مەنبە: indiatribune
2025-يىلى، 27-ئۆكتەبىر
ۋاشىنگتون، 27-ئۆكتەبىر (IANS) – شەرقىي تۈركىستان سۈرگۈندىكى ھۆكۈمىتى (ETGE) ئامېرىكا پىرېزىدېنتى دونالد ترامپقا مۇراجىئەت قىلىپ، 30-ئۆكتەبىر جەنۇبىي كورېيەدە خىتاي مەنسەپدىشى شى جىنپىڭ بىلەن ئۆتكۈزۈلىدىغان ئۇچرىشىشىدىن پايدىلىنىپ، بېيجىڭنىڭ ئىشغال قىلىنغان شەرقىي تۈركىستاندىكى ئۇيغۇر، قازاق، قىرغىز ۋە باشقا تۈركىي خەلقلەرگە قارىتا داۋاملاشتۇرۇۋاتقان ئىرقىي قىرغىنچىلىقىنى ئاشكارا ئەيىبلەشنى ھەمدە ئامېرىكانىڭ ئىرقىي قىرغىنچىلىق يۈرگۈزۈۋاتقان كوممۇنىست ھاكىمىيەت بىلەن ئۆزىنىڭ قىممەت قارىشى ياكى مەنپەئەتىدىن ھەرگىز ۋاز كەچمەيدىغانلىقىنى ئېنىق ئوتتۇرىغا قويۇشنى تەلەپ قىلدى.
شەرقىي تۈركىستان سۈرگۈندىكى ھۆكۈمىتىنىڭ تاشقى ئىشلار ۋە بىخەتەرلىك مىنىستىرى سالىھ خۇدايار ئېلان قىلغان باياناتتا مۇنداق دېيىلدى: «پىرېزىدېنت ترامپنىڭ رەھبەرلىكىدە، ئامېرىكا قوشما ئىشتاتلىرى خىتاينىڭ شەرقىي تۈركىستاندىكى جىنايەتلىرىنى رەسمىي ھالدا ‹ئىرقىي قىرغىنچىلىق› ۋە ‹ئىنسانىيەتكە قارشى جىنايەت› دەپ ئېتىراپ قىلغان تۇنجى دۆلەت بولدى. ترامپ ھۆكۈمىتى بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتىدا دۇنياۋى ئەيىبلەشكە يېتەكچىلىك قىلدى ھەمدە بېيجىڭنىڭ شەرقىي تۈركىستاندىكى ئىشغالىيىتى، مۇستەملىكىچىلىكى ۋە ئىرقىي قىرغىنچىلىقىنى ساقلاپ قېلىشقا مەسئۇل بولغان ‹شىنجاڭ ئىشلەپچىقىرىش-قۇرۇلۇش بىڭتۈەنى› نى ئۆز ئىچىگە ئالغان خىتاي ئەمەلدارلىرى ۋە ئورۇنلىرىغا جازا يۈرگۈزدى».
ئۇ خىتاينىڭ ئامېرىكاغا بەرگەن ۋەدىلىرىگە، جۈملىدىن تۇنجى ترامپ ھۆكۈمىتى مەزگىلىدە ئىمزالانغان سودا كېلىشىمىگىمۇ ھەرگىز ئەمەل قىلمىغانلىقىنى تىلغا ئالدى.
خۇدايار مۇنداق دېدى: «بېيجىڭ داۋاملىق ئالدايدۇ، ئوغرىلايدۇ ۋە يالغان سۆزلەيدۇ، بۇ ئامېرىكا ئىقتىسادى ۋە دۇنيا بىخەتەرلىكىگە بۇزغۇنچىلىق قىلىۋاتىدۇ. خىتاي ۋە ئۇنىڭ كوممۇنىستىك پارتىيەسى ئامېرىكا قوشما ئىشتاتلىرى ۋە ئەركىن دۇنيا ئۈچۈن ئەڭ چوڭ تەھدىت بولۇپ كەلمەكتە. بۇ ئاي خىتاينىڭ 1949-يىلى 12-ئۆكتەبىر شەرقىي تۈركىستانغا تاجاۋۇز قىلغانلىقىنىڭ 76 يىللىقى، بېيجىڭنىڭ ئۇنى بىر تەرەپلىمە ھالدا ئاتالمىش ‹شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى› قىلىپ بېكىتكەنلىكىنىڭ 70 يىللىقى ھېسابلىنىدۇ. بۇ خاتىرە كۈنلەر ئون يىللارغا سوزۇلغان ئىشغالىيەت، مۇستەملىكىچىلىك ۋە سىستېمىلىق ئىرقىي قىرغىنچىلىقنى گەۋدىلەندۈرىدۇ».
