ANI | 2025-يىلى 6-دېكابىر | ۋاشىنگتون، D.C. [ئامېرىكا]

دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيى (D U Q) ئېلان قىلغان بۇ ھەپتىلىك خىزمەت ئاخباراتىدا، خىتاينىڭ ئۇيغۇر خەلقىگە يۈرگۈزۈۋاتقان ۋەھشىيلىكلىرىنى پاش قىلىش ھەمدە شەرقىي تۈركىستاندا داۋاملىشىۋاتقان ئىرقىي قىرغىنچىلىقنىڭ خەلقئارالىق جاۋابكارلىقىنى سۈرۈشتۈرۈشنى كۈچەيتىش مەقسىتىدە، ئاسىيا، ياۋروپا ۋە شىمالىي ئامېرىكادا ئۆتكۈزۈلگەن بىر قاتار مۇھىم پائالىيەتلەر يورۇتۇلدى.

30-نويابىر كۈنى، ياپونىيەدىكى ئۇيغۇر جامائىتى دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيىنىڭ بىۋاسىتە يېتەكچىلىكىدە، توكيونىڭ ناكانو (Nakano) ۋوگزالى ئالدىدا ئاممىۋى تەشۋىقات پائالىيىتى ئۆتكۈزۈپ، خىتاي ھاكىمىيىتىنىڭ ئۇيغۇرلارغا قاراتقان زىيانكەشلىكىنى كۈنتەرتىپكە ئېلىپ كەلدى. پائالىيەت ئىشتىراكچىلىرى ئىككى سائەت ئىچىدىلا 300 گە يېقىن تەشۋىقات ۋاراقچىسى تارقىتىپ، يەرگىلىك ئاھالىلەر ۋە يولۇچىلارغا بېيجىڭنىڭ كەڭ كۆلەملىك تۇتقۇن قىلىش، مەجبۇرىي ئەمگەك ۋە دىنىي باستۇرۇش قاتارلىق ۋەھشىيانە سىياسەتلىرى ھەققىدە ئەتراپلىق مەلۇمات بەردى. دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيى ناكانو رايونلۇق كېڭەش ئەزاسى يوشىدانىڭ (Yoshida) نەق مەيدانغا كېلىپ مەدەت بەرگەنلىكى ئۈچۈن ئالاھىدە مىننەتدارلىق بىلدۈردى.

ئىككى كۈندىن كېيىن، يەنى 2-دېكابىردا، دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيى ئىجرائىيە كومىتېتىنىڭ رەئىسى روشەن ئابباس خانىم، ئىستانفورد ئۇنىۋېرسىتېتىدا گۇۋېر ئىنستىتۇتى (Hoover Institute) ۋە ئىستانفورد كىشىلىك ھوقۇق ۋە خەلقئارا ئەدلىيە مەركىزى تەرىپىدىن ئۇيۇشتۇرۇلغان مۇھاكىمە يىغىنىدا تەسىرلىك نۇتۇق سۆزلىدى. روشەن ئابباس خانىم گىلېن تىففېرت (Glenn Tiffert) بىلەن بىرگە ئېلىپ بارغان مۇھاكىمىسىدە، خىتاي كومپارتىيەسىنىڭ نازارەت قىلىش سىستېمىسى، رەقەملىك كۆزىتىش تېخنىكىسى ۋە مەجبۇرىي ئەمگەك تۈزۈملىرىنى ئىرقىي قىرغىنچىلىقنىڭ قورالى، شۇنداقلا دۇنيا ئىقتىسادىنى تىزگىنلەش ۋاسىتىسى سۈپىتىدە چوڭقۇر تەھلىل قىلدى. ئۇ خىتاينىڭ كۈنسېرى كېڭىيىۋاتقان تەسىرىنىڭ دېموكراتىك جەمئىيەتلەرگە ئېغىر تەھدىت ئېلىپ كېلىدىغانلىقىنى ئاگاھلاندۇرۇپ، ئامېرىكا خەلقىنى خىتاي كومپارتىيەسىنىڭ سىڭىپ كىرىشىگە قارشى ھوشيار تۇرۇشقا چاقىردى؛ شۇنىڭدەك بېيجىڭنى جاۋابكارلىققا تارتىشنىڭ ھەم ئەخلاقىي مەجبۇرىيەت، ھەم دۆلەت بىخەتەرلىكى مەسىلىسى ئىكەنلىكىنى ئالاھىدە تەكىتلىدى.

دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيى يەنە ئۇيغۇر ھەرىكىتىدىكى رەھبەرلىك رولىنى مۇئەييەنلەشتۈرۈش يۈزىسىدىن، سابىق رەئىس دولقۇن ئەيسانىڭ «The China Table» (خىتاي ئۈستىلى) تەرىپىدىن باھالانغان «يەر شارى خىتاي مۇنازىرىلىرىگە تەسىر كۆرسەتكەن ئەڭ مۇھىم 10 قەيرىي ھۆكۈمەت تەشكىلاتى شەخسى» تىزىملىكىگە كىرگۈزۈلگەنلىكىنى قىزغىن تەبرىكلىدى. مەزكۇر سۇپا دولقۇن ئەيسانىڭ كىشىلىك ھوقۇققا بولغان قەتئىي سادىقلىقىنى ۋە ئۇيغۇر ھۈررىيىتى ئۈچۈن ئېلىپ بارغان ھارماس كۈرەشلىرىنى يۇقىرى باھالىدى.

4-دېكابىر كۈنى، دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيىنىڭ مۇئاۋىن رەئىسى زۇمرەتئاي ئەركىن ياۋروپا پارلامېنتىنىڭ كىشىلىك ھوقۇق تارماق كومىتېتىدا گۇۋاھلىق بېرىپ، خىتاي كومپارتىيەسىنىڭ چېگرا ھالقىغان باستۇرۇش تاكتىكىلىرىنى پاش قىلدى. ئۇ خىتاي ئەلچىخانا ۋە كونسۇلخانىلىرىنىڭ چەت ئەلدىكى ئۇيغۇرلارغا پاسپورت بېرىشنى سىستېمىلىق ھالدا رەت قىلىۋاتقانلىقىنى، بۇ ئارقىلىق ئۇلارنىڭ ۋەتەندىكى ئائىلىلىرىگە ئۆچ ئېلىش خەۋپى ئېلىپ كېلىۋاتقانلىقىنى، شۇنداقلا ئۇيغۇرلارنىڭ مائارىپتىن بەھرىمەن بولۇش ۋە قانۇنىي سالاھىيەتكە ئېرىشىش يوللىرىنى توسۇۋاتقانلىقىنى پاكىتلىق ئوتتۇرىغا قويدى.

بۇنىڭدىن باشقا، تايلاند دۆلەتلىك كىشىلىك ھوقۇق كومىتېتى، بانكوك (Bangkok) ھۆكۈمىتىنىڭ 2025-يىلى فېۋرالدا 40 نەپەر ئۇيغۇر قاچقۇننى خىتايغا قايتۇرۇۋېتىش قىلمىشىنىڭ خەلقئارا قانۇنغا خىلاپ ئىكەنلىكى ھەققىدە ھۆكۈم چىقاردى؛ دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيى بۇ ھۆكۈمنى ئەدلىيە ۋە ئادالەتنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش يولىدىكى مۇھىم بىر قەدەم دەپ قارشى ئالدى.

مەنبە:  ANI News