شىنجاڭدىكى زاۋۇتتىكى ئايال ئىشچىلار. Weibo دىن ئېلىندى.

باستۇرۇشنى «ياردەم» دەپ قايتا ئوراش خىتاي تەشۋىقاتىنىڭ ئاساسلىق قورالىدۇر. بىر دوكلات يالغانچىلىققا قۇرۇلغان ئىستراتېگىيەنى پاش قىلدى.

2025-يىلى 29-ئۆكتەبىر | ماسسىمو ئىنتىروۋىگنە

كۆزنى قاماشتۇرىدىغان ئۇل ئەسلىھەلەر ۋە تېلېۋىزوردا كۆرسىتىلىدىغان لېنتا كېسىش مۇراسىملىرى دەۋرىدە، تەرەققىيات قانۇنىيلىقنىڭ تىلىغا ئايلاندى. ئەمما «ئۇيغۇر كىشىلىك ھوقۇقنى كۆزىتىش تەشكىلاتى» ئېلان قىلغان «قورالغا ئايلاندۇرۇلغان تەرەققىيات: شىنجاڭدىكى ياردەم باستۇرۇشنى قانداق كۈچەيتىدۇ» ناملىق دوكلاتىدا، كىشىنى ئويلاندۇرىدىغان بىر قارشى باياننى ئوتتۇرىغا قويدى. بۇ ئىنتايىن تەپسىلىي تەتقىق قىلىنغان دوكلاتتا، خىتاينىڭ شىنجاڭ رايونىدىكى ھۆكۈمەت يېتەكچىلىكىدىكى ياردەمنىڭ بىتەرەپ سېخىيلىق ھەرىكىتى ئەمەس، بەلكى تەرەققىيات بايرىقى ئاستىدا مەنزىرىلەرنى، كىملىكلەرنى ۋە ئېتىقادلارنى قايتىدىن شەكىللەندۈرىدىغان ھېسابلىق كونترول مېخانىزمى ئىكەنلىكى ئاشكارىلاندى.

دوكلات ئېنىق بىر ئالدىنقى شەرت بىلەن باشلىنىدۇ: «شىنجاڭدىكى تەرەققىيات ياردىمى پەقەت ئىقتىسادىي ئېشىش ئۈچۈنلا ئەمەس، بەلكى ئىدېئولوگىيەلىك بىرلىكنى مەجبۇرىي ئىجرا قىلىش ۋە ئۇيغۇر كىملىكىنى يوقىتىشنىڭ بىر قورالىدۇر.» دوكلات باشتىن-ئاخىر يول، مەكتەپ ۋە سانائەت رايونلىرىنىڭ ماھىيەتتە زىيانسىز دېگەن قاراشقا جەڭ ئېلان قىلىدۇ. ئەكسىچە، بۇ تۈرلەرنىڭ تېخىمۇ كەڭ دائىرىلىك ئاسسىمىلياتسىيە، كۆزىتىش ۋە باستۇرۇش ئىستراتېگىيەسىگە قانداق سىڭدۈرۈلگەنلىكىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ. ياردەم جەمئىيەتلەرنى كۈچلەندۈرۈش ئۈچۈن ئەمەس، بەلكى ئۇلارنى قايتا قۇرۇپ چىقىش ئۈچۈن تەقسىم قىلىنىدۇ. ئاپتورلار ھۆكۈمەت ياردەم پۇلى، كەسپىي تەربىيەلەش ۋە نامراتلىقتىن قۇتۇلدۇرۇش پىلانلىرىنىڭ سىياسىي ساداقەت، دىنىي ئىتائەت ۋە مەدەنىيەتنى يوقىتىش بىلەن قانداق باغلىنىشلىق ئىكەنلىكىنى ئىز قوغلاپ تەكشۈرىدۇ.

