدۇ.

ياپونىيە ئۇزۇندىن بۇيان زۇلۇمغا ئۇچرىغۇچىلار بىلەن بولغان ئالاقىلەردە ساغلاملىق ۋە ئىنسانىيەتنى نامايان قىلىپ كەلگەن. بۈگۈنكى كۈندە، بېيجىڭنىڭ زۇلۇمى چوڭقۇرلاشقان بىر شارائىتتا، دۇنيا توكيودىن يەنە بىر قېتىم پىرىنسىپال رەھبەرلىكنى كۈتمەكتە.

بىز باش مىنىستىر تاكائىچىنىڭ يېتەكچىلىكىدە ياپونىيە بىلەن ئۇيغۇر خەلقى ئوتتۇرىسىدىكى تارىخىي دوستلۇقنىڭ ھەمكارلىق، ئەخلاقىي ئىتتىپاقلىق ۋە ئەمەلىي ھەرىكەتلەرنىڭ يېڭى سەۋىيەسىگە يۈزلىنىشىگە ئىشىنىمىز. ياپونىيە دېموكراتىك دۆلەتلەرنى سەپەرۋەر قىلىپ، داۋاملىشىۋاتقان ئۇيغۇر ئىرقىي قىرغىنچىلىقىغا قارشى تۇرۇش ۋە ئازادلىق بىلەن ئادالەتنىڭ ئورتاق قىممەت قاراشلىرىنى قوغداشتا ھەل قىلغۇچ رول ئوينىيالايدۇ.

ياپونىيە تارىخىنىڭ بۇ يېڭى بۆلۈمىدە دوستلۇقىمىز تېخىمۇ كۈچەيسۇن. باش مىنىستىر سانائې تاكائىچى ۋە ئۇنىڭ خىزمەتد اشلىرىغا قىزغىن سالام ۋە چىن تەبرىكلەر!

ئىزاھاتلار:

[1] ياپونىيە پارلامېنتى سانائې تاكائىچىنىڭ باش مىنىستىرلىققا نامزاتلىققا كۆرسىتىلىشىگە ئالقىش ياغدۇرماقتا (مەنبەسى كۆرسىتىلمىگەن).

[2] گېنېرال سەنجۇرو خاياشى (1876–1943) (مەنبەسى كۆرسىتىلمىگەن).

مەنبە: زېمىستان تورى