ئامېرىكا ئىچكى بىخەتەرلىكى مىنىستىرلىقى (DHS)، خىتاي ئىشغالىيىتىدىكى شەرقىي تۈركىستاندا يۈز بېرىۋاتقان كىشىلىك ھوقۇق دەپسەندىچىلىكلىرى ۋە لاگېرلارغا ئائىت مۇھىم دەلىللەرنى توپلىغان خىتاي پۇقراسى گۇەن خېڭ (Guan Heng) نى چېگرادىن قوغلاپ چىقىرىش پىلانىنى بىكار قىلدى. بۇ قارار، كىشىلىك ھوقۇق تەشكىلاتلىرى ۋە ئامېرىكا پارلامېنت ئەزالىرىنىڭ «ئەگەر گۇەن خېڭ قايتۇرۇلسا، خىتاي ھۆكۈمىتى تەرىپىدىن قاتتىق جازالىنىشى مۇمكىن» دېگەن ئاگاھلاندۇرۇشلىرىدىن كېيىن چىقىرىلدى.
ئەسلى خىتاينىڭ خېنەن ئۆلكىسىدىن بولغان 38 ياشلىق گۇەن خېڭ، 2025-يىلى 8-ئايدا ئامېرىكا كۆچمەنلەر ۋە تاموژنا ئىجرا ئىدارىسى (ICE) تەرىپىدىن نيۇ-يوركتا تۇتۇلغان ئىدى. دەسلەپتە ئامېرىكا دائىرىلىرى ئۇنى ئۈچىنچى دۆلەت بولغان ئۇگانداغا يوللاشنى پىلانلىغان بولسىمۇ، ئادۋوكاتلار ۋە پائالىيەتچىلەر ئۇگاندانىڭ خىتاي بىلەن بولغان يېقىن مۇناسىۋىتىنى سەۋەب كۆرسىتىپ، گۇەن خېڭنىڭ ئۇ يەردىن ئاسانلا خىتايغا ئۆتكۈزۈپ بېرىلىش خەۋپى بارلىقىنى ئوتتۇرىغا قويغان.
«ھاياتى خەۋپ ئاستىدىكى گۇۋاھچى»
گۇەن خېڭ 2020-يىلى يالغۇز ماشىنا ھەيدەپ شەرقىي تۈركىستانغا بارغان ۋە خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ ئۇيغۇر ۋە باشقا مۇسۇلمان مىللەتلەرنى قاماپ قويغان بىر قانچە تۇتۇپ تۇرۇش لاگېرىنى يوشۇرۇن سىنغا ئالغان. ئۇ ئامېرىكادىكى «BuzzFeed News» تورى سۈنئىي ھەمراھ سۈرەتلىرى ئارقىلىق ئورنىنى بېكىتكەن بىر قىسىم لاگېرلارنى شەرقىي تۈركىستان تۇپرىقىدا نەق مەيداندا دەلىللىگەن. ئۇ سۈرەتكە ئالغان سىنلاردا ئېگىز تاملىق، تىكەنلىك سىملار بىلەن قورشالغان، كۆزىتىش مۇنارلىرى بار ھەربىيچە باشقۇرۇش ئورۇنلىرى ۋە ساقچى پونكىتلىرى ئېنىق كۆرسىتىلگەن بولۇپ، بۇلار خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ شەرقىي تۈركىستاندىكى باستۇرۇش سىياسىتىنىڭ كۈچلۈك ئىسپاتلىرىدىن بىرى دەپ قارالغان.
2021-يىلى بۇ سىنلارنى ئېلان قىلغاندىن كېيىن خىتايدىن قېچىپ چىققان ۋە جەنۇبىي ئامېرىكا ئارقىلىق ئامېرىكاغا كەلگەن گۇەن خېڭ، ئۆزىنىڭ بۇ ھەرىكىتى سەۋەبىدىن خىتاي ھۆكۈمىتى تەرىپىدىن «دۆلەت مەخپىيەتلىكىنى ئاشكارىلاش» ۋە «بۆلگۈنچىلىككە ياردەم بېرىش» جىنايىتى بىلەن ئەيىبلىنىشى مۇمكىنلىكىنى بىلدۈرگەن.
سىياسىي بېسىم ۋە ئۆزگەرگەن قارار
گۇەن خېڭنىڭ چېگرادىن قوغلاپ چىقىرىلىش ئېھتىماللىقى ئاشكارىلانغاندىن كېيىن، ئامېرىكا پارلامېنتىدىكى «خىتاي كومپارتىيەسى بىلەن رىقابەتلىشىش ئالاھىدە كومىتېتى»نىڭ ئەزالىرى ۋە كىشىلىك ھوقۇق پائالىيەتچىلىرى ئامېرىكا ھۆكۈمىتىگە مەكتۇپ يوللاپ، گۇەن خېڭنى قوغلاپ چىقىرىشنىڭ ئامېرىكانىڭ كىشىلىك ھوقۇق قىممەت قارىشىغا خىلاپ ئىكەنلىكىنى، شۇنداقلا بۇنىڭ خىتاينىڭ زىيانكەشلىكىگە ئۇچراۋاتقان باشقا گۇۋاھچىلارغىمۇ سەلبىي تەسىر كۆرسىتىدىغانلىقىنى تەكىتلىگەن.
گەرچە چېگرادىن قوغلاپ چىقىرىش پىلانى توختىتىلغان بولسىمۇ، گۇەن خېڭ ھازىرغىچە نيۇ-يورك ئىشتاتىدىكى بىر قاماقخانىدا تۇتۇپ تۇرۇلماقتا. نۆۋەتتە ئۇنىڭ سىياسىي پاناھلىق ئىلتىماسى بىر تەرەپ قىلىنىۋاتقان بولۇپ، ئادۋوكاتلىرى ئۇنىڭ ئامېرىكادا قانۇنلۇق تۇرۇش سالاھىيىتىگە ئېرىشىشى ئۈچۈن داۋاملىق تىرىشچانلىق كۆرسەتمەكتە.
بۇ ۋەقە ئامېرىكانىڭ كۆچمەنلەر قانۇنى بىلەن كىشىلىك ھوقۇقنى قوغداش ۋەدىسى ئوتتۇرىسىدىكى مۇرەككەپ زىددىيەتنى يەنە بىر قېتىم كۈنتەرتىپكە ئېلىپ كەلدى. خىتاي ھۆكۈمىتى شەرقىي تۈركىستاندىكى لاگېرلارنىڭ مەۋجۇتلۇقىنى ئىزچىل رەت قىلىپ، ئۇلارنى «كەسپىي ماھارەت تەلىم-تەربىيە مەركىزى» دەپ ئاتاپ كەلگەن بولسىمۇ، گۇەن خېڭغا ئوخشاش گۇۋاھچىلار تەمىنلىگەن دەلىللەر بۇ داۋالارنى رەت قىلىشتا مۇھىم رول ئويناپ كەلمەكتە.