دوكلاتنىڭ ئەڭ كۈچلۈك تەسىرگە ئىگە بۆلەكلىرىنىڭ بىرى، باي ئۆلكىلەرنىڭ شىنجاڭنىڭ تەرەققىياتىغا ياردەم بېرىشكە مەسئۇل قىلىنىدىغان «جۈپلىشىپ ياردەم بېرىش»  (对口援疆) سىياسىتىنىڭ رولىنى تەھلىل قىلىدۇ. قەغەز يۈزىدە، بۇ رايونلار ئارا ئىتتىپاقلىقنىڭ بىر ئۈلگىسى. ئەمەلىيەتتە، ئۇ ئىدېئولوگىيە ئېكسپورت قىلىدىغان بىر تۇرۇبا يولىدۇر. «جۈپلىشىپ ياردەم بېرىش تۈرلىرى پەقەت ئىقتىسادىي بولۇپلا قالماي، بەلكى خەنزۇ مەركەزلىك ئىدارە قىلىشنى ئېكسپورت قىلىدىغان ۋە ئۇيغۇر مەدەنىيەت ئاپتونومىيەسىنى باستۇرىدىغان سىياسىي قوراللاردۇر.» بۇ پىلانلار ئاستىدا قۇرۇلغان زاۋۇتلاردا كۆپىنچە «قايتا تەربىيە»دىن ئۆتكەن ئۇيغۇرلار ئىشلىتىلىدۇ ۋە ئۇلارنىڭ ئەمگىكى رەقەملىك كۆزىتىش سىستېمىلىرى ئارقىلىق نازارەت قىلىنىدۇ. دوكلاتتا ياردەم مەبلىغىنىڭ پارتىيە شوئارلىرى دىنىي سىمۋوللارنىڭ ئورنىنى ئالغان «ئۈلگىلىك يېزا-كەنتلەر»نى قۇرۇشقا قانداق ئىشلىتىلگەنلىكى ۋە مەسچىتلەرنى چېقىشنىڭ «شەھەرنى يېڭىلاش» دەپ قانداق ئاقلانغانلىقى ھۆججەتلەشتۈرۈلگەن.

ئاپتورلار يەنە تەرەققىيات تىلىنىڭ ئۆزىنى تەھلىل قىلىدۇ. «نامراتلىقتىن قۇتۇلدۇرۇش»، «زامانىۋىلاشتۇرۇش» ۋە «بىر گەۋدىلىشىش» قاتارلىق ئاتالغۇلارنىڭ يەر-جايىدىن كۆچۈرۈش ۋە كونترول قىلىشنىڭ پەردىلەنگەن ئىپادىلىرى ئىكەنلىكى كۆرسىتىلگەن. ھۆكۈمەتنىڭ ياردەم پىلانلىرى ئۇيغۇر جەمئىيىتىنى كۈچلەندۈرۈش ئۈچۈن ئەمەس، بەلكى ئۇنى قايتىدىن شەكىللەندۈرۈش ئۈچۈن لايىھەلەنگەن. مەسىلەن، كەسپىي تەربىيەلەش مەركەزلىرى يۇقىرىغا ئۆرلىشىش پۇرسىتى سۈپىتىدە تەسۋىرلەنگەن، ئەمما ئەمەلىيەتتە ئىدىيە سىڭدۈرۈش ئورۇنلىرى سۈپىتىدە خىزمەت قىلىدۇ. دىنىي پائالىيەتلەر چەكلىنىدۇ ياكى پۈتۈنلەي مەنئى قىلىنىدۇ، ھەمدە ھۆكۈمەت مۇراسىملىرىغا قاتنىشىش خىزمەت، ئۆي-جاي ۋە مائارىپقا ئېرىشىشنىڭ ئالدىنقى شەرتىگە ئايلىنىدۇ.

دوكلاتنىڭ مۇقاۋىسى.

