ئامېرىكا «بىرلەشمە ئاگېنتلىقى» نىڭ 24-مارتتىكى خەۋرىگە قارىغاندا، بۇ يىل 2-ئاينىڭ ئاخىرىدا، تايلاندتىكى مۇسۇلمان تەشكىلاتلىرىنىڭ ۋەكىللىرى بۇ دۆلەتتە تۇتۇپ تۇرۇلۇۋاتقان 40 ئۇيغۇرغا ھۆكۈمەتنىڭ ئۇلارنى خىتايغا قايتۇرۇپ بېرىش پىلانى يوقلۇقىغا كاپالەت بەرگەن. ئەپسۇسكى، 72 سائەتكە يەتمىگەن ۋاقىت ئىچىدە، بۇ كىشىلەر مەخپىي ھالدا قەشقەر ئۇچىدىغان ئايروپىلانغا چىقىرىلغان. ب د ت مۇتەخەسسىسلىرى ۋە كىشىلىك ھوقۇق تەشكىلاتلىرى ئۇلارنىڭ قىيىن-قىستاققا ياكى باشقا ئېغىر جازاغا دۇچ كېلىدىغانلىقىنى ئاگاھلاندۇرغان ئىدى. تايلاند ھۆكۈمىتىنىڭ بۇ ھەرىكىتى خەلقئارا جەمئىيەتنىڭ كۈچلۈك ئەيىبلىشىگە ئۇچرىدى.
مەلۇم بولغىنىدەك، بۇ 40 ئۇيغۇر ئەر 2014-يىلى خىتاينىڭ باستۇرۇشلىرىدىن قېچىپ چىققاندىن كېيىن تايلاندتا قانۇنسىز كۆچمەن دەپ قولغا ئېلىنغان 300 دىن ئارتۇق ئۇيغۇرنىڭ بىر قىسمى. 2015-يىلى، تايلاند دائىرىلىرى 109 ئۇيغۇرنى ھاياتىنىڭ خەۋپكە ئۇچرىشىغا قارىماستىن خىتايغا قايتۇرۇپ بەردى، بۇ ھەرىكەت خەلقئارا جەمئىيەتنىڭ قاتتىق تەنقىدىگە ئۇچرىدى. شۇنىڭدىن كېيىن، قالغان ئۇيغۇرلار 11 يىلدىن بۇيان تايلاند كۆچمەنلەر ئىدارىسىگە قاراشلىق تۇتۇپ تۇرۇش مەركەزلىرىدە ئىنتايىن ناچار شارائىتلاردا تۇتۇپ تۇرۇلدى. بۇ جەرياندا، بىر قانچە ئۇيغۇر بەختكە قارشى كېسەل سەۋەبىدىن قازا قىلدى.
خەۋەردە ئېيتىلىشىچە، تايلاند ھۆكۈمىتى چېگرادىن قوغلاپ چىقىرىش قارارى چىقىرىشتىن ئىلگىرى بۇ پىلاننى يوشۇرغان. گۇۋاھلىق سۆزىگە قارىغاندا، تايلاند پارلامېنت تەكشۈرۈشىدىكى يىغىن خاتىرىسى ۋە سۆھبەتلەرگە قارىغاندا، تايلاند دائىرىلىرى بۇ قارارنى ئامما، پارلامېنت ئەزالىرى ۋە مۇسۇلمان دىنىي رەھبەرلەردىن يوشۇرۇپلا قالماي، يەنە ئاخىرقى مىنۇتقىچە خىتايغا قايتۇرۇش پىلانىنى رەت قىلىپ، ئۇيغۇرلار ۋە ئۇلارنىڭ قوللىغۇچىلىرىنى ئاخىرقى ئەرز قىلىش پۇرسىتىدىن مەھرۇم قىلغان.
بۇ مەخپىي چېگرادىن قوغلاپ چىقىرىش ھەرىكىتى خەلقئارا كىشىلىك ھوقۇق تەشكىلاتلىرى ۋە پارلامېنت ئەزالىرىنىڭ كەڭ ئەيىبلىشىگە ئۇچرىدى. ئامېرىكا بۇ ۋەقەگە چېتىشلىق بىر قانچە تايلاند ئەمەلدارلىرىغا جازا يۈرگۈزدى، ياۋروپا ئىتتىپاقى ۋە باشقا ئىتتىپاقداشلىرىمۇ تايلاند ھۆكۈمىتىنىڭ بۇ قىلمىشىغا نارازلىق بىلدۈردى. ئىلگىرى، بىر قانچە خەلقئارالىق تەشكىلات ۋە غەرب ھۆكۈمەتلىرى تايلاندنى زىيانكەشلىككە ئۇچراشتىن ئەنسىرەپ، ئۇيغۇرلارنى خىتايغاقايتۇرماسلىققا چاقىرغان. قانداقلا بولمىسۇن، تايلاند ئاخىرىدا 1-ئايدىكى مەملىكەتلىك بىخەتەرلىك يىغىنىدا ئۇيغۇرلارنى يۇرتىغا قايتۇرۇشنى قارار قىلىپ، بۇنىڭ خىتاينىڭ ئۇيغۇرلارغا «ياخشى مۇئامىلە قىلىنىدىغانلىقى» توغرىسىدىكى ۋەدىسىگە ئاساسلانغانلىقىنى ئوتتۇرىغا قويدى. ئەسلىدە تايلاند دائىرىلىرى باش مىنىستىر شىناۋاترانىڭ خىتايدىن زىيارىتىدىن كېيىنلا بۇنى مۇزاكىرە قىلىشقا باشلىغان.
تايلاند ھۆكۈمىتى بۇ قارارنى ئاقلاپ، ئۇيغۇرلار يۇرتىغا قايتۇرۇلغاندىن كېيىن ئۇلارنى «يوقلاپ» كەلگەنلىكىنى ۋە ئۇيغۇرلارنىڭ «ياخشى مۇئامىلىگە» ئۇچرىغانلىقىنى دەلىللىگەنلىكىنى ئىلگىرى سۈردى، ھەتتا ئۇيغۇرلارنىڭ «ئۆز ئىختىيارلىقى بىلەن قايتىپ كەلگەنلىكى» نى ئوتتۇرىغا قويدى. لېكىن، پاكىتلار بۇ تەشەببۇسنى قوللىمايدۇ. بۇ ئۇيغۇرلارنىڭ ئۆز ئىختىيارلىقى بىلەن قايتۇرۇلمىغانلىقى، ھەمدە سىرتتىن ياردەم تەلەپ قىلغانلىقى ۋە يۇرتىغا قايتۇرۇلۇشتىن بۇرۇن ئاچلىق ئېلان قىلىش ئارقىلىق ئۆزلىرىنىڭ نارازىلىقىنى ئىپادىلىگەنلىكى توغرۇلۇق نۇرغۇن پاكىتلار بار.
2025-يىلى 25-مارت