باياناتىدا، شەرقىي تۈركىستان سۈرگۈندىكى ھۆكۈمىتى ترامپنى تۆۋەندىكىلەرگە چاقىردى:
خىتاينىڭ شەرقىي تۈركىستاندا داۋاملىشىۋاتقان ئىرقىي قىرغىنچىلىقىنى ئاشكارا ئەيىبلەش؛ خىتاينىڭ قانۇنسىز مۇستەملىكە ئىشغالىيىتىنى ئەيىبلەش ۋە شەرقىي تۈركىستاننى ئىشغال قىلىنغان دۆلەت دەپ رەسمىي ئېتىراپ قىلىش؛ خەلقئارالىق مېخانىزملار ئارقىلىق خىتاينىڭ ئىرقىي قىرغىنچىلىقى ۋە ئىنسانىيەتكە قارشى جىنايەتلىرىنىڭ زىيانكەشلىكىگە ئۇچرىغانلار ئۈچۈن ئادالەتنى قوللاش؛ شۇنىڭ بىلەن بىرگە، ئۇيغۇر مەجبۇرىي ئەمگىكى بىلەن ئىشلەپچىقىرىلغان تاۋارلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان «بۇلغانغان ئامېرىكا-خىتاي سودىسى» نى گەۋدىلەندۈرۈش.
ئۇ يەنە ترامپنى خىتاينىڭ دۆلەت ھالقىغان باستۇرۇشى ۋە شەرقىي تۈركىستانلىقلار، ئامېرىكىلىق ئۇيغۇرلار ۋە ئامېرىكا ئاپپاراتلىرىنى نىشان قىلغان جاسۇسلۇق ھەرىكەتلىرىنى بىر تەرەپ قىلىشقا؛ ئامېرىكا تاشقى سىياسىتىنىڭ كىشىلىك ھوقۇق، ئۆز تەقدىرىنى ئۆزى بەلگىلەش ۋە ئەسىرگە چۈشكەن مىللەتلەرنىڭ مۇستەقىللىقى ۋە ئەركىنلىكىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشكە ۋەدە بېرىش قاتارلىق ئامېرىكا پىرىنسىپلىرىنى ئەكس ئەتتۈرۈشىگە كاپالەتلىك قىلىشقا چاقىردى.
باياناتتا يەنە مۇنداق دېيىلدى: «شەرقىي تۈركىستاندا غايەت زور ھالقىلىق مىنېرال بايلىقلار بار، خىتاي بۇ بايلىقلارنى ئوغرىلاپ، ئۆز ئىقتىسادى ۋە ھەربىي كېڭەيمىچىلىكىنى ئوزۇقلاندۇرۇۋاتىدۇ، بۇ ئامېرىكا دۆلەت بىخەتەرلىكى ۋە دۇنياۋى مۇقىملىققا تەھدىت سالماقتا. ئەسلىگە كەلگەن، ئەركىن ۋە مۇستەقىل شەرقىي تۈركىستان بۇ مىنېرال ماددىلارنى ئامېرىكا قوشما ئىشتاتلىرى ۋە ئىتتىپاقداشلىرىغا زور ئېتىبار بىلەن تەمىنلەپ، تەمىنلەش زەنجىرىنى كۈچەيتىپ، ئامېرىكا سانائىتىنى جانلاندۇرۇپ، بېيجىڭنىڭ دۇنياۋى ھۆكۈمرانلىقىنى ئاجىزلاشتۇرالايدۇ».
شەرقىي تۈركىستان سۈرگۈندىكى ھۆكۈمىتى خىتاي-شەرقىي تۈركىستان توقۇنۇشىنىڭ يەتمىش يىلدىن بۇيان داۋاملىشىپ كېلىۋاتقانلىقىنى، ئادىل ۋە ئۇزاق مۇددەتلىك تىنچلىقنىڭ پەقەت خىتاينىڭ «مۇستەملىكە ھۆكۈمرانلىقى» نى ئاخىرلاشتۇرۇش ۋە شەرقىي تۈركىستاننىڭ ئىگىلىك ھوقۇقىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش ئارقىلىقلا ئەمەلگە ئاشىدىغانلىقىنى تەپسىلىي بايان قىلدى.
خۇدايار سۆزىنى مۇنداق ئاخىرلاشتۇردى: «پىرېزىدېنت ترامپ تىنچلىق ۋە مۇقىملىق ئېلىپ كېلەلەيدىغانلىقىنى ئىسپاتلىدى، بۇنىڭ ئىچىدە ئۇنىڭ يېقىندا كامبودژا بىلەن تايلاند ئوتتۇرىسىدىكى تىنچلىق كېلىشىمىگە ۋاسىتىچىلىك قىلغانلىقىمۇ بار. شەرقىي تۈركىستان سۈرگۈندىكى ھۆكۈمىتى ئۇنى بۇ يىراقنى كۆرەرلىكنى شەرقىي تۈركىستانغىمۇ كېڭەيتىپ، خىتاي-شەرقىي تۈركىستان توقۇنۇشىنى ئاخىرلاشتۇرۇپ، ئەركىنلىك، مۇستەملىكىچىلىكتىن قۇتۇلۇش ۋە ئىگىلىك ھوقۇقنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش ئارقىلىق ئادىل ۋە ئۇزاق مۇددەتلىك تىنچلىققا كاپالەتلىك قىلىشقا چاقىرىدۇ».