بۇ دوكلاتنى ئالاھىدە كۈچلۈك قىلغان نەرسە، ئۇنىڭ ئۆز كۆز قارىشىنى ئىسپاتلاش ئۈچۈن بىرىنچى قول مەنبەلەرنى — ھۆكۈمەت ھۆججەتلىرى، خامچوت تەقسىماتى ۋە سىياسەت يوليورۇقلىرىنى ئىشلەتكەنلىكىدۇر. ئۇ تەخمىن ياكى ئاڭلىغان گەپلەرگە تايانمايدۇ. ئۇ تەرەققىياتنىڭ قۇر-قۇردىن قانداق قورالغا ئايلاندۇرۇلغانلىقىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ. ئاپتورلار ياردەمنىڭ دۆلەت ئىگىدارچىلىقىدىكى كارخانىلار ۋە يەرلىك پارتىيە كومىتېتلىرى ئارقىلىق قانداق يۆتكەلگەنلىكىنى، شۇ ئارقىلىق ئىتائەت قىلىشنىڭ مۇكاپاتلىنىدىغان ۋە قارشى چىقىشنىڭ جازالىنىدىغان بىر سىستېما بەرپا قىلىنغانلىقىنى گەۋدىلەندۈرىدۇ. ھەتتا مەدەنىيەت بايراملىرى ۋە ساياھەتچىلىك تەشەببۇسلىرىمۇ دىنىي ۋە سىياسىي مەنىسىدىن ئايرىۋېتىلگەن، ئۇيغۇر كىملىكىنىڭ تازىلانغان نۇسخىسىنى تەشۋىق قىلىش ئۈچۈن قايتىدىن ئىشلىتىلىدۇ.

بىناكارلىق، تىل ۋە سىياسەت بىر يەرگە جەم بولغان ھوقۇق ئېستېتىكىسىغا دىققەت قىلىدىغان ئوقۇرمەنلەر ئۈچۈن، بۇ دوكلات يۇمشاق مۇستەبىتلىكنى شىفىرلىق يېشىشكە ياردەم بېرىدۇ. ئۇنىڭ تەسىرى شىنجاڭدىن ھالقىپ، تەرەققىياتنىڭ باستۇرۇش قورالى سۈپىتىدىكى يەرشارىۋىي ئاقىۋەتلىرىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ. ئاپتورلار مۇشۇنىڭغا ئوخشاش مودېللارنىڭ خىتايدىكى باشقا ئاز سانلىق مىللەت رايونلىرىغا ۋە بەلكىم ئۇنىڭدىن ھالقىغان جايلارغا ئېكسپورت قىلىنىۋاتقانلىقىدىن ئاگاھلاندۇرىدۇ. دوكلاتنىڭ ئاھاڭى تەمكىن، ئەمما جىددىي، ئۇنىڭ ئۇسلۇبى ئاددىي، ئەمما تەسىرلىك. ئۇ بىزنى قۇرۇلۇش رېشاتكىسىنىڭ ئارقىسىغا نەزەر سېلىپ، «كىم مەنپەئەت ئالىدۇ، كىم يوقاپ كېتىدۇ؟» دەپ سوراشقا چاقىرىدۇ.

قىسقىسى، «قورالغا ئايلاندۇرۇلغان تەرەققىيات» ناملىق بۇ دوكلات ياردەمنىڭ قانداق قىلىپ ھەم سوۋغات ھەم قورال بولالايدىغانلىقىنى چۈشىنىشنى خالايدىغان ھەر قانداق ئادەم ئۈچۈن زۆرۈر ئەسەردۇر. ئۇسلۇبى نەپىس، مەنبەسى ئىنچىكە ۋە ئەخلاقىي جەھەتتىن ئۆتكۈر بولغان بۇ دوكلات بىر ئاگاھلاندۇرۇشنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئۇ بىزگە ئەركىنلىكسىز تەرەققىياتنىڭ پەقەتلا كونترول قىلىشنىڭ يەنە بىر شەكلى ئىكەنلىكىنى ئەسلىتىدۇ.

 https://bitterwinter.org/silk-roads-and-surveillance-how-aid-became-a-tool-of-control-in-xinjiang/