америка «бирләшмә агентлиқи» ниң 24-марттики хәвригә қариғанда, бу йил 2-айниң ахирида, тайландтики мусулман тәшкилатлириниң вәкиллири бу дөләттә тутуп турулуватқан 40 уйғурға һөкүмәтниң уларни хитайға қайтуруп бериш пилани йоқлуқиға капаләт бәргән. әпсуски, 72 саәткә йәтмигән вақит ичидә, бу кишиләр мәхпий һалда қәшқәр учидиған айропиланға чиқирилған. б д т мутәхәссислири вә кишилик һоқуқ тәшкилатлири уларниң қийин-қистаққа йаки башқа еғир җазаға дуч келидиғанлиқини агаһландурған иди. тайланд һөкүмитиниң бу һәрикити хәлқара җәмийәтниң күчлүк әйиблишигә учриди.
мәлум болғинидәк, бу 40 уйғур әр 2014-йили хитайниң бастурушлиридин қечип чиққандин кейин тайландта қанунсиз көчмән дәп қолға елинған 300 дин артуқ уйғурниң бир қисми. 2015-йили, тайланд даирилири 109 уйғурни һайатиниң хәвпкә учришиға қаримастин хитайға қайтуруп бәрди, бу һәрикәт хәлқара җәмийәтниң қаттиқ тәнқидигә учриди. шуниңдин кейин, қалған уйғурлар 11 йилдин буйан тайланд көчмәнләр идарисигә қарашлиқ тутуп туруш мәркәзлиридә интайин начар шараитларда тутуп турулди. бу җәрйанда, бир қанчә уйғур бәхткә қарши кесәл сәвәбидин қаза қилди.
хәвәрдә ейтилишичә, тайланд һөкүмити чеградин қоғлап чиқириш қарари чиқириштин илгири бу пиланни йошурған. гуваһлиқ сөзигә қариғанда, тайланд парламент тәкшүрүшидики йиғин хатириси вә сөһбәтләргә қариғанда, тайланд даирилири бу қарарни амма, парламент әзалири вә мусулман диний рәһбәрләрдин йошурупла қалмай, йәнә ахирқи минутқичә хитайға қайтуруш пиланини рәт қилип, уйғурлар вә уларниң қоллиғучилирини ахирқи әрз қилиш пурситидин мәһрум қилған.
бу мәхпий чеградин қоғлап чиқириш һәрикити хәлқара кишилик һоқуқ тәшкилатлири вә парламент әзалириниң кәң әйиблишигә учриди. америка бу вәқәгә четишлиқ бир қанчә тайланд әмәлдарлириға җаза йүргүзди, йавропа иттипақи вә башқа иттипақдашлириму тайланд һөкүмитиниң бу қилмишиға наразлиқ билдүрди. илгири, бир қанчә хәлқаралиқ тәшкилат вә ғәрб һөкүмәтлири тайландни зийанкәшликкә учраштин әнсирәп, уйғурларни хитайғақайтурмаслиққа чақирған. қандақла болмисун, тайланд ахирида 1-айдики мәмликәтлик бихәтәрлик йиғинида уйғурларни йуртиға қайтурушни қарар қилип, буниң хитайниң уйғурларға «йахши муамилә қилинидиғанлиқи» тоғрисидики вәдисигә асасланғанлиқини оттуриға қойди. әслидә тайланд даирилири баш министир шинаватраниң хитайдин зийаритидин кейинла буни музакирә қилишқа башлиған.
тайланд һөкүмити бу қарарни ақлап, уйғурлар йуртиға қайтурулғандин кейин уларни «йоқлап» кәлгәнликини вә уйғурларниң «йахши муамилигә» учриғанлиқини дәлиллигәнликини илгири сүрди, һәтта уйғурларниң «өз ихтийарлиқи билән қайтип кәлгәнлики» ни оттуриға қойди. лекин, пакитлар бу тәшәббусни қоллимайду. бу уйғурларниң өз ихтийарлиқи билән қайтурулмиғанлиқи, һәмдә сирттин йардәм тәләп қилғанлиқи вә йуртиға қайтурулуштин бурун ачлиқ елан қилиш арқилиқ өзлириниң наразилиқини ипадилигәнлики тоғрулуқ нурғун пакитлар бар.
2025-йили 25-март
